Mesjanizm

Mesjanizm – wiara w pojawienie się Mesjasza, który zbawi świat. Idea mesjanizmu pojawia się w Biblii w Starym Testamencie (przyszły król Izraela). W Starym Testamencie można dostrzec trzy odmiany mesjanizmu:

Mesjanizm królewski

Oczekiwanie na mesjasza związane z dynastią Dawidową. Było to przekonanie, że Bóg dokona zbawienia ludu za pośrednictwem króla pochodzącego z tej dynastii. Biblijnym punktem wyjścia dla tej odmiany mesjanizmu jest proroctwo Natana z 2Sm 7,1-16, choć wpływ myślenia dynastyczno-dawidowego jest widoczny w tzw. promesjanizmie biblijnym przeniesionym w czasy prehistorii biblijnej. Przykładem tego są teksty Rdz 3,15 i Rdz 49,10. Proroctwo Natana dotyczy podjętego przez Dawida projektu pobudowania "domu", czyli świątyni dla Boga, w której znalazłaby się Arka Przymierza. Prorok zaś oświadcza królowi, że to Bóg zbuduje mu "dom", czyli dynastię, z której wyjdzie nadzwyczajny potomek.

Ideę tę podejmują Psalmy, w których podkreślane jest synostwo zapowiedzianego króla względem Boga. W psalmach królewsko-mesjańskich nadzieja Izraela łączy się ściśle z dynastią Dawidową. Należą do nich Ps 45; 72; 89; 110; 132.

Ten typ mesjanizmu obecny jest też w księgach prorockich, szczególnie w Księdze Izajasza. Bardzo ważny jest tu tekst z Iz 7,14, gdzie prorok zapowiada poczęcie i narodzenie dziecka, zwanego "Emmanuel". Imię to zawiera zapewnienie o szczególnej obecności Boga wśród ludu. Egzegeci uważają, że tekst ten ma podwójne znaczenie, historyczne i mesjańskie. W pierwszym znaczeniu chodzi o zapowiedź narodzin Ezechiasza, syna króla Achaza, a w drugim o zapowiedź narodzenia idealnego władcy, mesjasza. Wpisującym się w ciąg proroctw mesjańskich jest Iz 9,5, gdzie mowa jest o narodzonym dziecięciu, które zostaje nazwane imieniem: Przedziwny Doradca, Bóg Mocny, Odwieczny Ojciec, Książę Pokoju. Imię to wskazuje, że potomek Dawida będzie napełniony mocą Boga i pod jego rządami objawi się szczególna potęga Boża.

Tym tropem idzie też prorok Jeremiasz w Jr 23,5-6, gdzie potomka dawidowego nazywa "Odroślą sprawiedliwą". Jest to ewidentny akcent mesjański, gdyż prorok przenosi znaczenie imienia Sedecjasz ("Jahwe jest moją sprawiedliwością") z niegodnego króla Judy na króla idealnego.

Mesjanizm prorocko-kapłański

Dochodzi do głosu w czasie niewoli babilońskiej Izraelitów. Wobec upadku królestwa Judy oraz dynastii Dawidowej oczekiwania mesjańskie nie skupiają się już na samej dynastii, ale na konkretnej osobie-wybrańcu. Funkcja wybawcy nie przysługuje mu już – według tej odmiany mesjanizmu - na mocy związków dynastycznych, ale na mocy wybrania przez Boga. Mesjasz przedstawiany jest jako prorok, albo cierpiący Sługa Jahwe.

Początków tego typu mesjanizmu można upatrywać w Pwt 18,15. 18, gdzie czytamy: Pan, Bóg twój, wzbudzi ci proroka spośród braci twoich, podobnego do mnie. Jego będziesz słuchał. (...) Wzbudzę im proroka spośród ich braci, takiego jak ty, i włożę w jego usta moje słowa, będzie im mówił wszystko, co rozkażę. Do tych słów nawiązuje prawdopodobnie tekst Iz 61,1-3.

Główną osobą tej postaci mesjanizmu jest tajemnicza figura Sługi Jahwe. U Deutero-Izajasza znajdujemy 4 pieśni, których bohaterem jest ta postać. Najbardziej charakterystyczna jest czwarta pieśń, która pokazuje rolę cierpień Sługi w dziele dokonywanego zbawienia. Bierze on na siebie grzechy wszystkich i przez to ich usprawiedliwia. Sługa jest też pośrednikiem w zawarciu Przymierza Boga z ludźmi.

Mesjanizm apokaliptyczny

Wiąże się z tajemniczą postacią Syna Człowieczego, o której opowiada Dn 7,14. Przychodzi on na obłokach niebieskich i otrzymuje od Przedwiecznego (tzn. Boga) władzę nad światem. Egzegeci widzą tu personifikację wspólnoty świętych, ale także osobę indywidualną.

Te trzy typy mesjanizmu od początku istnienia chrześcijaństwa prowadziły chrześcijan do twierdzenia, że realizują się one w Jezusie Chrystusie. Widzieli i widzą w Nim bowiem zarówno oczekiwanego potomka Dawida, jak i cierpiącego Sługę Jahwe, a także Syna Człowieczego z Księgi Daniela. Zresztą tego ostatniego tytułu Jezus często używał, mówiąc o sobie. Według chrześcijaństwa mesjaszem jest więc Jezus Chrystus.

Nie jest to jednak jedyny ruch religijny, który wyrósł na bazie żydowskiej wiary w nadejście Zbawiciela i powstał poprzez ogłoszenie swego przywódcy duchowego mesjaszem. Na przykład w XVII wieku w Polsce wyrósł frankizm, który za mesjasza uznał Jakuba Franka.

W literaturze mesjanizmem nazywano przekonanie, że czyjeś losy są identyczne z losami Chrystusa. W ten sposób, w literaturze polskiego romantyzmu, np. w III części Dziadów Adama Mickiewicza, w scenie widzenia księdza Piotra Polska występuje jako Chrystus narodów ukrzyżowany na krzyżu trzech zaborców. Cierpienie narodu polskiego było uzasadniane właśnie przez koncepcję mesjanizmu narodowego. Było to podstawą powstania nurtu filozoficznego nazywanego mesjanizmem polskim.

Bibliografia

• Cazelles H., Il Messia della Bibbia. Cristologia dell'Antico Testamento, Citta' di Castello 1981.
• Łukaszuk T. D., Ty jesteś Chrystus, Syn Boga Żywego. Dogmat chrystologiczny w ujęciu integralnym, Kraków 2000.