Nikołaj Przewalski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nikołaj Przewalski
Николай Пржевальский
Ilustracja
generał major
Data i miejsce urodzenia

31 marca?/12 kwietnia 1839
Kimborowo koło Smoleńska

Data i miejsce śmierci

20 października?/1 listopada 1888
Karakoł

Przebieg służby
Lata służby

od 1855

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego

Późniejsza praca

geograf i podróżnik

Odznaczenia
Order Świętego Włodzimierza III klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie) Kawaler Orderu Leopolda (Austria) Kawaler Orderu Palm Akademickich (Francja) Medal „Za uśmierzenie buntu polskiego” (Imperium Rosyjskie)

Nikołaj Michajłowicz Przewalski, Prżewalski (ros. Николай Михайлович Пржевальский; ur. 31 marca?/12 kwietnia 1839 w Kimborowie koło Smoleńska, zm. 20 października?/1 listopada 1888 w Karakole) – rosyjski geograf, generał, badacz środkowej i wschodniej Azji. Członek Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego od 1864, od 1878 członek honorowy Petersburskiej Akademii Nauk.

Biogram[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 12 kwietnia 1839 roku we wsi Kimborowo w ujeździe smoleńskim w guberni smoleńskiej, w majątku swojego dziadka ze strony matki, w rodzinie szlachcica, porucznika armii carskiej Michaiła Kuźmicza Przewalskiego. Jego matka, Jelena Aleksiejewna, była córką sekretarza kolegialnego Aleksieja Karietnikowa, pochodzącego z guberni tulskiej, i jego żony Ksienii Diemidowej, córki tulskiego kupca. Nikołaj Przewalski ojca stracił we wczesnym dzieciństwie i był wychowywany przez matkę. Po ukończeniu gimnazjum w Smoleńsku wstąpił w 1855 na ochotnika do armii, po roku uzyskał stopień oficerski, a po kilku latach służby skierowany na kurs do Akademii Sztabu Generalnego, który ukończył w 1863 i na ochotnika zgłosił się do walki z powstaniem styczniowym. W roku 1864 został nauczycielem geografii w szkole wojskowej w Warszawie. W roku 1867 został wysłany na Syberię do Irkucka. Do roku 1869 prowadził badania przyrodnicze w Kraju Ussuryjskim.

W 1870 wyruszył przez Mongolię do Pekinu, a stamtąd do północnego Tybetu. Ekspedycja zakończyła się w 1873. W latach 1876–1877 odbył drugą wyprawę badając jezioro Lob-nor jako drugi Europejczyk po Marco Polo. Odkrycie to zapoczątkowało długi spór między Przewalskim a innymi geografami, ponieważ odkrył je w innym miejscu niż wskazywały mapy chińskie. Dopiero późniejsze badania wykazały, że jezioro to zmienia swoje położenia w zależności od migracji rzek. W czasie tej wyprawy odkrył po drodze pasmo górskie Ałtyn-tag.

W 1879–1880 podjął wyprawę do Tybetu, ale napotkawszy zdecydowany opór władz tybetańskich wobec obcokrajowców udał się nad jezioro Kuku-nor i zbadał źródła Huang He. W tym czasie opisał po raz pierwszy w świecie dzikiego konia, nazwanego później koniem Przewalskiego.

W 1883–1885 zorganizował swoją ostatnią wyprawę przez Ułan Bator i Kuku-nor do źródeł Huang He.

W 1888 organizował kolejną wyprawę, jednak na samym początku, po przybyciu w rejon jeziora Issyk-kul i napiciu się nieprzegotowanej wody zapadł prawdopodobnie na tyfus brzuszny i umarł.

Przemierzył łącznie ponad 33 tys. km, publikując książkowe relacje ze swoich wypraw, gromadząc wraz ze współpracownikami wielką kolekcję fauny (7,5 tys. eksponatów) i flory (16 tys. eksponatów), w tym ponad 200 nowych gatunków. Jednym z ważniejszych zadań tych ekspedycji było sporządzanie map i chociaż uznano je później za niezbyt staranne, to były to pierwsze mapy tych obszarów dostępne Europie. Największe znaczenie w jego badaniach przyrodniczych miało odkrycie gatunku dzikiego konia stepowego, nazwanego koniem Przewalskiego (Equus przewalskii). Na jego cześć przemianowano miejscowość Karakoł, gdzie zmarł, na Przewalsk. Nazwa ta obowiązywała w latach 1889–1921 i 1939–1991. Za swoje zasługi odznaczony za życia honorowymi medalami naukowymi rosyjskimi i międzynarodowymi, przyjęty do rosyjskiej Akademii Nauk (1878) oraz awansowany na generała majora (1886). W środkowej części Kunlunu, w Azji Centralnej, na terytorium Chińskiej Republiki Ludowej istnieją Góry Przewalskiego.

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Kontrowersyjne wątki z życia Przewalskiego[edytuj | edytuj kod]

Pomnik Przewalskiego w Petersburgu

W Polsce dyskutuje się pochodzenie Przewalskiego. Często wskazuje się, że był zrusyfikowanym Polakiem, inne źródła wymieniają narodowość rosyjską, białoruską, litewską czy ukraińską. W istocie przodek uczonego Korniło Anisimowicz Perewalski był Kozakiem zaporoskim, za zasługi wojskowe w wojnie przeciw Rosji obdarzonym szlachectwem przez Batorego[1]. Wtedy zmienił wiarę na katolicką i nazwisko na Przewalski. Jego wnuk, Kazimierz po ucieczce z kolegium jezuickiego przeszedł na prawosławie i to wyznanie utrzymało się w rodzinie, która później służyła Rosji. Ojciec Nikołaja, Michaił, służył jako ochotnik w carskiej armii i walczył przeciwko Polakom w powstaniu listopadowym. Sam Nikołaj Przewalski uważał się za Rosjanina i jako ochotnik prosił o skierowanie przeciwko powstaniu styczniowemu. Dlatego powszechne w źródłach międzynarodowych i rosyjskich traktowanie go jako Rosjanina wydaje się w pełni uzasadnione.

Według Donalda Rayfielda, profesora University of London, Przewalski był też homoseksualistą ukrywającym się za parawanem małżeństwa, a o jego skłonnościach wiedziały władze carskie. Tolerowano m.in. towarzystwo jego kochanków podczas wypraw badawczych[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Zagadnienia i odpowiedzi: Odpowiedź na zagadnienie Nr 112. „Miesięcznik Heraldyczny. Organ Polskiego Towarzystwa Heraldycznego wydawany przez Oddział Warszawski. R.16 1937 nr12”, s. 191, 1937. Lwów. 
  2. Donald Rayfield Dream of Lhasa: The Life of Nikolay Przhevalsky (1839-88) Explorer of Central Asia, Ohio University Press, Athens 1977, ISBN 0-8214-0369-9.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • N. Dołgopołowa Terra incognita Пржевальского, „Nauka i Żizń” 5/2004
  • Anatolij Pawłowicz Szikman Деятели отечественной истории. Биографический справочник, Изд-во АСТ-ЛТД, Moskwa 1997, ISBN 5-15-000089-2.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]