Młodszy dryas

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dryas octopetala

Młodszy dryaspóźnoglacjalna faza klimatyczna, biostratygraficzna i chronostratygraficzna trwająca od ok. 10850 r. p.n.e. do ok. 9700 r. p.n.e. (12,8–11,65 tys. lat BP, ok. 11–10 tys. 14C BP), ostatni zimny epizod ostatniego zlodowacenia. Nazwa pochodzi od dębika ośmiopłatkowego (Dryas octopetala)[1], tundrowo-górskiej krzewinki, której pyłek znaleziono w osadach z tego okresu. Młodszy dryas trwał ok. 1100–1300 lat; oddzielał interstadiał Bölling/Allerød (późnoglacjalne optimum) od preboreału – pierwszej fazy holocenu.

Datowanie[edytuj | edytuj kod]

Dokładne ustalenie wieku bezwzględnego metodą radiowęglową początku i końca młodszego dryasu jest utrudnione, ponieważ spowodował on spłaszczenie radiowęglowej krzywej kalibracyjnej. Granica między młodszym dryasem a holocenem została wielokrotnie wydatowana różnymi metodami w różnych miejscach na całej Ziemi[2]:

Międzynarodowa Komisja Stratygrafii ratyfikowała stratotyp początku holocenu (końca młodszego dryasu). Znajduje się on w grenlandzkim rdzeniu lodowym NGRIP na głębokości 1492,45 m

  • 11653 ± 99 BP (11703 lat b2k – przed AD 2000) – NGRIP w skali czasu GICC05 (Greenland Ice Core Chronology), Grenlandia.

Hipotezy naukowe[edytuj | edytuj kod]

Powstało wiele scenariuszy tłumaczących przyczyny tego ochłodzenia. Jednym z nich jest zaproponowany przez R.G. Jonsona i B.T. McClure w 1976 roku (potem udoskonalana przez Walace’a Broeckera). Według ich hipotezy nastąpiło zakłócenie cyrkulacji termohalinowej wskutek gwałtownego napływu do Oceanu Atlantyckiego słodkich wód proglacjalnego jeziora Agassiz[1]. Powódź nastąpiła przez pęknięcie blokady lodowej lądolodu laurentyjskiego. W ciągu krótkiego czasu, możliwe że tylko jednego roku, 85% wód jeziora popłynęło na wschód – przez Niagarę i Rzeką Świętego Wawrzyńca. Masa 9500 km³ słodkiej (lekkiej) wody pokryła cienką warstwą powierzchnię oceanu, zakłócając krążenie głębokich słonych wód, co spowolniło lub zatrzymało prąd zatokowy. Spowolnienie tego pasa transmisyjnego ciepła było bezpośrednim powodem oziębienia północnej półkuli. Wadą tej teorii jest, że nie znamy śladów po tak gwałtownym spływie wody. Podejrzewa się, że może to być struktura w dolinie rzeki Mackenzie, prowadzi ona jednak na północ[1].

Inną hipotezą, zaproponowaną w 2007 roku przez zespół Richarda Firestone’a, jest upadek dużego meteorytu[1] lub eksplozja w atmosferze Ziemi roju komet lub chondrytów, za czym przemawia znalezienie tzw. nanodiamentów w warstwach ziemi i osadach znajdujących się w Ameryce Północnej, datowanych na 12,9 tys. lat[3]. Według tej hipotezy katastrofa kosmiczna 13 tys. lat temu wywołała nagłą zmianę klimatu i globalne oziębienie. Za tą hipotezą przemawiają m.in. warstwy spalonej ziemi o specyficznych własnościach[4]. W marcu 2010 Vance Haynes uznał niektóre ślady kosmicznego zderzenia za efekt akumulacji rzecznej. W maju 2010 sferule węglowe, które miały jakoby powstać w wyniku pożarów po uderzeniu meteorytu okazały się odchodami termitów i przetrwalnikami grzybów[1]. Hipoteza katastrofy kosmicznej jest czasami nazywana w angielskojęzycznych źródłach jako Clovis comet (kometa Clovis) od nazwy północnoamerykańskiej kultury Clovis, która zniknęła w tym czasie.

Konsekwencje[edytuj | edytuj kod]

Nawrót klimatu glacjalnego spowodował ponowny awans lądolodów oraz lodowców górskich na całej Ziemi. W Alpach w tym czasie lodowce górskie i dendrytyczne uformowały sekwencje moren końcowych i recesyjnych stadium Egesen. W Irlandii oziębienie to zapisało się w transgresji lodowców fazy Nahanagan, na Wyspach Brytyjskich fazy Loch Lomond, natomiast lądolód skandynawski uformował w tym czasie potrójną sekwencję moren Salpausselkä I, II i III w południowej Finlandii. W tym czasie transgresje lodowców górskich także miały miejsce m.in. w: Pirenejach, Apeninach, Alpach Południowych, w Tybecie, chilijskich Andach i Tatrach.

Na podstawie analizy rdzeni lodowych temperatura spadła w tym okresie na Grenlandii o 15 °C, a ogólny spadek temperatury wynosił od 5 do 7 °C. Mimo że średnia roczna temperatura w tym czasie osiągnęła wartość, jaka jest charakterystyczna dla okresów pełnego zlodowacenia, w tym czasie obserwuje się skrajny kontynentalizm klimatu z dużymi sezonowymi amplitudami temperatur. Ponieważ bilans masy lodowców głównie jest determinowany temperaturą lata, a nie zimy, lodowce nie osiągnęły ponownie zasięgu, jakie miały podczas maksimum ostatniego zlodowacenia.

Zmiana klimatu spowodowała zanik kultury Clovis oraz wyginięcie megafauny plejstoceńskiej[1].

Młodszy dryas a początek rolnictwa[edytuj | edytuj kod]

Młodszy dryas często bywa łączony z początkami rolnictwa w południowo-zachodniej Azji. Uważa się, że ten zimny i suchy okres obniżył zdolność regionu do utrzymania ludzkiej populacji (ten sam obszar mógł wyżywić mniej osób) i zmusił osiadłe populacje wczesnych Natufian do podjęcia bardziej wędrownego trybu życia. Sądzi się, że dalsze pogorszenie klimatu zapoczątkowało uprawę zbóż. Chociaż istnieje dość duża zgodność co do znaczenia młodszego dryasu dla zmiany trybu życia w okresie panowania kultury Natufian, jego związek z początkami rolnictwa w końcu okresu pozostaje sporny. Istotnym aspektem tego sporu jest wniosek, że wymieniona masa 9500 km³ wody z jeziora Agassiz powinno była podnieść poziom mórz o 0,5 m i spowodować raptowne zatopienie delt.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f Andrzej Hołdys. Ten straszny młodszy dryas. „Świat Nauki”. 10 (230). s. 14–15. ISSN 0867-6380. 
  2. Thomas Litt i inni, Correlation and synchronisation of lateglacial continental sequences in northern central Europe based on annually laminated lacustrine sediments, „Quaternary Science Reviews”, 20 (11), maj 2001, s. 1233–1249 [zarchiwizowane z adresu 2013-04-27] (ang.).
  3. Six North American Sites Hold 12,900-year-old Nanodiamond-rich Soil. s. 2009–2001–02. [dostęp 2009-01-03].
  4. Geological Society of America publications.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Allen West, Albert Goodyear, The Clovis Comet, „Mammoth Trumpet”, 23 (1), styczeń 2008, s. 1–4 [zarchiwizowane z adresu 2008-09-12] (ang.).