Niesobkowate
| Hepialidae | |
 Triodia sylvina | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| (bez rangi) | Coelolepida |
| (bez rangi) | Myoglossata |
| (bez rangi) | Neolepidoptera |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
niesobkowate |
Niesobkowate[1], krótkowąsy[2] (Hepialidae) – rodzina motyli z podrzędu Glossata i infrarzędu Exoporia. Obejmuje około 540 opisanych gatunków. Głównie australijskie, ale znane też z pozostałych kontynentów poza Antarktydą.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Głowa w stosunku do tułowia mała, wyposażona w duże oczy oraz krótkie czułki i głaszczki szczękowe[2]. Przednie i tylne skrzydła podobne w użyłkowaniu i kształcie, połączone w czasie lotu płatem skrzydła przedniego[1]. U samic niektórych gatunków skrzydła tylne zredukowane, przez co samice te są niezdolne do lotu. Golenie przednich odnóży niektórych gatunków wyposażone w epifizy. W oznaczaniu gatunków ważną rolę odgrywają męskie narządy rozrodcze. Walwy dobrze rozwinięte, a kukulus opatrzony sztywnymi szczecinkami. Unkus i zazwyczaj gnatos bardzo silnie zesklerotyzowane. Kształt gnatosa i winkulum różnorodny. Edeagus błoniasty. Sakus, jeśli obecny, szeroki. Na genitalia samic składają się: błoniasty tergit i słabo zesklerotyzowany sternit VIII segmentu odwłoka, zależnego od gatunku kształtu płytka przedwaginalna, brodawki odbytowe (niekiedy zlane w łuk grzbietowy) oraz dwie płytki stanowiące prawdopodobnie pozostałości X segmentu[2].
Gąsienica o ciele wałkowatym i głowie nieco spłaszczonej[2].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Gąsienice żywią się zbutwiałymi liśćmi, po czym zagrzebują w ziemi i żerują na korzeniach roślin[2] Odnotowano też żerowanie gąsienic na grzybach, mchach czy paprotnikach, a nawet drapieżnictwo na drobnych stawonogach (rodzaj Dalaca)[3]. Ich rozwój trwa od roku do trzech lat. Samce latają lotem wahadłowym, samice normalnym. Jaja składają w locie, rozsypując je na trawę[2]. Jaj mogą być tysiące – samice z rodzaju Trictena potrafią ich złożyć do 29 tysięcy w jednej porcji[3].
Rozprzestrzenienie[edytuj | edytuj kod]
Niesobkowate rozsiedlone są kosmopolitycznie, ale większość gatunków występuje w Australii[1][2]. W Polsce występuje 6 gatunków[4] (zobacz: niesobkowate Polski).
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Takson ten stanowi najliczniejszą w gatunki rodzinę infrarzędu Exoporia, będącego jedną z filogenetycznie najprymitywniejszych linii współcześnie żyjących motyli. W 2000 roku znano 537 gatunków niesobkowatych zgrupowanych w 56 rodzajach[3]:
- Abanitades Herrich-Schaffer, 1855
- Aenetus Herrich-Schaffer, 1855
- Andebatis Nielsen et Robinson, 1983
- Aoraia Dumbleton, 1966
- Aplatissa Viette, 1953
- Bipectilus Chu et Wang, 1985
- Blanchardinella Nielsen, Robinson et Wagner, 2000
- Bordaia Tindale, 1932
- Calada Nielsen et Robinson, 1983
- Callipielus Butler, 1882
- Cibyra Walker, 1856
- Cladoxycanus Dumbleton, 1966
- Dalaca Walker, 1856
- Dalaca auctt. nec Walker, 1856
- Dioxycanus Dumbleton, 1966
- Druceiella Viette, 1949
- Dumbletonius Dugdale, 1988
- Elhamma Walker, 1856
- Endoclita Felder, 1874
- Eudalaca Viette, 1950
- Gorgopis Hübner, 1820
- Heloxycanus Dugdale, 1994
- Hepialus Fabricius, 1775
- Hepialiscus Hampson, 1893
- Parahepialiscus Viette, 1950
- Jeana Tindale, 1935
- Korscheltellus Börner, 1920
- Leto Hübner, 1820
- Metahepialus Janse, 1942
- Napialus Chu et Wang, 1985
- Neohepialiscus Viette, 1948
- Oncopera Walker, 1856
- Oxycanus Walker, 1856
- Palpifer Hampson, 1893
- Parapielus Viette, 1949
- Pfitzneriana Viette, 1952
- Pfitznerilla Viette, 1951
- Pharmacis Hübner, 1820
- Phassodes Bethune-Baker, 1905
- Phassus Walker, 1856
- Phialuse Viette, 1961
- Phymatopus Wallengren, 1869
- Phymatopus auctt. nec Wallengren, 1869
- Puermytrans Viette, 1951
- Schausiana Viette, 1950
- Sthenopis Packard, 1865
- Sthenopis auctt. nec Packard, 1865
- Thitarodes Viette, 1968
- Trichophassus Le Cerf, 1919
- Trictena Meyrick, 1890
- Triodia Hübner, 1820
- Wiseana Viette, 1961
- Xhoaphryx Viette, 1953
- Zelotypia Scott, 1869
- Zenophassus Tindale, 1941
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c David Carter: Kolekcjoner: Motyle. Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, s. 294.
- ↑ a b c d e f g Sergiusz Toll: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyty 2-4. Micropterygidae, Eriocraniidae, Krótkowąsy – Hepialidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1959.
- ↑ a b c E. S. Nielsen, G. S. Robinson, D. L. Wagner. Ghost-moths of the world: a global inventory and bibliography of the Exoporia (Mnesarchaeoidea and Hepialoidea) (Lepidoptera). „Journal of Natural History”. 34 (6), s. 823-878, 2000.
- ↑ Christopher Jonko: Hepialidae Polski. [w:] Motyle Europy [on-line]. 2014. [dostęp 2015-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-12)].