Nemrut

Góra Nemrut

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Turcja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, III, IV
Numer ref.	448
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1987 na 11. sesji
Położenie na mapie Turcji Góra Nemrut
37°58′54,0″N 38°44′28,0″E

Nemrut Dağı (góra Nemrut) – jeden z najwyższych szczytów leżącego w południowo-wschodniej Turcji pasma Antytauru. Położony na 38°20'N i 38°45'E szczyt wznosi się na wysokość 2134 m n.p.m.

Widok na górę Nemrut

Nemrut jest jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych związanych z kulturą późnego okresu hellenistycznego, jednak sama eponimiczna nazwa tego miejsca pochodzi z kręgu kultury Mezopotamii III tysiąclecia p.n.e. i wywodzi się od legendarnego Nemroda.

Rangę tego miejsca wyznaczył najlepiej zachowany zespół świątynno-sepulkralny tzw. hierotezjon (gr. hierothesion lub hierotheseion) zbudowany przez króla Kommageny Antiocha I Theosa Dikajosa Epifanesa Filoromajosa Filhellena ok. r. 62 p.n.e. Kompleks składa się z tumulusa (kurhanu) o wysokości 50 metrów, usypanego z drobnych odłamków skalnych oraz trzech tarasów, które przylegają do tumulusa od wschodu, północy i zachodu. Każdy taras ozdobiony jest grupą pięciu monumentalnych (8 m wysokości) rzeźb przedstawiających samego Antiocha jak i jego „braci i siostry” – bogów synkretycznego panteonu persko-greckiego. Wszystkie postacie przedstawiono w strojach typowych dla I wieku p.n.e. na tych terenach, a każdy posąg opatrzony jest objaśniającą inskrypcją. Do każdego z tarasów prowadziła niegdyś osobna Droga Procesyjna, a całość była „chroniona” przez liczne posągi lwów i orłów. Podstawę tumulusa oraz cokoły posągów obiegał monumentalny fryz przedstawiający rzeczywistych i mitycznych przodków króla.

Głowy posągów z Nemrut

Znany przez całe wieki jedynie okolicznym pasterzom kompleks został ponownie odkryty w 1881 przez niemieckiego inżyniera Karla Sestera. Dwie niezależne komisje, które w końcu XIX wieku badały ruiny Nemrut przedstawiły sułtanowi raporty, z których wiemy, że w tym czasie większość posągów była nienaruszona. Głowy wszystkich posągów są obecnie zwalone, co jest najprawdopodobniej skutkiem silnego trzęsienia ziemi.

Metodyczne badania podjęto w tym miejscu dopiero w latach pięćdziesiątych XX wieku. Odbywały się one pod kierownictwem amerykańskiej archeolog Theresy Goell. Chociaż udało się zbadać funkcję i symbolikę kompleksu, to sam tumulus oparł się zakusom badaczy. Nawet użycie dynamitu (wskutek czego kurhan jest dziś niższy o 5 m) nie doprowadziło do odkrycia komory grobowej. Dalsze badania przerwała śmierć badaczki w 1984.

Istnieją co prawda obiekty podobne w funkcji, jak choćby hierotezjon wybudowany przez Antiocha I w mieście Arsemeia dla swego ojca Mitrydatesa I Kallinikosa, jednak wielkość, położenie oraz bogactwo zachowanych detali czyni z zespołu Nemrut unikat na skalę światową. Znalazło to swoje potwierdzenie w decyzji UNESCO, zaliczającej go w poczet obiektów Światowego Dziedzictwa Ludzkości.