Milanówek
| miasto i gmina | |||||
 Ulica Warszawska w centrum miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Prawa miejskie |
1951 | ||||
| Burmistrz |
Piotr Remiszewski | ||||
| Powierzchnia |
13,44[1] km² | ||||
| Wysokość |
ok. 100 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 22 | ||||
| Kod pocztowy |
05-822 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
WGM | ||||
Położenie na mapie powiatu grodziskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||
 52°07′27,48″N 20°39′55,44″E/52,124300 20,665400
| |||||
| TERC (TERYT) |
1405011 | ||||
| SIMC |
0921020 | ||||
Urząd miejski ul. Tadeusza Kościuszki 4505-822 Milanówek | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Milanówek – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, leżące na południowy zachód od Warszawy i wchodzące w skład aglomeracji warszawskiej. Położone na Nizinie Środkowomazowieckiej, na Równinie Łowicko-Błońskiej.
Według danych z 2010 miasto miało 16 056 mieszkańców[3]. Wraz z Brwinowem i Podkową Leśną należy do tzw. podwarszawskiego trójmiasta ogrodów.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z XIV w.: Milonow (1350), dalej Milonowo (1414-1425, 1428), Milanowo alias Rapstinye (1529), Milanowo Rabstin (1580)[4][5]. Wieś szlachecka Milanowo Rabstin (Rabsztyn) położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie błońskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[6]. Według Rymuta nazwa pochodzi od nazwy osobowej Milon, Milan, z kolei pochodzących od imion złożonych typu Miłobrat, Miłosław. Po XVI wieku dodano przyrostek zdrabniający -ek[4].
W 1831 r. właścicielem wsi Milanówek był Karol Skalski, były oficer wojsk Księstwa Warszawskiego, który w 1809 r. został kapitanem – dowódcą rakietników[7].
Milanówek powstał na przełomie XIX i XX w. w wyniku parcelacji dóbr należących do Michała Lasockiego, a leżących wzdłuż Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.
Od początku swego istnienia Milanówek był przede wszystkim letniskiem dla zamożnych mieszkańców Warszawy, którzy stawiali tu wystawne domy letniskowe, które często, gdy właściciele postanawiali przenieść się na stałe, zamieniały się w okazałe wille. Była to przeważnie inteligencja. Letnisko wyróżnia się nowoczesnym wyglądem zewnętrznym i urządzeniami. Stylowe dobrze urządzone, skanalizowane pensjonaty i dworki. z telefonami, wśród estetycznie utrzymanych ogrodów, tworzą miasto-ogród nieustępujące pierwszorzędnym letniskom zagranicznym. Jest to jedno z najpiękniejszych i najbardziej eleganckich uzdrowisk podwarszawskich, miejsce wypoczynku wyborowego towarzystwa stołecznego. Najsłynniejszym letnikiem z pierwszych lat był Bolesław Prus. Stałym mieszkańcem miasteczka był m.in. rzeźbiarz Jan Szczepkowski.
W okresie międzywojennym rozwijała się, dominująca do dziś w starszej części miasta, architektura willowa. W latach 20. powstała Centralna Doświadczalna Stacja Jedwabnicza, po wojnie przekształcona w Zakłady Jedwabiu Naturalnego „Milanówek”. W 1933 roku w Milanówku z inicjatywy społecznej powołano instytucję „obywatelskich patroli” w związku z plagą napadów na domki letniskowe i wille[8].
W czasie II wojny światowej w kościele św. Jadwigi w Milanówku przechowywano przeniesioną z Kościoła Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu urnę z sercem Fryderyka Chopina. Po kapitulacji powstania warszawskiego do Milanówka przeniosły się najważniejsze organy Polskiego Państwa Podziemnego, co dało mu przydomek „małego Londynu”. Podczas okupacji niemieckiej i w latach powojennych Milanówek byl przedmiotem represji, które dotknęły licznych jego mieszkańców. Przykładem mogą być losy rodziny Vetulanich, z której dwie osoby zginęły w niemieckim obozie koncentracyjnym w Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Pisał na ten temat Tadeusz Sowiński (1988)[9] - nie podając źródeł swoich poglądów, a więc przesadnie deprecjonując służby wywiadowcze niemieckie i wysoko oceniając analogiczne służby sowieckie:
[...]"Przez pięć lat nie udało się Niemcom wykryć i rozbić struktury, ogarniającej całą lokalną społeczność. Była to bowiem społeczność wyjątkowa, jakby elita elit. Zwartość, solidarność, gorący patriotyzm, gotowość poświęcenia Sprawie, dyscyplina. Kto nawet nie był w konspiracji, ten o niej wiedział i wspierał ją. Warunki dla konspiracji były więc w sensie symbolicznym jedwabne. Tym bardziej, że silnym oparciem była dla niej [...] manufaktura jedwabiu (CDSJN), gdzie nie tylko wystawiano setki lewych dowodów pracy, chroniących przed łapankami nawet oficerów Komendy Głównej AK [...], lecz także produkowano materiały wybuchowe do granatów, szyto mundury i opaski na Powstanie, zaś po wypędzeniu ludności Warszawy – dawano schronienie uchodźcom, jak w całym zresztą Milanówku.
[...] To co nie udało się Niemcom przez pięć lat, tego dokonało NKWD w ciągu kilku zaledwie tygodni. Sowiecki okupant zdołał w tym krótkim czasie wyłapać, uwięzić i deportować niemal całą kadrę dowódczą tak wojskowych struktur, jak i władz cywilnych podziemia.” [...]
Tu warto zrobić ciekawe zestawienie z tym, co o Milanówku pisał wiele lat wcześniej, gdy była to zaledwie niewielka wieś, niemiecki podróżnik Alexander von Humboldt (1769–1859)[10]:
Byłem na Galapagos, przemierzyłem Andy, Kordyliery i dziki Ural, poznałem nurt Amazonki i rajskie wyspy oceanu, słowem, objechałem cały świat dokoła, świat pełen cudów natury i monumentalnych krajobrazów... W Polsce byłem kilka razy. Wyznam jednak, że nigdzie nie czułem się tak dobrze, jak w Milanówku, serdecznie podejmowany przez gościnnych mieszkańców tej małej osady...”
1 lipca 1952 miejscowość otrzymała prawa miejskie, wchłonięte zostały Nowa Wieś (obecnie ta część Milanówka nazywana jest Kazimierówką) i Polesie z gminy Nadarzyn oraz osiedle Parcele Milanówek z gminy Grodzisk[11]. W okresie PRL nastąpił dalszy rozwój przemysłu, przede wszystkim powstały fabryki narzędzi stomatologicznych i chirurgicznych „MIFAM” oraz Milanowska Fabryka Cukierków. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego. Po reformie administracyjnej z 1999 Milanówek stał się jedną z sześciu gmin tworzących powiat grodziski. W 2004 decyzją ministra kultury Milanówek stał się siedzibą Archiwum Państwowego Dokumentacji Osobowej i Płacowej, najmłodszego spośród głównych archiwów państwowych[12].
Struktura powierzchni[edytuj | edytuj kod]
Według danych z roku 2002[13] Milanówek ma obszar 13,52 km², w tym:
- użytki rolne: 46%
- użytki leśne: 3%
Miasto stanowi 3,69% powierzchni powiatu.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
- Dane z 2010[3]:
Ogółem 16056 mieszkańców (7560 mężczyzn)
- Dane z 2009[14]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 15 858 | 100 | 8391 | 53 | 7467 | 47 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
1179,9 | 624,3 | 555,6 | |||
- Piramida wieku mieszkańców Milanówka w 2014 roku[2].
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Części miasta i osiedla[edytuj | edytuj kod]
- Części miasta
- Chrzanów
- Graniczna
- Grudów
- Naddawki Falenckie
- Turczynek
- Wieś Milanówek
- Kolonia Milanówek
- Kazimierówka
- Polesie
- Nowa Wieś
- Osiedla
- Osiedle Gospodarska
- Osiedle Inżynierska
- Osiedle Jedwabnik
- Osiedle Królewska
- Osiedle Okólna
- Osiedle Wojska Polskiego
- Osiedle „Berliny”
- Osiedle „TBS” (Towarzystwo Budownictwa Społecznego)
Władze[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak we wszystkich polskich gminach niebędących miastami na prawach powiatu, wybory do rady miasta odbywają się w Milanówku z zastosowaniem ordynacji większościowej. Rada liczy 15 osób, począwszy od kadencji 2014-2018 wybieranych w jednomandatowych okręgach wyborczych. Władzę wykonawczą stanowią pochodzący z wyborów bezpośrednich burmistrz oraz podległe mu struktury Urzędu Miasta i innych gminnych jednostek organizacyjnych.
Urząd Miasta[edytuj | edytuj kod]
Urząd Miasta Milanówka mieści się w czterech budynkach, położonych w trzech różnych lokalizacjach. Główną siedzibę władz miasta stanowi znajdujący się u zbiegu ulic Kościuszki i Mickiewicza kompleks, składający się z zabytkowej willi „Wandzin” (Budynek A) oraz dobudowanego na tej samej posesji nowszego Budynku B. Obiekty te stanowią siedzibę burmistrza i rady miasta, Urzędu Stanu Cywilnego, a także komórek Urzędu związanych z finansami, sprawami organizacyjnymi i obywatelskimi. Budynek C znajduje się w zmodernizowanym obiekcie poprzemysłowym przy ul. Spacerowej 4. Mieści się tam część Urzędu odpowiadająca za kwestie infrastrukturalne i techniczne, a także związane z ochroną środowiska i gospodarką przestrzenną. Budynek ten jest także siedzibą miejskiej spółki wodociągowo-kanalizacyjnej oraz biblioteki. Budynek D przy ul. Żabie Oczko 1, jest siedzibą Referatu Organizacyjnego i Kadr.
Osobne siedziby posiadają inne jednostki miejskie, jak Straż Miejska, Centrum Kultury, Ośrodek Pomocy Społecznej czy szkoły.
Burmistrzowie Milanówka[edytuj | edytuj kod]
| lata | imię i nazwisko |
|---|---|
| 1990-1991 | Ryszard Szadkowski[15] |
| 1991-1998 | Krzysztof Markowski[15] |
| 1998-2014 | Jerzy Wysocki[15] |
| 2014-2018 | Wiesława Kwiatkowska[15] |
| 2018-2024 | Piotr Remiszewski[15] |
| od 7 maja 2024 | Artur Niedziński (burmistrz - elekt)[16] |
Przynależność administracyjna[edytuj | edytuj kod]
- Sąd rejonowy: Grodzisk Mazowiecki
- Prokuratura rejonowa: Grodzisk Mazowiecki
- Urząd skarbowy: Grodzisk Mazowiecki
- Wojskowa komenda uzupełnień: Warszawa-Ochota
- Nadleśnictwo: Chojnów
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do zabytków Milanówka należą m.in. kościół parafialny pw. św. Jadwigi, zespół willowy Turczynek, kwatera żołnierzy z okresu II wojny światowej oraz wiele willi z lat 1896–1945, m.in. „Potęga”, „Matulinek”, „Hygea”, „Hala” „Borówka”. Wpisane są one do krajowego rejestru zabytków (26 pozycji). 388 przedwojennych willi i innych obiektów w środkowej części Milanówka zostało wpisanych jako „zespół urbanistyczno-krajobrazowy” do krajowego rejestru zabytków. Liczne wille i pensjonaty tworzą genius loci Milanówka, stanowią o jego charakterze.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Drogowy[edytuj | edytuj kod]
Milanówek leży przy drodze wojewódzkiej nr 719 wiodącej z Warszawy (wyjazd Alejami Jerozolimskimi) do Żyrardowa. Przez teren miasta przechodzi mały fragment autostrady A2, w jego granicach nie ma jednak możliwości wjazdu na nią – najbliższy wjazd znajduje się w Tłustem (na samej autostradzie jest oznakowany jako węzeł Grodzisk).
Autobusowy[edytuj | edytuj kod]
Połączenia autobusowe Milanówka z innymi gminami, a także komunikacja miejska wewnątrz miasta, funkcjonują w ramach związku powiatowo-gminnego "Grodziskie Przewozy Autobusowe" (GPA). W mieście swoje przystanki ma sześć linii wchodzących w skład systemu GPA.
Kolejowy[edytuj | edytuj kod]
Przez miasto przechodzą następujące linie kolejowe:
- nr 1 - pociągi nie zatrzymują się w Milanówku.
- nr 47 - pociągi WKD zatrzymują się na przystanku Brzózki.
- nr 48 - pociągi WKD zaczynają i kończą bieg na przystanku Milanówek Grudów, zatrzymują się także na przystanku Polesie.
- nr 447 - pociągi Kolei Mazowieckich zatrzymują się na przystanku Milanówek.
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miasta znajduje się 5 szkół podstawowych (w tym 3 publiczne i 2 niepubliczne), Liceum Ogólnokształcące przy ul. Piasta, Zespół Szkół nr 2 im. gen. Józefa Bema (Liceum i Technikum) przy ul. Wójtowskiej oraz społeczne LO nr 5 przy ul. Herberta (d.Fiderkiewicza). Najstarszą szkołą w mieście jest ponad 100-letnia Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. Piotra Skargi przy ul. Szkolnej.
Wspólnoty religijne[edytuj | edytuj kod]
Kościół rzymskokatolicki[edytuj | edytuj kod]
- parafia św. Jadwigi Śląskiej – obejmuje w większości północną część miasta oddzieloną torami kolejowymi,
- parafia Matki Bożej Bolesnej – obejmuje południową część miasta oddzieloną torami kolejowymi,
- parafia Przemienienia Pańskiego w Żukowie – obejmuje mieszkańców północno-zachodnich krańców Milanówka; świątynia znajduje się poza granicami miasta we wsi Żuków, oddzielonej od Milanówka autostradą A2.
Świadkowie Jehowy[edytuj | edytuj kod]
- Sala Królestwa Świadków Jehowy (zbory: Milanówek, Nadarzyn), położona jest przy ul. Królewskiej 146, na granicy Milanówka i Grodziska Mazowieckiego[17].
Sport[edytuj | edytuj kod]
- Piłka nożna. KS Milan Milanówek, występujący w Lidze Okręgowej. Przy ulicy Turczynek znajdują się trzy boiska oraz skate park.
- Kolarstwo grawitacyjne. Co roku na przełomie sierpnia i września organizowane są Mistrzostwa Polski w Dirt Jumpingu.
- Koszykówka. Klub koszykarski UKS 3, występuje w trzeciej lidze koszykówki mężczyzn. Co roku organizowane są zawody streetball.
- Łyżwiarstwo szybkie. Sekcja żeńska w Uczniowskim Klubie Sportowym „3”. W rankingu krajowym pod względem zdobytych nagród znajduje się na 3. miejscu.
- Strzelectwo. Strzelnica miejska w piwnicach Zespołu Szkół przy ul. Piasta. Rozgrywane są konkursy o Puchar Burmistrza Milanówka.
- Szachy. Co roku odbywają się Mistrzostwa Milanówka w Szachach. Działa klub szachowy „Jedwabnik”.
- Tenis ziemny. Korty tenisowe mają tradycje przedwojenne, grała na nich m.in. wicemistrzyni Wimbledonu 1936 – Jadwiga Jędrzejowska. Co roku we wrześniu rozgrywane są Otwarte Mistrzostwa Milanówka w Tenisie Ziemnym.
- Taniec. Klub taneczny „Twist” w Centrum Kultury.
- Turystyka rowerowa. Sekcja kolarska przy Centrum Kultury organizuje tzw. „Milę Milanowską” – wyścig o puchar Burmistrza.
- Bieganie. W Milanówku mieszka i trenuje Katarzyna Panejko-Wanat, dwukrotna Mistrzyni Polski w Maratonach na Orientację (Puchar Polski w Pieszych Maratonach na Orientację) oraz dwukrotna Akademicka Mistrzyni Polski w Maratonie.
Milanówek w kulturze[edytuj | edytuj kod]
W odniesienia do milanowskiej codzienności obfituje tom wierszy Zachód słońca w Milanówku Jarosława Marka Rymkiewicza, wyróżniony Nagrodą Literacką Nike za rok 2003. Hanny Banaszak nagrała piosenkę Truskawki w Milanówku – autor tekstu Wojciech Młynarski.
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Miasta partnerskie (stan na 2012 r.)[18]:
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: ''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)'' [online] [dostęp 2009-10-01].
- ↑ a b Milanówek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b Rocznik Demograficzny 2010, s. 89.
- ↑ a b Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Wyd. 2 uzupełnione, Wrocław: Zakład Narodowy Im. Ossoliń, 1987, s. 150, ISBN 83-04-02436-5, ISBN 978-83-04-02436-6 [dostęp 2023-09-30] (pol.).
- ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 164–165.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 277, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ K.W. Wójcicki, Cmentarz powązkowski pod Warszawą T.I, Reprint wydania z 1855, Warszawa: Wyd.Artystyczne i Filmowe, 1974, s. 114.
- ↑ Monika Piątkowska „Życie przestępcze w przedwojennej Polsce” Wydawnictwo Naukowe PWN 2012, ISBN 978-83-01-17232-9, s. 125.
- ↑ Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988, Burchard Edition, s. 196–197.
- ↑ Cyt. za: Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988, Burchard Edition – motto na stronie tytułowej.
- ↑ Dz.U. z 1948 r. nr 12, poz. 97.
- ↑ Oficjalna strona Archiwum.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset [online], regioset.pl [dostęp 2010-09-14] (pol.).
- ↑ Dane z rocznika demograficznego GUS z 31 grudnia 2008 r.
- ↑ a b c d e Władze Milanówka od 1990 roku [online], Milanówek Miasto-ogród [dostęp 2024-04-22] (pol.).
- ↑ Wybory Samorządowe 2024 [online], www.wybory.gov.pl [dostęp 2024-04-22] (pol.).
- ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy, Milanówek, ul. Królewska 146.
*Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-18]. - ↑ Milanówek Miasto-ogród: Miasta partnerskie [online] [dostęp 2012-05-10].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988. Burchard Edition
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalny serwis Milanówka
- Artykuł o willach w Turczynku
- Milanówek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 417.
- Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
_COA.svg)