Mohylew
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Rejon | |||||
Burmistrz |
Alaksandr Studnieu↗ | ||||
Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
Nr kierunkowy |
+375 0222 | ||||
Kod pocztowy |
212000 | ||||
Położenie na mapie obwodu mohylewskiego | |||||
Położenie na mapie Białorusi | |||||
53°55′N 30°21′E/53,916667 30,350000 | |||||
Strona internetowa |
Mohylew (biał. Магілёў, Mahiloŭ; ros. Могилёв, Mogilow; jid. מאָלעוו, Molew) – miasto na Białorusi, nad Dnieprem, blisko granicy z Rosją, siedziba administracyjna obwodu mohylewskiego i rejonu mohylewskiego. Liczący ok. 380 tys. mieszkańców (2017) Mohylew jest trzecim pod względem liczby ludności miastem białoruskim.
Historia
Od XIV wieku Mohylew wraz z księstwem mścisławskim, w którym się znajdował, należał do Litwy, jednak nie miał jeszcze wtedy większego znaczenia. W dokumentach historycznych Mohylew wymieniono w 1505 r., gdy żona króla Aleksandra zwolniła niektórych mieszczan od powinności miejskich. Jego rozwój zaczął się po upadku w 1514 r. Smoleńska, gdy zaczął się rozbudowywać jako nowy ważny ośrodek handlowy. Mohylew stanowił od tego czasu ważny punkt na drogach handlowych ze wschodu na zachód i z północy na południe, a wkrótce stał się największym miastem w tym rejonie Rzeczypospolitej. Przede wszystkim był ośrodkiem handlu futrami, pośrednicząc w handlu nimi na zachód. Przez Mohylew wiódł północny szlak handlowy do państwa moskiewskiego lądem na Witebsk, a z tego miasta Dźwiną do Rygi. W 1561 r. król Zygmunt August ustanowił w Mohylewie wójta i czterech setników oraz określił powinności, ilość i rodzaj podatków, pozostawiając też niektóre wolności mieszkańców. W 1569 na mocy unii lubelskiej wraz z Wielkim Księstwem Litewskim Mohylew stał się integralną częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Król Stefan Batory w 1577 r. nadał mu prawo magdeburskie i wszelkie swobody z niego wypływające, a także ustanowił targi i jarmarki. W dniu 27 czerwca 1581 roku 30-tysięczna armia moskiewsko-tatarska spaliła kilkaset domów na przedmieściach, jednak 200 husarzy z roty Marcina Kazanowskiego (1523–1587) zaatakowało oblegających i powstrzymywało dalszy atak, a potem, po przybyciu odsieczy w postaci roty Temruka Szymkowicza i roty porucznika Halibeka, odparła spod miasta. Mimo najazdu na początku XVII w. był jednym z najważniejszych ośrodków rzemieślniczo-handlowych w Rzeczypospolitej, liczył ok. 13,5 tys. mieszkańców i stał się drugim co do wielkości po Wilnie miastem w Wielkim Księstwie Litewskim[2][3]. Do roku 1633 Mohylew otrzymał nowe fortyfikacje, które miały trzy linie otaczające zamek, dawne podgrodzie (tzw. górne miasto) i dawne przedmieścia (tzw. dolne lub nowe miasto)[4]. Mohylew był ośrodkiem ekonomii mohylewskiej obejmującej część powiatu mohylewskiego i czausowskiego. Do połowy XVII w. wchodziło w jej skład 13 miejscowości. Ekonomie zostały wydzielone z królewszczyzn w latach 1589-1590 na zaspokojenie potrzeb monarchy i określone dobrami stołowymi. W 1605 roku ukończono budowę katolickiej katedry. W 1634 został stolicą jedynej wówczas na całej Białorusi prawosławnej administratury - eparchii mohylewskiej i mścisławskiej. W 1636 roku ukończono budowę soboru Objawienia Pańskiego w kompleksie monasteru pod tym samym wezwaniem[5].
W dniu 3 września 1654 roku wojska moskiewskie opanowały miasto, które wojska polskie próbowały bez powodzenia odbić od lutego do połowy maja 1655 roku. Mohylew próbowano odzyskać ponownie podczas oblężenia w 1660 roku. Rzeczpospolita odzyskała miasto na skutek powstania mieszczan przeciwko moskiewskim okupantom, które wybuchło 1 lutego 1661 r. W nagrodę król Jan Kazimierz zrównał prawa miejskie Mohylewa z Wilnem, mieszczanom nadał prawo nabywania majątków ziemskich, a burmistrz Leonowicz i wielu mieszczan otrzymało szlachectwo, a miasto otrzymało pieczęć z napisem Sigillum civitatis Mohilowiensis. W 1664 roku święta Wielkanocne spędził w mieście król Jan Kazimierz powracający z wyprawy przeciwko wojskom moskiewskim w rejonie Siewska. W 1665 roku Mohylew został ponownie oblężony przez wojska moskiewskie Jakowa Czerkaskiego. W 1679 roku rozpoczęto budowę murowanego ratusza. W 1687 r. zbudowano barokowy kościół Bernardynów. W 1725 roku, przy istniejącym od XVII wieku murowanym klasztorze jezuitów, ukończono budowę kościoła św. Ksawerego. W latach 1738-1752 został zbudowany kościół karmelitów.
Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w ekonomii mohylewskiej w powiecie orszańskim województwa witebskiego[6].
Po pierwszym rozbiorze wraz z całym województwem mścisławskim wszedł w skład Imperium Rosyjskiego i stał się stolicą guberni mohylewskiej. Od 15 kwietnia 1783 stolica rzymskokatolickiej archidiecezji mohylewskiej obejmującej swoim zasięgiem terytorium niemal całej Rosji (a później ZSRR) z wyjątkiem dawnych ziem Rzeczypospolitej i utworzonej w 1848 roku diecezji tyraspolskiej. W czasie I wojny światowej, w okresie od sierpnia 1915 do listopada 1917 w mieście znajdowała się kwatera głównodowodzącego armii rosyjskiej. Pod koniec 1918 roku władzę w Mohylewie przejęli bolszewicy. 16 stycznia 1918 roku dokonali oni szeregu aresztowań, m.in. wśród działaczy narodowych i społecznych, w tym polskich: Mirosława Obiezierskiego, G. Wykowskiego, Joachima Gallera i księdza Eugeniusza Światopełk-Mirskiego. Ten ostatni został wkrótce przez bolszewików zamordowany[7]. W 1919 wcielony do Białoruskiej SRR. Do 1927 roku w Mohylewie działała polska szkoła siedmioklasowa, do której uczęszczało 260 uczniów.
W latach 1941–1944 pod okupacją niemiecką. Po uzyskaniu niepodległości przez Białoruś w 1991 jest jednym z ważniejszych miast białoruskich.
Zabytki
- Katedra św. Stanisława (dawniej karmelitów), z XVIII w.
- Kościół św. Kazimierza (Fara). Ufundowany przez króla Zygmunta III Wazy w 1604 roku, przebudowany w 1810 roku w stylu klasycystycznym. Obecnie mieści magazyn, zachowany jedynie parter.
- Monaster św. Mikołaja
- Cerkiew św. Mikołaja z 1669 roku
- Dzwonnica z końca XVII w.
- Cerkiew św. Onufrego z 1798 r.
- szpital z końca XVII w. (obecnie dom cerkiewny)
- mur z basztami i bramą z końca XVII w.
- Ratusz w Mohylewie z XVII-XVIII w. (zrekonstruowany w 2008 r.)
- Pałacyk Antoszkiewicza w Mohylewie z XVII wieku
- Pałac arcybiskupów z lat 80. XVIII w. w stylu klasycystycznym. Od 1827 roku stanowił siedzibę katolickiego arcybiskupa Stanisława Bohusz-Siestrzeńcewicza.
- Pałac prawosławnego metropolity z lat 1762-1785 dla arcybiskupa Jerzego (Konisskiego), według projektu J. K. Glaubitza. Wchodził dawniej w skład niezachowanego monasteru Przemienienia Pańskiego.
- Cmentarz katolicki w Mohylewie
- kwatera książąt Ciechanowieckich na cmentarzu katolickim
- Kościół ewangelicko-augsburski w Mohylewie
- Dom Sowietów w Mohylewie z lat 1937–1939
- Sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego
- Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego, pomocnicza przy soborze
- cmentarz polski z XIX w.
- Kaplica grobowa Sianożęckich
- Kaplica Aleksandra Żukowskiego
- Pomnik marszałka szlachty mohylewskiej Włodzimierza Ciechanowieckiego
- Bank z około 1900 roku
nieistniejące:
- Kościół Św. Franciszka Ksawerego i klasztor Jezuitów
- Kościół i klasztor Dominikanów
- Kościół Św. Antoniego i klasztor Bernardynów. Zbudowany około 1720 roku, po 1865 roku pozbawiony wież i przebudowany na archiwum. Zburzony około 1950 roku.
- Kościół i klasztor Zakonu Mariawitek
- Monaster Objawienia Pańskiego z 1633 r. Zburzony w latach 50. XX w.
- Monaster Przemienienia Pańskiego
- Sobór św. Józefa w Mohylewie z 1780 r. Zburzony w 1938 r.
- Cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1740 roku w stylu barokowym
- Cerkiew św. Piotra i Pawła w stylu barokowym
- Cerkiew Opieki Matki Bożej
- Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej
Demografia
Liczba ludności:
- 1604: 15 000
- 1745: 10 500
- 1880: 40 536 (20 735 mężczyzn i 19 801 kobiet, w tym 20 742 prawosławnych, 2583 katolików, 173 ewangelików, 17 038 żydów)
- 1897: 43 119
- 1906: 51 959 (27 407 prawosławnych, 3305 katolików i 20 682 żydów)
- 1913: 69 700
- 1939: 99 400
- 1959: 121 700
- 1973: 232 000
- 1993: 366 000
- 1996: 367 000
- 2004: 365 102
- 2006: 367 700
- 2009: 372 000
Gospodarka
Po II wojnie światowej Mohylew stał się ważnym ośrodkiem przemysłowym. Tamtejsze fabryki zajmują się produkcją dźwigów, samochodów, traktorów i chemikaliów. Mohylew posiada też port rzeczny na Dnieprze oraz krajowy port lotniczy.
Kultura
Główną placówką teatralną miasta jest Regionalny Teatr Dramatyczny. W mieście działa też kilka placówek muzealnych, w tym Muzeum Historii Mohylewa i Mohylewskie Muzeum Sztuki.
Od 2006 roku w Mohylewie funkcjonuje Dom Polski, będący główną polską kresową placówką obwodu mohylewskiego. W przeszłości w mieście funkcjonowały Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności oraz Rada Polska Ziemi Mohylewskiej.
Oświata i nauka
Uczelnie wyższe:
Sport
- HK Chimwołokno Mohylew – klub hokejowy
- Dniapro Mohylew – klub piłkarski
- Sawit Mohylew – klub piłkarski
- Transmasz Mohylew – klub piłkarski
Ludzie związani z Mohylewem
- Irving Berlin – amerykański kompozytor żydowskiego pochodzenia,
- Władysław Blin – proboszcz katedry w Mohylewie, późniejszy pierwszy biskup witebski
- Stefania Laudyn-Chrzanowska – polska pisarka, działaczka narodowej demokracji,
- Stanisław Cywiński – polski historyk literatury, doktor filozofii, docent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, dziennikarz
- Antonij Dziamjanka – biskup pomocniczy archidiecezji mińsko-mohylewskiej
- Janusz Dziewoński – polski aktor i reżyser teatralny, ojciec Edwarda Dziewońskiego,
- Mikołaj Jastrzębski – polski inżynier i profesor mechaniki, na terenie dzisiejszej Białorusi, według projektów Jastrzębskiego i pod jego kierownictwem, wybudowano kilka odcinków dróg kolejowych, mosty przez Zachodnią Dźwinę w Witebsku i przez Dniepr w Mohylewie, i inne obiekty przemysłowe, w tym duży młyn parowy w Mohylewie. Razem z innymi autorami wydrukował pierwszy w Rosji podręcznik sztuki budownictwa,
- Władysław Sergiusz Kazanowicz – polski bibliofil i bibliotekarz-amator, prowadzący w latach 1945-1969 największą prywatną bibliotekę we Wrocławiu - Książka na Śląsk,
- Uładzimir Klimowicz – piłkarz,
- Bolesław Hieronim Kłopotowski – polski duchowny katolicki, biskup łucko-żytomierski, arcybiskup mohylewski,
- Szymon Marcin Kozłowski – polski duchowny katolicki, arcybiskup mohylewski, rektor Akademii Duchownej w Petersburgu, biblista, popularyzator teologii,
- Władysław Lenkiewicz (1915-2005) – polski specjalista budownictwa lądowego, społecznik,
- Witold Maliszewski (1873-1939) – polski kompozytor,
- Leonid Mandelstam – radziecki fizyk żydowskiego pochodzenia
- Hienadź Nawicki – białoruski polityk
- Lew Poługajewski – radziecki szachista
- Jarosław Rybakow – rosyjski lekkoatleta
- Issai Schur – niemiecki matematyk
- Otto Szmidt – radziecki astronom
- Kazimierz Świątek – polski kardynał Kościoła rzymskokatolickiego, emerytowany arcybiskup metropolita mińsko-mohylewski
- Eugeniusz Świętopełk-Mirski (1876–1918) – polski ksiądz katolicki. Należał do archidiecezji mohylewskiej. Był absolwentem metropolitalnego seminarium duch. w Petersburgu. W latach 1902–1904 pracował jako wikariusz par. Tobolsk na Syberii. W 1912 objął stanowisko administratora par. katedralnej w Mohylewie i dziekana mohylewskiego. W dniu 2.03.1918 został aresztowany i uwięziony w Mohylewie, a później rozstrzelany tuż przed wejściem do miasta korpusu generała Dowbor-Muśnickiego,
- Balbina Świtycz-Widacka – polska rzeźbiarka i poetka
- Jerzy Żurawowicz – polski inżynier, nauczyciel i działacz społeczny na Mohylewszczyźnie, przewodniczący obwodowego Związku Polaków na Białorusi, założyciel Domu Polskiego w Mohylewie i jego dyrektor (od 1996).
Z Mohylewa pochodzili polscy dziadkowie Wayne’a Gretzky’ego.
Miasta partnerskie
Zobacz też
- Synagoga Cukiermana w Mohylewie
- Konkatedra Wniebowzięcia NMP w Mohylewie
- Mohylew – stacja kolejowa
- Oblężenie Mohylewa
Przypisy
- ↑ Половозрастная структура населения Республики Беларусь на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Henryk Łowmiański, Handel Mohylewa w XVI wieku, [w:] tenże, Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań 1983, s. 512.
- ↑ V. I. Meleśko, Mogilev v XVI-seredine XVII v., Mińsk 1988, s. 20.
- ↑ V. A. Ćanturija, Istoria architektury Belorussii, Mińsk 1985, s. 46; T. Ćernjauskaja, Architektura Mogileva, Mińsk 1973, s. 7-11; E. D. Kvetnickaja, Architektura Belorussii XVII v., w: Vseobśćaja istoria architektury, t. VI cz. III, Moskva 1968, s. 473-474.
- ↑ Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 262-263. ISBN 978-83-7431-150-2.
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 93.
- ↑ W kręgu polityki i spraw wojskowych. Wobec rewolucji 1917 roku. W: Między nadzieją…. s. 117.
Bibliografia
- Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona miasta
- radzima.org
- Mohylew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 594 .
- Dom Polski w Mohylewie