Nieszawa

Przeprawa promowa w Nieszawie

Nieszawa (niem. Nessau) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie aleksandrowskim, położone na lewym brzegu Wisły w jej pradolinie, na krańcach Kujaw, w połowie drogi między Włocławkiem i Toruniem.

W latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Nieszawa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego. Wcześniej była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

Nieszawa jest najmniejszą pod względem ludności gminą województwa kujawsko-pomorskiego.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2007 Nieszawa ma obszar 9,85 km², w tym:

• użytki rolne: 73%
• użytki leśne: 5%

Miasto stanowi 2,07% powierzchni powiatu.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Nieszawa wg danych z 31 grudnia 2010

Opis	Ogółem		Mężczyźni		Kobiety
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	1990	100	984	49,4	1006	50,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	202,0		99,90		102,13

• Piramida wieku mieszkańców Nieszawy w 2014 roku.

Historia

Pierwsza wzmianka o Nieszawie pochodzi z 1230 r., kiedy Konrad I mazowiecki podarował gród nieszawski braciom krzyżackim. Oni to, zapewne na bazie istniejącego wcześniej grodu drewniano-ziemnego, wznieśli na lewym brzegu Wisły warowny zamek w miejscu, które dziś nazywa się Wielka Nieszawka i jest położone kilka kilometrów na zachód od Torunia. Gród ten stanowił siedzibę najbardziej na południe wysuniętej komturii Państwa Zakonnego. W 1410 został zajęty przez Władysława Jagiełłę. Tutaj podpisano rozejm po wojnie 1410, który w lutym 1411 parafowano w Toruniu jako pokój toruński. Ostatecznie w 1424, po pokoju melneńskim, Nieszawa na rozkaz króla została zrównana z ziemią.

Rok później Jagiełło rozpoczął budowę Zamku Dybowskiego na lewym brzegu Wisły, naprzeciw Torunia. Osadę, która otaczała tenże zamek, nazwano Nieszawą. Zasłynęła ona z tzw. przywilejów nieszawskich, nadanych szlachcie przez Kazimierza Jagiellończyka. Tak położona Nieszawa była przeciwwagą dla krzyżacko-niemieckiego Torunia, a przede wszystkim zagrożeniem dla korzyści płynących z handlu na skrzyżowaniu szlaków wodnych i lądowych. Toteż mieszczanie toruńscy już w 1430 przy pomocy załogi zamku krzyżackiego zniszczyli Nieszawę. Osada podniosła się ze zniszczeń po powrocie do Korony i zaczęła względnie dobrze prosperować. Niedługo jednak, w lutym 1454, mieszczanie toruńscy wystąpili na czele Związku Pruskiego przeciw Krzyżakom, zdobyli toruński zamek krzyżacki, rozpoczynając tym samym wojnę trzynastoletnią. Jednocześnie postawili ultimatum królowi polskiemu, żądając przywilejów handlowych oraz zniszczenia Nieszawy w zamian za oddanie Torunia pod lenno króla polskiego.

Ostatecznie Nieszawę przeniesiono w 1460 ok. 30 km w górę Wisły do miejsca gdzie się znajduje obecnie. Tak więc miejscowość w ciągu nieco ponad 200 lat zmieniła swe położenie dwa razy, przesuwając się blisko 40 km w górę Wisły. Nowe położenie okazało się korzystne, w ciągu XV i XVI w. nastąpił rozwój Nieszawy jako ośrodka handlu zbożem, któremu kres położyły najazdy szwedzkie w drugiej połowie XVII w. W 1793 miasto znalazło się w granicach zaboru pruskiego, od 1807 do 1815 w Księstwie Warszawskim, następnie w Królestwie Polskim (zabór rosyjski).

Zbrodnia Polaków na Niemcach

Wiosną 1945 do Wisły wrzucono 38 Niemców - mężczyzn, kobiet i dzieci. Dorosłych wcześniej zabito. W 2004 odsłonięto pomnik z napisem „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”.

Architektura

Kościół św. Jadwigi

Stalle w kościele św. Jadwigi

Rynek - widok od strony północnej

Układ urbanistyczny i rozwój przestrzenny

Miasto na obecnym miejscu zostało lokowane w 1460 r., z tego czasu pochodzi zrąb obecnego układu urbanistycznego z prostokątnym, wydłużonym rynkiem (ob. pl. Kazimierza Jagiellończyka). Plan był regulowany w latach 1822-1850 według projektu geometry Stanisława Zawiszy, i z tego czasu pochodzi większość zabudowy miejskiej. Przy południowej pierzei rynku, na narożu z ul. 3 Maja usytuowany jest klasycystyczny ratusz. Wzdłuż północnej i południowej pierzei rynku przebiegają trakty, wychodzące z każdego naroża jedną ulicą (z naroży południowych ulice Sienkiewicza i Piekarska, z północnych ul. Mickiewicza). Kolejny trakt, przebiegający przez rynek, równolegle do jego osi, a prostopadle do poprzednio wymienionych, tworzą ulice 3 Maja i Noakowskiego. W północnej części miasta, w kwartale ograniczonym ulicami Noakowskiego, Krzywdów i Bieńków oraz skarpą wiślaną, położony jest gotycki kościół parafialny pw. św. Jadwigi. Po przeciwnej stronie miasta ulokowano barokowy zespół klasztorny pofranciszkański z kościołem Podwyższenia Krzyża Św. oraz, w stronę Wisły od niego, zespół dawnego folwarku klasztoru franciszkanów z komorą celną.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Kościół franciszkański z XVII w

Muzeum w Nieszawie

• późnogotycki kościół parafialny św. Jadwigi z końca XV w. z barokowym wyposażeniem wnętrza z XVII-XVIII w. (stalle w prezbiterium, tron biskupi, ołtarze, chór muzyczny, ławki dla wiernych, ambona). Wewnątrz XVI-wieczne freski i monumentalne malowidła z 1629, na których królom, składającym pokłony Dzieciątka Jezus, nadano rysy Zygmunta III Wazy oraz Władysława IV.
• zespół klasztoru franciszkanów z XVII w. z kościołem Św. Krzyża
• klasycystyczny ratusz z 1821 r.
• plebania - miejsce urodzenia Stanisława Noakowskiego (w 1867) i dom przy ul. Mickiewicza 6 w którym mieszkał, obecnie muzeum jemu poświęcone
• zabudowa miejska z lat 1822-1850 - domy drewniane i murowane, głównie przy pl. Kazimierza Jagiellończyka oraz ulicach 3 Maja, Kościuszki, Mickiewicza i Sienkiewicza
• kamienica Sobierajów z 1900 r. przy ul. Mickiewicza
• kopiec przy ul. Zjazd ku czci powstańców styczniowych z kapliczką
• przeprawa promowa przez Wisłę.

Szlaki turystyczne

Plebania, miejsce narodzenia Stanisława Noakowskiego

• szlak turystyczny im. S. Noakowskiego, (41 km) Toruń – Rudak – Czerniewice – Otłoczyn – Wołuszewo – Ciechocinek – Raciążek – Nieszawa

• Rowerowy, (63 km): Toruń – Brzoza – Otłoczyn – Wołuszewo – Ciechocinek – Raciążek – Nieszawa – Włoszyca – Gąbinek – Włocławek

Filmowa Nieszawa

Nieszawa była miejscem kręcenia zdjęć do filmów fabularnych takich jak:

• Wiosna Panie Sierżancie - film z 1974 roku w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego, w filmie wystąpili m.in. Józef Nowak, Małgorzata Pritulak, Tadeusz Fijewski.
• Ballada o Piotrowskim - film z 2007 roku w reżyserii Rafała Kapelińskiego, wystąpili m.in. Krzysztof Kiersznowski, Zbigniew Zamachowski, Elżbieta Jarosik, Zofia Merle
• Wszystko płynie - film z 2011 roku w reżyserii Piota Ivanowa
• Niedoczas - krótkometrażowy film z 2015 roku w reżyserii Konrada Drzewieckiego
• Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy - film z 2016 roku w reżyserii Janusza Majewskiego, w filmie uwieczniono kościół parafialny, przystań promową oraz prom.

Ciekawostki

• Nieszawa była przez pewien czas miejscem zamieszkania Ferdynanda Ossendowskiego, honorowego obywatel miasta, w willi nazywanej „Ossendówką”.
• W nieszawskim klasztorze franciszkanów w 1922 r. przez krótki czas przebywał św. Maksymilian Maria Kolbe, a w latach 1955-1961 działał o. Czesław Klimuszko.
• W Nieszawie mieszka i wychował się raper Augustyn (wcześniej KND)

Sąsiednie gminy

Bobrowniki, Czernikowo, Raciążek, Waganiec

Zobacz też

• Powiat nieszawski
• Statuty nieszawskie
• Cmentarz żydowski w Nieszawie
• Jan Woźnicki - poseł na Sejm urodzony w Nieszawie

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Nieszawy
• Stare fotografie Nieszawy
• Nieszawa średniowieczna
• Nieszawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 123 .