Międzybrodzie
49°36′23″N 22°12′30″E/49,606389 22,208333
| wieś | |
 Międzybrodzie, główna droga | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
159[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-503[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0359379[4] |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Sanok  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
| 49°36′23″N 22°12′30″E/49,606389 22,208333[1]
| |
Międzybrodzie – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Sanok[4][5]. Leży nad rzeką San, w jej największym przewężeniu u podnóża Gór Słonnych.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0359385 | Za Sanem | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego[6], w drugiej połowie XVII wieku należała do folwarku zasańskiego starostwa krośnieńskiego[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Według przedwojennych relacji podawanych przez mieszkańców wsi założyli ją koloniści niemieccy o nazwisku Wajtson, do których nazwisko przejęli zamieszkujący potem licznie w Międzybrodzie Wajcowicze[8]. Przed 1939 jedno z dwóch miejscowych podań wiejskich głosiło, że przed laty w to miejsce przybył kolonista niemieckie - rybak Wajtson, który zbudował chatę na cyplu nad Sanem[9]. Po nim przyszli inni i zamieszkali w tej okolicy[10]. Według tego podania nazwa wsi pochodzi od wielu brodów, istniejących w tym rejonie na Sanie[10].
Położona w zakolu pierwszego ostrego zakrętu Sanu, na jego prawym brzegu (301 m), wzmiankowana po raz pierwszy w 1439 r., lecz posiadająca cechy dawnej osady. W średniowieczu ten odcinek doliny Sanu odgrywał ważną rolę łącznika z dalszą częścią doliny. Od strony wschodniej rozciąga się las miejski Selpy[11]. Śladem ważnej roli komunikacyjnej jest nazwa wsi – Międzybrodzie[12].
Wieś, jak i najbliższe otoczenie była częścią królewszczyzn[13]. Od 1504 należała do wójtostwa sanockiego. Mieszkańcy odrabiali pańszczyznę na folwarku wójtowskim. Jako uposażenie wójtowskie z prawem mieszkańców do rybołówstwa na rzece San[14].
Za czasów króla Augusta III potomkowie założycieli wsi, Wajtsowicze, zostali zwolnieni z danin oraz otrzymali tereny leśne (akt potwierdzający to trafił do muzeum w Sanoku)[10].
W połowie XIX wieku posiadłości tabularne we wsi stanowiły własność rządową[15][16]. W drugiej połowie XIX wieku właścicielami tabularnymi byli Zofia i Abisch Kanner[17], potem wskazani jako Abisch i Sosie Kanner[18][19]. Na przełomie XIX/XX wieku właścicielem ziemskim w Międzybrodziu był Stanisław Nowak[20][21][22][23][24][25] (w 1905 posiadał we wsi obszar leśny 229 ha[26], a w 1911 posiadał 212 ha[27]).
W 1881 osada liczyła według wyznania 360 grekokatolików, 6 żydów i 11 rzymskich katolików[28]. W 1936 we wsi mieszkało ok. 320 osób – Ukraińców i Starorusinów wyznania greckokatolickiego (Polaków nie było wśród mieszkańców)[8]. Była to ludność małorolna[8]. W tym czasie mieszkańcy stosowali własne określenia dla części wsi: „Iłowat” (część za Sanem), „Pilnyk” i „Machlin” (błonie nad Sanem), „Poruba” (góra położona przed wsią)[8].
Przed 1939 mieszkańcy wsi zajmowali się uprawą roli, hodowlą zwierząt, rybołówstwem oraz pracowali w kamieniołomie[29]. Do tego czasu zostały założone czytelnie: Kaczkowskiego i Proswity[30]. Celem kultu religijnego ludność uczęszczała do cerkwi w Sanoku[10]. Poza cerkwią przed 1939 we wsi powstała kapliczka murowana[31]. Przed 1939 komunikacja do wsi odbywała się drogą gromadzką, a także przez San - czółnem bądź kołowo brodami[32].
Po drugiej wojnie światowej jej mieszkańcy zostali wysiedleni bądź przesiedleni do ZSRR[33].
Przed 1994 miejscowość obejmowała 26 domów i przedzielona była doliną Sanu na dwie połowy, wschodnią i zachodnią[34].
W czerwcu 2010 roku odbyły się obchody jubileuszu 500-lecia istnienia Międzybrodzia. Zorganizowano je pod hasłem „500 Lat Dobrej Nowiny”[35].
Archeologia[edytuj | edytuj kod]
W marcu 2016 do Muzeum Historycznego w Sanoku trafił odkryty na terenie wsi zespół (skarb) żelaznych przedmiotów, składający się z pięciu sierpów, dwu noży oraz zachowanego w dwóch fragmentach wędzidła końskiego z pobocznicami. Znalezisko łączone jest z obecnością na tym terenie materialną kulturą Celtów, których ślady, datowane wstępnie na ok. II w. p.n.e. odkryto w sąsiedniej Trepczy i Pakoszówce[36]. Z okresu wpływów rzymskich (kultura przeworska), pochodzi również żelazna ostroga odkryta na terenie wsi[37]. Po drugiej stronie Sanu przy drodze z Trepczy do Mrzygłodu i historycznym szlaku, którym transportowano sól tyrawską, między dwoma grodziskami w masywie Kopacza znajduje się zespół kilkudziesięciu kurhanów ciałopalnych datowanych od VII w n.e. Badania na tym stanowisku prowadzili m.in. Adam Vetulani i Michał Janusz Parczewski[38]
-
Cerkiew -
Grobowiec Kulczyckich -
Przełom Sanu
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Religia i wyznawcy[edytuj | edytuj kod]
Przed 1830 znajdowała się tu drewniana kaplica greckokatolicka pw. Ducha Świętego Capella Sancti Spiritus[39]
1865 [...] W tej wiosce (Międzybrodzie p. autora), w małej dzwonnicy, koło starej drewnianej cerkiewki, uderza ta osobliwość, że w miejsce dzwonu zawieszona jest na łańcuchu sztaba żelaza, która uderzana młotem wydaje głośny dźwięk i za dzwon służy. [...] Bardzo dawno już temu na przeciwległej górze (Horodyszcze p. autora) stać miał klasztor mnichów obrządku greckiego, gdy ci nie bardzo pobożne i nie bardzo surowe pędzili życie, nagle cudowną mocą wraz z klasztorem zapadli się w ziemię, a na tem miejscu zostało tylko wklęśnięcie i nieco gruzów. Dobrze już później jakaś kobieta w pobożnej swojej wędrówce znalazła na tych gruzach żelazną szynę, podjęła ją i do pobliskiej ubogiej ofiarowała cerkiewki, gdzie nie było dzwonu.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości znajduje się:
- murowana, cerkiew greckokatolicka Cerkiew Świętej Trójcy, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Trójcy Św. z 1901 r. z nietypowym ikonostasem; budynek ufundował doktor Aleksander Wajcowicz;
- na przykościelnym cmentarzu znajduje się piramidalny grobowiec rodów Kulczyckich i Dobrzańskich herbu Sas według projektu Iryny Dobrianskiej, siostrzenicy prof. Włodzimierza Kulczyckiego[40]. Jest to krypta grobowa w formie piramidy. Nad wejściem do krypty kamienny krzyż maltański. Piramida ma wysokość 3 m. i stanowi replikę piramidy Cheopsa w Gizie nieopodal Kairu[41], w wiernej proporcji 1:50 (pomysł stworzenia kształtu grobowca powstał po tym, jak Włodzimierz Kulczycki odwiedził osobiście egipską piramidę)[42]. Również wejście do wnętrza krypty grobowej przypomina niszę piramidy w Deir el-Medina[43][44]. W woj. podkarpackim podobne obiekty znajdują się tylko w Sanoku, Burdzach i Jankowicach, są jednak mniejsze[45]. Oprócz tego na cmentarzu jest kilka starych kamiennych nagrobków;
- na przeciwległym wzgórzu nad Sanem znajduje się odkryte w latach 80. wielokulturowe stanowisko archeologiczne z zabytkami kultury celtyckiej.
Mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]
Nazwiska mieszkańców XIX wiek.: Biednik, Wajcowycz, Wancenko, Wajtko, Gierczak, Hryszko, Iwanik, Łakoś, Lesiejko, Lubenicz, Moskal, Nuncia, Pawliak, Popowicz, Pocztarz, Romanik, Romański, Tuna, Cap, Czesak, Czufin,
Ludzie związani z wsią[edytuj | edytuj kod]
- Teodozjusz Starak – ukraiński dysydent, działacz społeczny i dyplomata
- prof. dr Włodzimierz Kulczycki (1862-1936), rektor Akademii Weterynarii, kolekcjoner, pochowany na cmentarzu w Międzybrodziu[46][47]
- prof. dr Jerzy Kulczycki (1898-1974), archeolog, doktor filozofii, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza, pochowany na cmentarzu w Międzybrodziu
- Stanisław Nowak (-1919), właściciel dóbr we wsi
- dr Aleksander Wajcowicz (1825-1901), lekarz, powstaniec styczniowy, syberyski zesłaniec, fundator murowanej cerkwi międzybrodzkiej
- Jan Wajcowicz, budowniczy cerkwi
Poeta Janusz Szuber napisał wiersz odnoszący się do Międzybrodzia, pt. Alfabet kamieni, opublikowany w tomiku poezji pt. Apokryfy i epitafia sanockie z 1995[48].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 80109
- ↑ Raport o stanie gminy Sanok za 2022 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Gminy Sanok, 22 maja 2023 [dostęp 2023-07-16] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 778 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
- ↑ Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 285.
- ↑ a b c d Archiwum M 1936/9 ↓, s. 1.
- ↑ Archiwum M 1936/9 ↓, s. 1a-2.
- ↑ a b c d Archiwum M 1936/9 ↓, s. 2.
- ↑ Lud: organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Tomy 13-14, 1907, str. 39
- ↑ Adam Fastnacht. Sanok: materiały do dziejów miasta do XVII w. 1990.
- ↑ Adam Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650, 1962, str. 104
- ↑ Adam Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650, 1962, str. 112
- ↑ Hipolit Stupnicki: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 131.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. Lwów: 1868, s. 131.
- ↑ Konrad Orzechowski: Przewodnik statystyczno topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeższych skazówek urzędowych. Kraków: 1872, s. 50.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 120.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 124.
- ↑ Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”. Nr 264, s. 10, 19 listopada 1893.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1897, s. 118.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 108.
- ↑ Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z W. Ks. Krakowskiem. Kraków: 1905, s. 90.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1914, s. 103.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1918, s. 103.
- ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 12.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI
- ↑ Archiwum M 1936/9 ↓, s. 1, 1a.
- ↑ Archiwum M 1936/9 ↓, s. 2, 3.
- ↑ Archiwum M 1936/9 ↓, s. 1a, 3.
- ↑ Archiwum M 1936/9 ↓, s. 3.
- ↑ Większość Ukraińców w 1945 lub 1946 r. została deportowana przez Wojsko Polskie do Ukraińskiej SRR. w: Bogdan Huk. Apokryf ruski. Nadsanie. www.apokryfruski.org
- ↑ Niewielkie Międzybrodzie obejmuje zaledwie 26 domów i podzielone jest Sanem na dwie równe części. W związku z tym 13 zagród - właśnie wraz z kościołem - leży po drugiej stronie Sanu, przez którą można się przeprawić tylko łódką. Henryk Szareyko. Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych. Współdziałanie społeczności wiejskich przy nielegalnej budowie obiektów sakralnych w Diecezji Przemyskiej w latach 1966-1980, 1994 str. 456
- ↑ Waldemar Och, Kalendarium sanockie 2005-2010, Rocznik Sanocki, Tom X, Rok 2011, Sanok 2011, s 280.
- ↑ Muzeum Historyczne w Sanoku. Kolejny unikalny skarb przedmiotów żelaznych, marzec 2016
- ↑ Materiały i Sprawozdania
- ↑ Żaki A., Gajewski L.1962; Trepcza i Sanok we wczesnym średniowieczu, Sprawozdania z posiedzeń komisji PAN, I-VI/1962, s. 34-35.; Żurowski T. Wczesnośredniowieczne ciałopalne cmentarzysko kurhanowe w Trepczy, pow. Sanok, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1968— 1969, s. 105 — 112.; Janowski J.1983. Wyniki badań wykopaliskowych na cmentarzysku kurhanowym w Trepczy, woj. Krosno, Sprawozdania Archeologiczne tom 35, s. 233-248., 1983
- ↑ Szematyzm. 1830, s. 71.
- ↑ Tygodnik Podhalański nr 29, 2006 r.
- ↑ Polskie skrawki Egiptu. national-geographic.pl, 2009-03-22. [dostęp 2013-08-08]. (pol.).
- ↑ Osobliwość międzybrodzkiej nekropolii. esanok.pl, 2013-08-04. [dostęp 2013-08-08]. (pol.).
- ↑ Joachim Śliwa. Egyptian pyramids in polish landscape. The Kulczycki Family in Międzybrodzie near Sanok. Rocznik BN PAU i PAN w Krakowie, t. 52. 2007. s. 500.
- ↑ Egzotyka z polskim charakterkiem. 2010-12-22. [dostęp 2013-08-08]. (pol.).
- ↑ Emil Hoff: Podkarpackie duchy i straszydła: najbardziej nawiedzone miejsca niedaleko Rzeszowa na weekend z dreszczykiem. Gdzie spotkać diabła Didko?. 2022-10-26. [dostęp 2022-10-27].
- ↑ Joachim Śliwa. Egyptian pyramids in polish landscape. s. 503.
- ↑ Polski słownik biograficzny. 1935. s. 136.
- ↑ Janusz Szuber: Apokryfy i epitafia sanockie. Sanok: 1995, s. 10.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Międzybrodzie (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 370.
- Irena Dobrzańska: Archiwum miasteczek i wsi pow. sanockiego, leskiego, ustrzyckiego. Kwestionariusze z badania środowiska: Międzybródź. 1936, 1939, s. 1-3.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Integralne. części wsi |
|
| Była wieś |
