Mortęgi
53°27′26″N 19°43′31″E/53,457222 19,725278| wieś | |
 Pałac | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
494 |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
14-260[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NIL |
| SIMC |
0480336 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Lubawa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu iławskiego  | |
| 53°27′26″N 19°43′31″E/53,457222 19,725278[1]
| |
Mortęgi (niem. Mortung) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
W zabytkowym neoklasycystycznym[3] pałacu z XIX w. (do 1945 r. należał do rodziny Geiger) mieści się obecnie pensjonat agroturystyczny.[4]
Historia[edytuj | edytuj kod]
W XIV wieku była to wieś szlachecka na prawie polskim (prawo lokacyjne). Wielki mistrz krzyżacki Michał Küchmeister zmienił na prawo chełmińskie. Później wielki mistrz Dytryk von Aldenburg nadał wieś Ludwikowi z Krzykos, a w 1402 przywilej potwierdził biskup Chełmiński Jan dla Ludwika z Mortęg (protoplasta rodu Mortęskich, wśród których dwóch było wojewodami chełmińskimi. Ród pieczętujący się herbem Orlik był pochodzenia pruskiego i przeniósł się z Pomezanii do Ziemi Chełmińskiej). W okresie krzyżackim wieś wchodziła administracyjnie do wójtostwa bratiańskiego. W 1497 r. Ludwik z Mortęg zapisał dominikanom w Toruniu 300 marek na odprawianie jednej mszy świętej w tygodniu. W 1556 r. urodziła się w Mortęgach Magdalena Mortęska, późniejsza ksieni zakonu Benedyktynek w Chełmnie. W 1667 r. właścicielem wsi był Stanisław Narzymski, także skoligacony z rodem Kostków.
Kaplica w Mortegach, wybudowana przez Mortęskich, znajdowała się przy domu, była to kaplica grobowa. W 1619 r. ksieni Magdalena Mortęska przeniosła zwłoki pogrzebanych przodków i umieściła w nowo zbudowanej kaplicy Mortęskich w kościele parafialnym w Lubawie. Kaplica w Mortęgach po tym czasie była używana w celach religijnych, a w roku 1630 bp Zadzik zezwolił na odprawianie w niej mszy świętych w dzień powszedni. W tym czasie Mortęgi były w posiadaniu Stanisława Działyńskiego, starosty tolkmickiego.
Pod koniec listopada 1906 r. w miejscowej szkole elementarnej odbył się strajk dzieci przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim, który trwał 6 dni. Z uczestników strajku znane jest tylko nazwisko jednego dziecka: Dobrzyński. Strajk był elementem znacznie większej akcji biernego oporu wobec pruskich władz szkolnych, która na przełomie 1906 i 1907 r. objęła ponad 460 (!) szkół w prowincji Prusy Zachodnie, czyli przedrozbiorowe Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię lubawską oraz część Krajny. Inspiracją dla strajków pomorskich były wcześniejsze działania dzieci w prowincji wielkopolskiej, ze słynnym strajkiem we Wrześni (1901) na czele[5].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[6]:
- zespół pałacowy z połowy XIX w.:
- pałac,
- park.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1953, 240 str.
- ks. Jakub Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych. Region, Gdynia 2011 ISBN 978-83-7591-220-3, reprint książki wydanej w 1880 w Pelplinie (uwspółcześniony i opatrzony komentarzami)
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s. 82, 257, 273 i 274
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 83365
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 805 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 217
- ↑ Pałac Mortęgi
- ↑ L. Burzyńska-Wentland, Strajki szkolne w Prusach Zachodnich w latach 1906−1907, Gdańsk 2009, s. 228.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31.12.2017 woj. warmińsko-mazurskie. [dostęp 2018-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-05)].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mortęgi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 686.
