Zamek w Suchej Beskidzkiej

Zamek w Suchej Beskidzkiej

nr rej. XII-47/30 z 9.04.1930, A-22 z 16.04.1968, A-378/79 z 8.09.1980
Zamek w Suchej Beskidzkiej
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Sucha Beskidzka
Adres	ul. Zamkowa 1
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	renesans
Kolejni właściciele	Castiglione-Suscy, Komorowscy, Wielopolscy, Braniccy i Tarnowscy
Obecny właściciel	miasto Sucha Beskidzka
Położenie na mapie Suchej Beskidzkiej Zamek w Suchej Beskidzkiej
Położenie na mapie Polski Zamek w Suchej Beskidzkiej
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zamek w Suchej Beskidzkiej
Położenie na mapie powiatu suskiego Zamek w Suchej Beskidzkiej
49°44′46″N 19°36′06″E
Strona internetowa

Zamek suski w I poł. XVIII wieku, widoczny wysoki mur obronny

Plan Suchej z 1844, zamek znajduje się w północnej części ówczesnej wsi

Zamek w Suchej Beskidzkiej (Zamek Suski) – renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej, magnacka rezydencja kolejnych właścicieli dóbr suskich: Castiglione-Suskich, Komorowskich, Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich. Nazywany „Małym Wawelem” ze względu na podobieństwo (zwłaszcza dziedzińca) do krakowskiego zamku królewskiego. Siedziba Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej.

Zamek położony jest u stóp góry Jasień, niedaleko ujścia Stryszawki do Skawy. Znajduje się kilkaset metrów na północ od centrum miasta.

Historia

Prawdopodobnie na tym samym miejscu istniał wcześniej drewniany dwór Słupskich, który uległ jednak zniszczeniu w pożarze. Właściwe początki zamku suskiego należy wiązać z osobą Kaspra Suskiego, który postawił (prawdopodobnie w latach 1554–1580) na tym samym miejscu kamienny dwór o charakterze obronnym. Jego pozostałości stanowią obecnie część rozbudowanego później południowego skrzydła zamku. Znany jest jeden z ówczesnych architektów, Gregorius Kaczorowski, który był zatrudniony przy budowie zamku w 1580.

W 1608 zamek trafił w ręce Komorowskich. Znacznej rozbudowy dokonał pierwszy właściciel z tego rodu, Piotr Komorowski. Powstał wtedy trójskrzydłowy układ zamku zachowany do dzisiaj. Pewne cechy stylu architektonicznego zamku wskazują, że w jego przebudowie brał udział Paweł Baudarth, architekt Mikołaja Zebrzydowskiego z pobliskiej Kalwarii. Kolejnej rozbudowy dokonała na początku XVIII wieku Anna Wielopolska, która dobudowała dwie wieże i zmodernizowała wnętrze zamku. Wielopolscy byli najdłużej w posiadaniu zamku – od roku 1665 do 1843.

W 1843 zamek kupił Aleksander Branicki. W latach 1882–1887 jego syn hrabia Władysław Branicki zdecydował się przeprowadzić generalną restaurację zamku pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego. Niestety kilkanaście lat później, w 1905, zamek zniszczył pożar. Odbudowy podjął się ponownie ten sam architekt. Do 1843 zamek otoczony był wysokim murem obronnym, sięgającym wysokości pierwszego piętra. Braniccy zdecydowali o jego zburzeniu i postawieniu w jego miejsce ogrodzenia z żelaznych prętów.

W 1922 zamek przeszedł w ręce Tarnowskich, w których posiadaniu był aż do wybuchu II wojny światowej. W czasie obu wojen światowych na zamku mieścił się szpital dla żołnierzy. Po II wojnie światowej, opuszczony przez dawnych właścicieli, zamek pełnił różne funkcje: stanowił siedzibę suskiego gimnazjum (przekształconego w liceum ogólnokształcące), mieściły się tutaj internat liceum, fabryka mebli, magazyn Gminnej Spółdzielni. W 1975 Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu zdecydowały o otwarciu w nim filii muzeum wawelskiego. Rozpoczęto wówczas trwającą do 1991 generalną restaurację i konserwację obiektu. W 1996 zamek został przekazany miastu Sucha Beskidzka do użytkowania. Na zamku mieści się Miejski Ośrodek Kultury oraz hotel i restauracja „Kasper Suski”. 4 kwietnia 2016 roku po wieloletnich staraniach władz miasta Sucha Beskidzka zespół zamkowo-parkowy zawartym aktem notarialnym stał się własnością miasta Sucha Beskidzka.

Wygląd i wnętrze zamku

Zamek ma prostą, trójskrzydłową konstrukcję, z otwartym na wschód dziedzińcem. Ozdobiony jest czterema wieżami, wysuniętymi na zewnątrz. Skrzydła południowe i zachodnie są dwupiętrowe, a skrzydło północne – parterowe. Od strony dziedzińca, wyższe skrzydła ozdobione są krużgankami.

Główna sala na zamku to tzw. Sala Marszałkowska (Rycerska), w której odbywały się wielkie uroczystości dworskie. Z dawnego wyposażenia zachował się jedynie kamienny kominek.

Z innych wnętrz zamkowych na uwagę zasługuje kaplica zamkowa, znajdująca się w wieży zegarowej. Jej ściany pokrywa słabo już zachowana polichromia.

Park zamkowy

W sąsiedztwie zamku, od jego południowej strony, znajduje się obszerny park o XIX-wiecznym założeniu. W parku przeważają typowe dla Polski drzewa: jesiony, dęby, lipy oraz graby. Spośród sprowadzonych do parku innych gatunków roślin przyjęły się: platan klonolistny, dąb czerwony, sosna wejmutka i buk czerwony. Środek parku zajmuje rozległa łąka, a za nią znajduje się niewielki staw. Między drzewami przepływa kilka strumyków, nad którymi przerzucono kamienne mostki.

Za czasów Kaspra Suskiego istniał niewielki ogród włoski z kwiatami i warzywami, który poszerzyła Anna Wielopolska na początku XVIII wieku. Miał on wówczas formę ogrodu barokowego z geometrycznie formowanymi krzewami. Za jej czasów zbudowano również oranżerię. W 2015 znajdowała się w złym stanie technicznym. Na początku XIX wieku park przekomponowali Wielopolscy, nadając mu charakter parku krajobrazowego. Ostateczny kształt romantycznego parku krajobrazowego nadali mu Braniccy, którzy zasadzili nowe gatunki drzew i krzewów, przebudowując także oranżerię w stylu neogotyckim. Park był kilkakrotnie niszczony przez wylewy rzek, m.in. w 1784 r.

Na południowym krańcu parku znajduje się tzw. Domek Ogrodnika, dawne zabudowania gospodarcze zamku. Mieści się w nich Muzeum Ziemi Suskiej.

Biblioteka zamkowa

Sale parteru południowego skrzydła zamku mieściły bogate zbiory biblioteczno-muzealne Branickich, a później Tarnowskich. Aleksander Branicki i jego syn Władysław stworzyli swoje zbiory dzięki kolejnym zakupom różnych kolekcji polskich i zagranicznych. W tym okresie Braniccy gromadzili rozmaite obiekty: obrazy, rzeźby, grafikę, militaria, pamiątki masońskie, monety, medale, archiwalia, mapy i atlasy, rękopisy historyczne i literackie, starodruki i współczesne im książki. Podstawę biblioteki stanowiły zbiory zakupione m.in. od Andrzeja Edwarda Koźmiana (w 1851 r., 3300 druków i 71 rękopisów), Józefa Ignacego Kraszewskiego (w 1869 r., ok. 7 tys. egzemplarzy rycin, rysunków, grafik i akwarel), żony A. Branickiego, Anny Hołyńskiej (kolekcja muzykaliów, m.in. nut), Adama Honorego Kirkora (w 1871 r., ok. 2000 autografów), niezidentyfikowanego do dziś Feliksa Wesołowskiego (lata 70., monety, medale i cenne archiwalia), suskiego proboszcza Franciszka Ksawerego Ciesielskiego (w 1873 r., ok. 1200 tomów) czy dyrektora komisji skarbowej w Warszawie Karola Łaskiego (w 1876 r., ok. 11,5 tys. jednostek).

Pieczę nad zbiorami utrzymywali specjalnie zatrudniani bibliotekarze. W latach 1866-1881 biblioteką zajmował się Franciszek Kandyd Nowakowski, który zinwentaryzował blisko 16 tys. druków. W latach 1882-1919 funkcję bibliotekarza pełnił Michał Żmigrodzki, który m.in. uporządkował i naukowo opisał zbiór numizmatyczny.

Zbiory biblioteczne, liczące ostatecznie łącznie 55 tysięcy woluminów (według spisu z 1932), zawierały m.in. tak cenne obiekty jak XIII-wieczną biblię pergaminową, zdobioną iluminacjami, 22 inkunabuły oraz 666 XVI-wiecznych tomów wydanych drukiem. Zamkowa biblioteka stanowiła ważne centrum naukowe i kulturalne tej części kraju. Z jej zasobów korzystali m.in. profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego czy Lwowskiego.

Podczas II wojny światowej duża część zbiorów została zniszczona, a pozostała uległa znacznemu rozproszeniu. Zachowane części księgozbioru i archiwów suskiego zamku trafiły m.in. do Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Miejskiej w Gdańsku. Część archiwaliów trafiła do Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie i Archiwum Państwowego w Krakowie. Zbiory malarstwa trafiły w dużej mierze do krakowskich muzeów, w tym do muzeum na Wawelu. Tam też znajduje się wspomniana wyżej iluminowana biblia. Natomiast rysunki i grafiki trafiły w większości do warszawskiej Biblioteki Narodowej.

Galeria

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Zobacz też

• Drewniane dworki oficjalistów zamkowych w Suchej Beskidzkiej

Bibliografia

• Barański Mirosław: Sucha Beskidzka. Wyd. Studenckie Koło Przewodników Górskich „Harnasie”, Oddział Uczelniany PTTK w Gliwicach i Komisja Akademicka Zarządu Głównego PTTK, Gliwice 1982;
• Harasimczyk J.H., 2004, Sucha Beskidzka i okolice, Sucha Beskidzka, ISBN 83-87345-73-3;
• Szablowski Jerzy: Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny III. Powiat żywiecki. Województwo krakowskie. Wydawnictwo Państwowego Instytutu Historii Sztuki, Warszawa 1948, s. 186-200, b. ISBN.

Linki zewnętrzne

• Zabytki Suchej Beskidzkiej - strona Urzędu Miejskiego w Suchej Beskidzkiej
• Zespół zamkowo-parkowy na stronie starostwa powiatowego w Suchej Beskidzkiej
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona