Mikałaj Aksamit
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Mikałaj Uładzimirawicz Aksamit |
|---|---|
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Deputowany do Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji (do 19 września 1991 – Rady Najwyższej Białoruskiej SRR) | |
| Okres |
od 16 maja 1990 |
| Przynależność polityczna |
Opozycja BNF |
Mikałaj Uładzimirawicz Aksamit (biał. Мікалай Уладзіміравіч Аксаміт[a], ros. Николай Владимирович Аксамит, Nikołaj Władimirowicz Aksamit; ur. 18 maja 1954, zm. 28 stycznia 2024 w Wołkowysku[1]) – białoruski polityk i malarz, w latach 1990–1996 deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR / Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji; członek Opozycji BNF – frakcji parlamentarnej organizacji Białoruski Front Ludowy (biał. Biełaruski Narodny Front), o charakterze antykomunistycznym i niepodległościowym. W późniejszych latach uczestniczył w działalności opozycyjnej, działał w centrum obrony praw człowieka „Asłona”, angażował się w kampanię poprzedzającą wybory parlamentarne w 2004 roku i w protesty przeciwko ich sfałszowaniu. Malował obrazy olejem na płótnie przedstawiające pejzaże Grodzieńszczyzny.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Młodość i działalność parlamentarna[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 18 maja 1954 roku[2], pochodzi z Wołkowyska[3]. Ukończył Białoruski Państwowy Instytut Teatralno-Artystyczny[2]. Służył w Armii Radzieckiej, posiada stopień majora[4]. 16 maja 1990 roku został deputowanym ludowym do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR XII kadencji[5] (od 19 września 1991 roku – Rady Najwyższej Republiki Białorusi) z Wołkowyskiego Miejskiego Okręgu Wyborczego Nr 248. Pełnił w niej funkcję członka Komisji ds. Edukacji, Kultury i Ochrony Dziedzictwa Historycznego. Był członkiem Opozycji BNF – frakcji parlamentarnej organizacji Białoruski Front Ludowy (Biełaruski Narodny Front) – o charakterze antykomunistycznym i niepodległościowym. Brał udział w opracowaniu i przyjęciu Deklaracji o Państwowej Suwerenności Białorusi, przygotowaniu projektów ustaw na nadzwyczajnej sesji Rady Najwyższej 24–25 sierpnia 1991 roku, w czasie której ogłoszono niepodległość Białorusi. Był współautorem szeregu projektów ustaw przygotowanych przez Opozycję BNF[2].
Uczestniczył w głodówce deputowanych Opozycji BNF 11–12 kwietnia 1995 roku w Sali Owalnej parlamentu, ogłoszonej na znak protestu przeciwko zainicjowanemu przez prezydenta Łukaszenkę referendum na temat wprowadzenia języka rosyjskiego jako drugiego języka państwowego, zmiany symboli państwowych Białorusi (biało-czerwono-białej flagi i herbu Pogoni) na symbole nawiązujące do radzieckich, integracji ekonomicznej z Federacją Rosyjską i prawie prezydenta do rozwiązywania parlamentu[6]. W nocy z 11 na 12 kwietnia został razem z innymi protestującymi wywleczony siłą z sali parlamentu przez zamaskowanych funkcjonariuszy wojska i służb specjalnych, pobity, wywieziony samochodem, a następnie wyrzucony na ulicy w centrum Mińska[7]. Jego kadencja w Radzie Najwyższej zakończyła się 9 stycznia 1996 roku[8].
Późniejsza działalność[edytuj | edytuj kod]
W 2004 roku Mikałaj Aksamit pracował jako radca prawny centrum obrony praw człowieka „Asłona”[9] (według innego źródła kierował tą organizacją[10]). W czasie wyborów parlamentarnych w tym samym roku był mężem zaufania kandydującego do Izby Reprezentantów wołkowyskiego przedsiębiorcy Mikałaja Autuchowicza[9]. Po wyborach przez 15 dni prowadził protest głodowy przeciwko domniemanym fałszerstwom, w wyniku czego na krótko trafił do szpitala[11][b]. Po próbie zgłoszenia pikiety protestacyjnej w grudniu 2004 roku został pod fikcyjnym zarzutem zatrzymany przez milicję i skazany na 5 dni aresztu[9].
Mikałaj Aksamit przez długi czas nie był w stanie znaleźć pracy na Białorusi[12]. Wyjechał za granicę, gdzie kilka lat mieszkał i pracował. Pod jego nieobecność[13], 8 lutego 2009 roku mieszkanie Aksamita w Wołkowysku zostało przeszukane przez służby specjalne. W jego trakcie skonfiskowano mu m.in. dokumenty związane z jego działalnością parlamentarną i świadectwa deputackie. Przeciwko tym działaniom z oficjalnym protestem wystąpiła Rada Białoruskiej Republiki Ludowej[12]. Po pewnym czasie Aksamit wrócił na Białoruś, w 2017 roku mieszkał już w Wołkowysku[14].
Zmarł 28 stycznia 2024 roku w Wołkowysku[1]. Miał 69 lat.
Twórczość artystyczna i życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Mikałaj Aksamit mieszka razem z żoną Haliną Aksamit w Wołkowysku. Oboje zajmują się malarstwem. Mikałaj maluje obrazy w technice oleju na płótnie, a ich motywami są m.in. letnie i zimowe pejzaże, rzeki Niemen i Roś, samotne cerkwie itp. Jego żona Halina maluje portrety ludzi i wizerunki zwierząt w technice akwareli[14]. Ich prace były prezentowane m.in. na wystawach w 2017 roku w Wołkowyskim Muzeum Wojskowo-Historycznym im. Piotra Bagrationa[14][15].
Poglądy i oceny[edytuj | edytuj kod]
Mikałaj Aksamit uważał, że demokracja na Białorusi poniosła porażkę m.in. w wyniku działań rosyjskich służb specjalnych. Jego zdaniem możliwe jest powstanie szerokiego ruchu społecznego na rzecz zmian w sytuacji, gdy w kraju dojdzie do pogorszenia sytuacji ekonomicznej[16]. Zdaniem Aksamita wybory parlamentarne w 2004 roku zostały sfałszowane. Ich przebieg określił mianem cynizmu przypominającego czasy stalinowskie[10]. W okresie po wyborach prezydenckich w 2006 roku i protestach, które miały wówczas miejsce, Aksamit bardzo cenił opozycyjnego kandydata na prezydenta Alaksandra Milinkiewicza. Jego zdaniem był to człowiek, który mógłby stanąć na czele zmian, a wyrażane o nim negatywne opinie wynikają z zazdrości liderów innych partii opozycyjnych[16]. Alaksandra Łukaszenkę Aksamit uważa za słabego człowieka i polityka[17].
Przewodnicząca Rady Białoruskiej Republiki Ludowej Iwonka Surwiłła podkreśliła wkład Aksamita w uzyskanie niepodległości Białorusi. Zwróciła uwagę, że w innym kraju taki człowiek miałby szacunek państwa – na Białorusi, co znamienne, Mikałaj Aksamit już kilka lat nie może znaleźć pracy[12]. W 2010 roku Zianon Pazniak opisał w swoich wspomnieniach Aksamita z początku lat 90. następująco:
zawsze spokojny i zrównoważony, dobrze władał logiczną argumentacją, lubił opierać się na faktach, był skromnym człowiekiem i bojownikiem. Nie mówił wiele, nigdy nie podnosił głosu, ale dobrze znał wspólną pozycję i trzymał się jej, nie ustępując[3].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zapis według oficjalnego wariantu języka białoruskiego. Alternatywne formy zapisu:
- według tzw. wariantu klasycznego (taraszkiewicy): Мікалай Уладзімеравіч Аксаміт (czyt. Mikałaj Uładzimierawicz Aksamit);
- występuje także jako Mikoła Aksamit (biał. Мікола Аксаміт).
- ↑ W tym czasie protest głodowy w Wołkowysku prowadziły także inne osoby: Andrej Szantarowicz – redaktor naczelny miejscowego niezależnego czasopisma oraz Swiatłana Chasanawa – pracownica firmy Mikałaja Autuchowicza. Głodówkę rozważał też sam Autuchowicz.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Памёр дэпутат Незалежнасьці Мікалай Аксаміт. svaboda.org. [dostęp 2024-01-28]. (biał.).
- ↑ a b c Навумчык 2010 ↓, s. 217
- ↑ a b Пазьняк 2010 ↓, s. 271–272
- ↑ Василий Семашко: Хроники конца света. Самый глубокий бункер Беларуси: не ищите его на карте. naviny.by, 2012-12-20. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-19)]. (ros.).
- ↑ Н. Дементей: Постановление Верховного Совета Республики Беларусь от 16 мая 1990 г. №5-XII. pravo.levonevsky.org, 1990-05-16. [dostęp 2018-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-30)]. (ros.).
- ↑ Навумчык 2010 ↓, s. 218
- ↑ Сяргей Навумчык: Зьбіцьцё дэпутатаў БНФ: хроніка, фота, відэа. Radio Swaboda, 2010-04-09. [dostęp 2018-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-08)]. (biał.).
- ↑ С. Шарецкий: Постановление Верховного Совета Республики Беларусь от 9 января 1996 г. №4-XIII. pravo.levonevsky.org, 1996-01-09. [dostęp 2018-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-13)]. (ros.).
- ↑ a b c 7 декабря в Волковыске (Гродненская область) был задержан юрисконсульт правозащитного центра "Аслона" Николай Аксамит, который являлся доверенным лицом кандидата в депутаты, местного предпринимателя Николая Автуховича. Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna”, 2004-12-14. [dostęp 2018-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-18)]. (ros.).
- ↑ a b Сяргей Астраўцоў: У Ваўкавыску галадаюць Мікалай Аксаміт і Андрэй Шантаровіч. Radio „Swaboda”, 2004-10-28. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-19)]. (biał.).
- ↑ Валер Каліноўскі: На 15-ы дзень галадоўкі Мікола Аксаміт быў шпіталізаваны і спыняе галадоўку, але іншыя галадаюць далей. Radio „Swaboda”, 2004-11-04. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-19)]. (biał.).
- ↑ a b c Івонка Сурвілла: Заява Рады БНР аб ператрусе ў былога дэпутата парлямэнцкай Апазыцыі БНФ Мікалая Аксаміта. Rada Białoruskiej Republiki Ludowej, 2009-02-09. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-19)]. (biał.).
- ↑ Дмитрий Сергейчик: Волковысским предпринимателям могут «пришить» дело о взрыве в Минске. naviny.by, 2009-02-09. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-19)]. (ros.).
- ↑ a b c "Всё вместе". Wołkowyskie Muzeum Wojskowo-Historyczne im. Piotra Bagrationa, 2017-12-15. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-19)]. (ros.).
- ↑ Биеннале волковысских художников. Wołkowyskie Muzeum Wojskowo-Historyczne im. Piotra Bagrationa, 2017-07-15. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-18)]. (ros.).
- ↑ a b Як ствараўся Народны Фронт. Radio Poland, 2007-10-26. [dostęp 2018-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-01)]. (biał.).
- ↑ Мікалай Аксаміт: Лукашэнка - слабак. Karta'97, 2016-05-14. [dostęp 2018-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-18)]. (biał.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Сяргей Навумчык: Дэпутаты Апазыцыі БНФ у Вярхоўным савеце ХІІ скліканьня (1990–9.01.1996). W: Сяргей Навумчык, Зянон Пазьняк: Дэпутаты незалежнасьці. Nowy Jork, Wilno, Warszawa: „Biełaruskija Wiedamaści”, Towarzystwo Kultury Białoruskiej na Litwie, 2010, s. 216–270. ISBN 978-9955-578-11-6. (biał.).
- Зянон Пазьняк: Слова пра калег і сяброў. W: Сяргей Навумчык, Зянон Пазьняк: Дэпутаты незалежнасьці. Nowy Jork, Wilno, Warszawa: „Biełaruskija Wiedamaści”, Towarzystwo Kultury Białoruskiej na Litwie, 2010, s. 271–285. ISBN 978-9955-578-11-6. (biał.).