Norwegia
| |||||
| Dewiza: (norw.) Enig og tro til Dovre faller (Zgodni i wierni aż do upadku Dovre) | |||||
| Hymn: (Tak, kochamy ten kraj) | |||||
.svg)
| |||||
| Konstytucja | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Język urzędowy | |||||
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Typ państwa | |||||
| Głowa państwa | |||||
| Następca tronu | |||||
| Szef rządu | |||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
|||||
| Liczba ludności (2016) • całkowita • gęstość zaludnienia • narody i grupy etniczne |
| ||||
| PKB (2015) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2015) • całkowite • na osobę |
| ||||
| Waluta |
1 korona norweska (NOK) | ||||
| Niepodległość |
rozwiązanie unii ze Szwecją | ||||
| Religia dominująca | |||||
| Strefa czasowa | |||||
| Kod ISO 3166 |
NO | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
N | ||||
| Kod samolotowy |
LN | ||||
| Kod telefoniczny |
+47 | ||||
| |||||
Norwegia (bokmål ⓘNorge lub nynorsk ⓘNoreg), urzędowo Królestwo Norwegii – państwo w Europie Północnej będące monarchią konstytucyjną, którego terytorium obejmuje zachodnią i północną część Półwyspu Skandynawskiego, Jan Mayen, Svalbard, Wyspę Bouveta i Lofoty. Ma łączną powierzchnię 385 252 km² i liczy 5 165 802 mieszkańców (2015). Graniczy ze Szwecją niemal na całej długości granicy; znacznie krótsze odcinki oddzielają Norwegię od Finlandii i Rosji. Kraj ma również granicę morską (przez cieśninę Skagerrak) z Danią. Stolicą Norwegii jest Oslo. Długa, licząca ponad 20 tys. kilometrów linia brzegowa znana jest z charakterystycznych zatok, tzw. fiordów. Nazwa kraju pochodzi od staronordyckiego nord vegen (pol. droga na północ).
Geografia
Norwegia jest drugim (po Islandii) najsłabiej zaludnionym krajem europejskim. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 14,7 mieszkańca na 1 km². Ludność jest skupiona głównie w południowej części kraju, w regionie Oslofjord oraz na wybrzeżach. W miastach mieszka 3,3 mln osób (73% ludności, dane z roku 2001). Największą aglomeracją jest Oslo. Średnia gęstość zaludnienia aglomeracji wynosi 3787 osób na km². Inne duże miasta Norwegii to Bergen, Stavanger, Trondheim, Tromsø, Drammen, Fredrikstad, Molde, Lillestrøm, Kristiansand, Narwik.
Granice
Norwegia graniczy z:
Klimat
Południowa i środkowa Norwegia jest położona w strefie klimatu umiarkowanego morskiego, a północ (za kołem polarnym) w strefie umiarkowanego chłodnego morskiego, graniczącego na północnych wybrzeżach z subpolarnym. W niektórych rejonach kraju śniegi utrzymują się cały rok, a temperatura zimą dochodzi do –40 °C, a nawet zdarzają się jeszcze silniejsze mrozy.
Historia
Najstarsze ślady działalności człowieka w Norwegii odkryto koło Komsa w okręgu Finnmark i niedaleko Fosna w Nordmøre. Znalezisko to datowane jest na lata 9000 p.n.e. – 8000 p.n.e.
W 793 r. atakiem na angielski klasztor Lindisfarne rozpoczęła się epoka wikingów. Od tego roku skandynawscy najeźdźcy na długich łodziach często widziani byli w portach Europy Północno-Zachodniej. Norwescy wikingowie dotarli do Islandii, Irlandii (założyli tam miasto Dublin), Grenlandii, a także do Ameryki.
We wczesnym średniowieczu kraj podzielony był pomiędzy lokalnych władców. Jednym z pierwszych, którzy podjęli próbę zjednoczenia, był Harald Pięknowłosy (norw. Harald Hårfagre). On to właśnie w roku 872, po bitwie pod Harsfjorden założył pierwszą w Norwegii siedzibę królewską – Avaldsnes[5].
Pierwszy kościół powstał w Norwegii w Moster w 995 r. za sprawą króla Olafa Tryggvasona. Jako symboliczny moment chrystianizacji kraju uznaje się jednak bitwę pod Stiklestad, gdzie poległ władca Norwegii Olaf Haraldsson, uznany później świętym. XIII wiek to czas świetności Norwegii: pod panowaniem Håkona IV w skład terytorium norweskiego wchodziły także Jämtland, Islandia, Wyspy Owcze, Orkady, Szetlandy i Grenlandia. W XIV wieku kraj został osłabiony przez zwiększające się wpływy Hanzy, epidemię czarnej śmierci w 1349 r. i walki o tron. Po śmierci Håkona VI w 1380 r. tron objął jego syn Olaf IV, a następnie żona zmarłego króla, Małgorzata I, która była także królową Danii, a później i Szwecji. W 1397 Norwegia, Szwecja i Dania zawarły unię, zwaną kalmarską. Szwecja wyłamała się z unii w 1523 r. Norwegia, coraz bardziej zależna od Danii, pozostała w unii do 1814 r. Wtedy to, zwycięzcy w wojnach napoleońskich podpisali traktat w Kilonii, na podstawie którego Norwegia miała stać się częścią Szwecji, jako odszkodowanie dla tej ostatniej za stratę Finlandii na rzecz Rosji. Uchwalona 17 maja 1814 w Eidsvoll konstytucja była próbą odzyskania przez kraj całkowitej suwerenności. Skończyło się jednak na unii personalnej ze Szwecją. Pełną suwerenność odzyskali Norwegowie w 1905 r. w wyniku referendum niepodległościowego.
W I wojnie światowej kraj zachował neutralność. W II wojnie światowej również próbował pozostać neutralny, jednak zaatakowany przez wojska hitlerowskie 9 kwietnia 1940, przystąpił do antyhitlerowskiej koalicji. Pierwsze lata powojenne to lata rządów Norweskiej Partii Pracy. Odbudowano Norweskie Siły Zbrojne. W 1949 r. po długich debatach nad kierunkiem polityki zagranicznej kraj przystąpił do NATO. W sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej odbyły się w Norwegii dwa referenda: w 1972 i 1994 r. Oba zakończyły się niewielką przewagą strony opowiadającej się przeciw członkostwu w Unii. Wskutek odkrycia złóż ropy naftowej i gazu ziemnego pod dnem Morza Północnego w latach 60. i 70. XX wieku, Norwegia jest obecnie jednym z najbogatszych krajów świata.
Ustrój polityczny
Norwegia jest monarchią konstytucyjną. Według konstytucji, król ma bardzo szeroką władzę, m.in. wybiera Radę Państwa, w skład której wchodzi premier i co najmniej siedmiu członków, egzekwuje podatki, mianuje wszystkich urzędników cywilnych, kościelnych i wojskowych, jest naczelnym dowódcą sił lądowych i morskich, ma też prawo łaski.
W rzeczywistości władza wykonawcza spoczywa jednak w rękach rządu, na czele którego stoi premier. Władza ustawodawcza jest w rękach Stortingu (jednoizbowy parlament), w którym zasiada łącznie 169 deputowanych. Wybierany jest na kadencję czteroletnią. Projekty ustaw wnoszone są przez jego członków lub rząd za pośrednictwem członka Rady Państwa. Konstytucja Norwegii obowiązuje od 17 maja 1814 roku, z późniejszymi zmianami.
Siły zbrojne
Norwegia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[6]. Uzbrojenie sił lądowych Norwegii składało się w 2014 roku z: 52 czołgów, 633 opancerzonych pojazdów bojowych, 14 dział samobieżnych oraz 12 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[6]. Marynarka wojenna Norwegii dysponowała w 2014 roku: 26 okrętami obrony przybrzeża, 9 okrętami obrony przeciwminowej, sześcioma okrętami podwodnymi oraz pięcioma fregatami[6].
Wojska norweskie w 2014 roku liczyły 26,2 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 45,3 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) norweskie siły zbrojne stanowią 39. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 7 mld dolarów (USD)[6].
System prawny
System prawny Norwegii stanowi swoiste połączenie systemu common i civil law. Występuje tu zarówno prawo ustawowe (stanowione), co jest typowe dla systemów kontynentalnych, jak i prawo precedensowe typowe dla systemów anglosaskich. Za wiążące uchodzą jednak jedynie orzeczenia wydawane przez Norweski Sąd Najwyższy; przy czym w wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest nie zastosowanie się przez sąd niższej instancji do takiego precedensu (tzw. antycypacyjny overruling). Ponadto dzisiaj SN nie jest w Norwegii związany swoim własnym orzecznictwem i może je w każdej chwili zmienić. W praktyce tak jak angielska Izba Lordów (dzisiejszy SN Zjednoczonego Królestwa) wyraźnie dąży on jednak do zachowania konsekwencji w orzekaniu. Również język prawniczy jest u Norwegów bardziej potoczny aniżeli wyspecjalizowany, jak ma to miejsce w kontynentalnych systemach prawnych. W Norwegii tak jak w krajach anglosaskich brak jest Trybunału Konstytucyjnego, a badaniem zgodności ustaw z „formalną” Konstytucją zajmuje się SN w związku z rozpoznawaniem konkretnych spraw sądowych (tj. in concreto, a nie in abstracto)[7].
Gospodarka
 |
Ta sekcja od 2015-05 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji. |
Norwegia jest wysoko rozwiniętym krajem. Norweski PKB wynosił w 2006 roku nominalnie 335,2 mld dolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 191,7 mld dolarów amerykańskich. PKB per capita wynosił nominalnie 72 306 dolarów (2. miejsce po Luksemburgu), a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 43 574 dolarów (3. miejsce na świecie). Podatki stanowią 46% PKB, przy czym dużą część dochodów budżetowych stanowią dochody z państwowych firm wydobywczych. Współczynnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 0,26 i należy do najniższych na świecie. W 1993 norweskie rezerwy złota wynosiły: 1,20 mln uncji, dewizowe 11,9 mld dolarów. W pierwszej połowie lat 80. przyrost produktu krajowego brutto wynosił średnio rocznie 3,4%, w drugiej połowie obniżał się średnio rocznie o 2,2%. Wskutek ograniczenia inwestycji nastąpił wzrost inflacji i bezrobocia, szczególnie wyraźnie zaznaczyła się stagnacja w budownictwie i produkcji rolnej, której wskaźnik przyrostu 1986-1990 wynosił zaledwie 0,9%. Stopniowy rozwój następował w usługach, transporcie i łączności i w mniejszym stopniu w przemyśle. W 1992 przemysł łącznie z górnictwem i energetyką wytworzył 30,8% produktu krajowego brutto, budownictwo – 3,9%, transport i łączność – 10,5%, handel i usługi – 15,9%, finanse i ubezpieczenia – 13,7%, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo – 2,9%.
Przemysł
Najważniejszymi surowcami mineralnymi są ropa naftowa, wydobywana w 70% przez państwową firmę Statoil Hydro, i gaz ziemny wydobywane z norweskiego sektora szelfu na Morzu Północnym i Morzu Norweskim, poza tym eksploatuje się rudy żelaza (głównie okręg Kirkenes), miedzi – koło Løkken, Sulitjelma i Røros, tytanu, niklu i molibdenu – w Knaben (jedno z najważniejszych złóż w Europie), także rudy cynku i ołowiu oraz srebro, siarkę, surowce skalne – wapienie i granity.
Głównymi gałęziami przemysłu przetwórczego są: przemysł elektrochemiczny z produkcją m.in. ciężkiej wody, amoniaku, chloru i karbidu, środków transportowych, zwłaszcza stocznie (w tym także budowa platform wiertniczych do wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego), tradycyjny, oparty na bogatych zasobach leśnych, przemysł drzewny i celulozowo-papierniczy, hutnictwo żelaza, aluminium i cynku, rafinacja miedzi oraz przemysł: maszynowy, metalowy, włókienniczy, elektrotechniczny, spożywczy (zwłaszcza rybny), porcelanowy i rafineryjny.
Ośrodki przemysłowe skupione są w południowej części kraju oraz na jego wybrzeżach, a największym jest Oslo.
Energetyka
Norwegia ma dobrze rozwiniętą energetykę. Produkcja energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosła 27 562 kWh – 1995 i jest najwyższa w świecie. Moc zainstalowana w elektrowniach wynosi netto 27 281 MW. Według danych z 2005 roku, roczna produkcja energii w tym kraju wynosiła 137,8 TWh z czego 136 TWh pochodziło z elektrowni wodnych. Jednocześnie zużycie energii w tym czasie kształtowało się na poziomie 125,8 TWh[8].
Wykaz rodzajów Elektrowni:
Rybołówstwo, rolnictwo i leśnictwo
Ważnym działem gospodarki Norwegii pozostaje, między innymi dzięki obfitości ryb w wodach przybrzeżnych, rybołówstwo, mimo rzeczywistego zmniejszania się połowów. 1980 – 2409 tys. t, 1985 – 2119 tys. t, 1989 – 1909 tys. t, 1991 – 2096 tys. t. W przeliczeniu na 1 mieszkańca – 488 kg (2000), co daje Norwegii 2. miejsce w świecie (po Islandii). Łowi się głównie śledzie, makrele i dorsze (do 1987 również wieloryby). Wyporność floty rybackiej 1991 wynosiła 281 tys. BRT. Największymi portami rybackimi są Bergen i Stavanger.
Duże znaczenie w gospodarce odgrywa leśnictwo, lasy zajmują 26% powierzchni kraju. Norwegia ma jeden z najniższych w Europie odsetek użytków rolnych – 3% ogólnej powierzchni kraju. Grunty orne i sady zajmują 0,9 mln ha, łąki i pastwiska – 0,1 mln ha. Rolnictwo charakteryzuje wysoki stopień mechanizacji (1 ciągnik przypada na 6,3 ha użytków) oraz zużycia nawozów sztucznych – 199 kg na 1 ha (2000). Podstawą produkcji rolnej jest hodowla bydła (1011 tysięcy sztuk – 1992), głównie typu mlecznego i owiec (2,3 mln sztuk), a na północy – reniferów. Powszechna jest hodowla zwierząt futerkowych, zwłaszcza lisów. Ze względu na krótki okres wegetacyjny w Norwegii uprawia się: ze zbóż głównie jęczmień (zbiory 2000) – 590 tys. t oraz owies – 450 tys. t, poza tym ziemniaki – 450 tys. t i rośliny pastewne. Coraz większe znaczenie gospodarcze zyskuje uprawa warzyw i drzew owocowych, głównie w południowej części kraju.
Podział administracyjny
Norwegia podzielona jest na 5 regionów (landsdeler) i 18 okręgów (norw. fylker), które dalej dzielą się na 422 gminy[9].
Demografia
Miasta Norwegii
Poniższa lista przedstawia największe miasta Norwegii według danych z 1 stycznia 2012 roku[10]:
| L.p. | Miasto | Region | Liczba mieszkańców | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Oslo | Oslo | 613 285 | ||
| 2 | Bergen | Hordaland | 263 762 | ||
| 3 | Trondheim | Sør-Trøndelag | 176 348 | ||
| 4 | Stavanger | Rogaland | 127 506 | ||
| 5 | Kristiansand | Vest-Agder | 83 243 | ||
| 6 | Fredrikstad | Østfold | 75 583 | ||
| 7 | Tromsø | Troms | 69 116 | ||
| 8 | Sandnes | Rogaland | 67 814 | ||
| 9 | Drammen | Buskerud | 64 597 | ||
| 10 | Sarpsborg | Østfold | 53 333 |
Skład etniczny
- Norwegowie – 87,3% (4329 tys.)
- Polacy – 1,83% (95,7 tys.)[3]
- Urdu (Pakistańczycy) – 1,1% (57 tys.)
- Lapończycy – 0,8% (41,4 tys.)
- Szwedzi – 0,7% (35 tys.)
- Arabowie z Iraku – 0,6% (28 tys.)
- Somalijczycy – 0,6% (28 tys.)
- Niemcy – 0,5% (25 tys.)
- Pozostali – 7%[11]
Religie
Udział poszczególnych wyznań w populacji Norwegii (według Statistics Norway w 2016 r.)[12]:
- protestantyzm – 76%:
- luteranizm – 74%
- zielonoświątkowcy, baptyści, metodyści, adwentyści i inni – 2%
- bezwyznaniowi – 17%
- islam – 2,8%
- katolicyzm – 2,8%
- prawosławie – 0,4%
- buddyzm – 0,4%
- Świadkowie Jehowy – 0,2%
- hinduizm – 0,2%
- inne religie – 0,2%.
Media
Funkcję telewizji publicznej pełni NRK. Największe gazety to: Aftenposten i Verdens Gang.
Sport
Ważną rolę w życiu kraju stanowi sport. Położona na północy Europy Norwegia miała i ma wielu wybitnych przedstawicieli przede wszystkim w sportach zimowych, jak również wiele ośrodków i obiektów zarówno rekreacyjnych, nastawionych na turystów, jak i specjalistycznych, przeznaczonych dla profesjonalistów. Norwegia jest jednym z niewielu krajów świata, w którym najpopularniejszymi dyscyplinami sportu są sporty zimowe. Z przeprowadzonych pod koniec 2011 roku badań wynika, że sportem numer jeden są biegi narciarskie, drugą pozycję zajął biathlon, a uchodząca za najpopularniejszy sport w Europie i zarazem na świecie piłka nożna uplasowała się dopiero na trzecim miejscu. Wielkie tradycje i ogromna popularność zimowych dyscyplin sportu sprawiają, że niemal co roku w Norwegii odbywają się zawody najwyższej rangi. Głównie w biegach narciarskich i biathlonie, ale również w narciarstwie alpejskim. Także w sportach letnich sportowcy i zespoły tego kraju osiągają wartościowe wyniki zarówno na arenach europejskich, jak i światowych. Obecnie do najwybitniejszych norweskich sportowców należą:Ole Einar Bjørndalen, Marit Bjoergen, Petter Northug, Emil Hegle Svendsen, Tarjei Bø, Aksel Lund Svindal, Thor Hushovd, Edvald Boasson Hagen, Tom Hilde, Anders Bardal, Therese Johaug. Między innymi dzięki nim, Norwegia zajmuje pierwsze miejsce w medalowej klasyfikacji wszech czasów na zimowych igrzyskach, mając 329 medali na koncie.
Galeria
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
- ↑ W Norwegii używane są (2 równoprawne języki: bokmål – język książkowy, używany przez większość Norwegów i nynorsk – język wiejski, nowonorweski, używany przez ludność wiejską zach. Norwegii). Ponadto w użyciu są dodatkowo języki regionalne (język sami, kweński, skandoromani i romski).
- ↑ a b Statistisk sentralbyrå: Area of land and fresh water, 1 January 2015. [dostęp 24-04-2015]. (ang.).
- ↑ a b Nesten 10 000 bosatte syriske innvandrere, „ssb.no” [dostęp 2016-10-19] (norw. bokmål).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2015: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2016. [dostęp 23-04-2016]. (ang.).
- ↑ Norwegia 2008 – broszura wydana przez Innowation Norway, s. 13.
- ↑ a b c d Norway. Global Firepower. [dostęp 2014-08-21]. (ang.).
- ↑ Zob. Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu. Porównanie z polską praktyką orzeczniczą, Warszawa 2009, s. 145-148, Maciej Koszowski, Norweska doktryna precedensu w zarysie, Zeszyty Naukowe Sadownictwa Administracyjnego, z. 3/2012.
- ↑ Norges vassdrags- og energidirektorat.
- ↑ Startskudd for nye Sandefjord kommune - regjeringen.no [online], www.regjeringen.no [dostęp 2018-01-05] (norw.).
- ↑ Befolkningsstatistikk. Folkemengd etter alder, kjønn, sivilstand og statsborgarskap, 1. januar 2012.
- ↑ Country: Norway – People Groups. Joshua Project. [dostęp 2014-06-29].
- ↑ Religious communities and life stance communities. Statistics Norway. [dostęp 2017-02-09].
Linki zewnętrzne
| Absolutne | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konstytucyjne |
| ||||||||||
| Elekcyjne | |||||||||||
| Plemienne |
| ||||||||||
| Państwa członkowskie |
|
|---|---|
| Kandydaci | |
| Obserwatorzy | |
| Byli członkowie Rady Europy |
| Państwa członkowskie | |
|---|---|
| Kandydaci | |
| Struktura |
.svg)
| Państwa | |
|---|---|
| Terytoria autonomiczne | |
| Obserwatorzy/Siedziby |
| Państwa członkowskie |
|
|---|---|
| Kandydaci | |
| Obserwatorzy | |
| Współpracujący | |
| Organizacje afiliowane |
