Nowa Kaletka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nowa Kaletka
wieś
Ilustracja
Tablica przy wjeździe do wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Purda

Wysokość

151 m n.p.m.

Liczba ludności (2007)

400

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

10-687[2]

Tablice rejestracyjne

NOL

SIMC

0486669

Położenie na mapie gminy Purda
Mapa konturowa gminy Purda, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowa Kaletka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowa Kaletka”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Nowa Kaletka”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Nowa Kaletka”
Ziemia53°34′58″N 20°32′42″E/53,582778 20,545000[1]
Nowa Kaletka, tablica pamiątkowa na budynku dawne szkoły polskiej.
Nowa Kaletka, kapliczka warmińska
Nowa Kaletka, mogiła we wsi z 1945 r.
Nowa Kaletka, miejsce dla poety

Nowa Kaletka (niem. Neu Kaletka, 1938–1945 Herrmannsort) – wieś w Polsce położona nad jeziorem Gim, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś sołecka, znajduje się w historycznym regionie Warmia, położona nad jeziorem Gim, 26 km na południowy wschód od Olsztyna, w krajobrazie rolniczym i leśnym, z zadrzewieniami przydrożnymi oraz śródpolnymi. We wsi znajduje się przystanek PKS i sklep spożywczy. W budynku dawnej szkoły mieści się siedziba Towarzystwa Przyjaciół Gimu oraz świetlica dla dzieci i młodzieży. Nowa Kaletka leży w obrębie nadleśnictw Jedwabno i Nowe Ramuki. Jest to obecnie wieś letniskowa z kilkoma ośrodkami wypoczynkowymi oraz dużą liczbą indywidualnych domków letniskowych. Jej atrakcyjność obniża brak kanalizacji oraz dobrej sieci wodociągowej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieś powstała w 1827 r. wyniku podziału istniejącej od XVII w. wsi Kaletka (pochodzenie nazwy wsi niektórzy wywodzą od nazwiska smolarza, który pierwszy tu się osiedlił, ale istnieje też wersja od słowa kaletka, tzn. małej torebki na pieniądze ewentualnie sakiewki). Wcześniej była to kolonia Kaletki, powstała na karczowisku leśnym. Dawniej głównym źródłem dochodów była gospodarka leśna, ponieważ gleby są tu bardzo słabe. Mieszkańcy wsi utrzymywali się ze zbieraniem grzybów i jagód, po które przyjeżdżały transporty z Królewca. Trudnili się także wyrębem lasu i wywózką drewna. Początkowo w całej wsi była tylko zabudowa drewniana. W 1876 r. Nowa Kaletka uzyskała status samodzielnej gminy wiejskiej, a mieszkało w niej więcej osób niż w Kaletce (Stara Kaletka). Szkoła w Nowej Kaletce powstała w XIX w. Uczył się w niej m.in. poeta warmiński Michał Lengowski. W celu germanizacji zamieszkującej wieś ludności polskiej skierowano do szkoły niemieckiego nauczyciela, który nie znając języka polskiego, nie mógł się porozumieć z uczniami ani z rodzicami. Działacze polscy utworzyli polską szkołę z dobrze zaopatrzoną biblioteką. Szkołę tę otwarto 10 kwietnia 1929 r. Działała ona do 1939 r. (do wybuchu drugiej wojny światowej). W polskiej szkole uczyli: Edward Turowski, Tomasz Setny, Józef Groth, Paweł Trzciński, Ryszard Knosała, Seweryn Piątek. Powstało także przedszkole polskie (w 1928 r.) oraz drużyna harcerska, którą prowadziła Otylia Grotowa (Otylia Teschner-Grotowa). W tym czasie w Nowej Kaletce aż 30 osób należało do Związku Polaków w Niemczech.

Wieś, w której dominowały drewniane domy, została częściowo zniszczona podczas pożaru z czerwca 1930 r.. Pożar zniszczył 19 gospodarstw. Władze przyznały pogorzelcom wysokie odszkodowania lub udzieliły pożyczek na dogodnych warunkach, celem odbudowy wsi. Po wybudowaniu nowych domów wybuchła nowa fala pożarów. Prawdopodobnie mieszkańcy pozazdrościli pogorzelcom lepszych, nowych domów i korzystnych pożyczek. Dopiero gdy jeden z tutejszych podpalaczy nie zauważył, że w stodole pozostali dwaj śpiący jego synowie (spalili się żywcem), we wsi ustały pożary[3].

W 1935 r. we wsi było 268 katolików (parafia w Butrynach), z których 67 deklarowało język polski jako macierzysty, a 57 zarówno polski, jak i niemiecki. W 1938 ówczesne władze niemieckie, w ramach akcji germanizacyjnej, zmieniły urzędową nazwę wsi z Neu Kaletka (funkcjonowała od 1827 r.) na Hermansort. W 1945 r., gdy w styczniu dotarła Armia Czerwona do Nowej Kaletki, ludność cywilna potraktowana została bardzo okrutnie. We wsi i wokół wsi pozostało wiele mogił.

W 2013 r. we wsi mieszkało 175 osób.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • Zabytkowe budynki drewniane. Wieś, mimo pożaru w 1930, zachowała zabytkową, drewnianą zabudowę (np. domy nr 7, 39).
  • Przedszkole z początków XX w.
  • Pierwsza polska szkoła (powstała 10 kwietnia 1929). Szkołę zbudowano w stylu podobnym do wszystkich innych pruskich szkół, powstałych częściowo za odszkodowania od Francuzów. Murowany obiekt przetrwał w prawie nienaruszonym stanie wielki pożar. Niemcy zamknęli polską szkołę na pewien czas pod pretekstem urządzenia schroniska ofiarom pożaru. Obecnie w budynku szkoły znajduje się siedziba Towarzystwa Przyjaciół Gimu.
  • Dwie warmińskie kapliczki, jedna ufundowana przez Michała Hermańskiego z 1874.
  • Groby przy drodze, w tym grób przedwojennego sołtysa przychylnego Polakom.

Ludzie związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 87993
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 827 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. [Przewodnik turystyczny po gminie Purda, wyd. II, Agencja Wydawnicza REMIX, Purda 2013].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]