Oddział partyzancki OP-23
(Przekierowano z OP-23)
Oddział partyzancki AK (OP-23) – zgrupowanie partyzanckie Armii Krajowej o kryptonimie OP-23 (lub OP-Południe, KN-23) „Suchar”, „Serowiec”, „Hd”, „IV/014”, „San”- sformowane w powiecie sanockim, podległe pod Okręg krakowski, Inspektorat Jasło AK, rozwiązany 19 września 1944.
Decyzją z rozkazu Inspektoratu AK Jasło z przełomu kwietnia i maja 1944 utworzono partyzanckie Zgrupowanie „Południe”, działające pod kryptonimami OP-23 i KN-23, którego komendantem mianowano kpt. Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin”[1]. W czerwcu 1944 do zgrupowania weszły: oddział OP-11 Józefa Czuchry ps. „Orski” (dwa plutony w zgrupowaniu) i Wojciecha Rosolskiego ps. „Skalny” (jeden pluton)[2].
Żołnierze obwodu[edytuj | edytuj kod]
Skład Komendy Obwodu Sanok o kryptonimie „San”:
- komendant;
- XII 1939 – połowa stycznia 1940; kpt. Władysław Romańczyk (1898-1982) „Czarny”, „Rosa”, „Wir”, „Kula”,
- od połowy stycznia do połowy kwietnia 1940 r.; por. Władysław Biegański „Janusz”,
- VI 1940 – 29 I 1942; Rudolf Ryba vel Schmidt „Rudek”, „Kulawy”, „Korczyński”,
- II 1943 – koniec IV 1944; kpt. Adam Winogrodzki (ps. "Ordon", "Korwin" oraz "Władysław Węgrzynowski")
- V 1944 – 1945 por. Jan Łoziński „Babinicz”, „Andrzej”
- zastępcy;
- VI 1940 – IV 1942; Tadeusz Zaruski „Tadzio”, „Cygan”,
- III 1943 – I 1944 por. Władysław Okwieka vel Perkowski „Zan”,
- V 1943 – 1944 por. Tadeusz Buczek „Tuhan” /NOW/,
- IX 1943 – 1944 Władysław Malik „Sosna” /BCh/.
- oficerowie
- adiutant – VI 1940 – I 1942 Jan Niemiec „Joten”, X 1943 – 1944 Władysław Szechyński „Kruk”, Alojzy Bełza
- kwatermistrz – III 1943 – XII 1943 por. Jan Krasicki „Zagończyk”, od V 1944 Mieczysław Granatowski „Gram”.
- oficerowie sztabu: mjr Ludwik Ławniczak, por. Jerzy Lurski (vel Tadeusz Cygan), Józef Rec, Aleksander Rybicki ps. „Korczak”, Tadeusz Wujtowicz[3]
- wywiad – Mieczysław Granatowski „Gram”
- kontrwywiad – VI 1940 sierż. Władysław Skałkowski „Dąb"
- kontrwywiad – Jan Drwięga "Szatan"
- zastępca dowódcy kontrwywiadu – Władysław Pruchniak „Skręt”, „Ireneusz”
- dywersja – od VI 1940 do I 1942 Tadeusz Wojtowicz, sierż. Władysław Szelka „Borsuk”, chor. Władysław Pruchniak „Ireneusz”, Mieczysław Granatowski „Gram”
- zastępca oficera dywersji – Zdzisław Walerian Konieczny „Grot” od IX 1943 do 1944
- łączność – Bronisław Trzaska
- zbrojmistrz – plut. Aleksander Kędzior „Okoń”
- żandarmeria – kpt. Hieronim Bieńkowski „Zbroja”
- propaganda – Jan Radożycki „Owczarek”
- szef kolportażu: Kazimierz Niemiec „Błyskawica”
- wywiad gospodarczy: Jan Hołowiński „Młot”
- służba zdrowia – lekarz obwodu: VI 1940 – 1944 dr Kazimierz Kamiński „Topór”
Zastępca lekarza obwodu: VI 1940 – IV 1942 Jan Maria Suchomel, V 1943 – 1944 dr Marian Klauziński.
- sekcja więzienna: V 1940 – I 1944 Bronisław Nowak „Brzoza”, V 1943 – 1944 Nestor Kiszka „Neron”, Piotr Dudycz „Cezar”
- sabotaż-dywersja – Walerian Zdzisław Konieczny
- Wojskowa Służba Kobiet (WSK) – Jadwiga Zaleska, V 1943 – 1944 Stefania Pirożyńska „Sabina”
- WSOP – chor. Stanisław Kurpiel
- Oficer saperów: Stanisław Kubiak „Szarotka”, IX 1943 – 1944 Władysław Pruchniak „Sęp”, „Ireneusz”, „Felek”.
- Szeregowcy
- Zdzisław Stropek
- Arnold Andrunik, Maria Andrunik – współpracownicy siatki kurierskiej
- Filip Schneider, Stanisław Kawski ps. „Skrzypek”
- łączniczki
- Barbara Krasicka „Bizia”, Jadwiga Pruchniak „Jadźka”
- Adam i Wanda Gilewicz – skrzynka kontaktowa
Placówki[edytuj | edytuj kod]
Sztab komendy z siedzibą w Porażu, skrzynka kontaktowa w Sanoku naprzeciwko komendy Gestapo. Na wiosnę 1943 powołano na terenie komendy obwodu Sanok 10 placówek, oznaczonych cyframi:
| Placówka Nr: | Komendant | Obszar | Stan liczebny |
|---|---|---|---|
| I. Sanok | Władysław Pruchniak „Sęp”, „Ireneusz”, „Felek” (kwiecień 1943 - sierpień 1943), Paweł Dziuban „Dziedzic” (sierpień 1943 do 1944) | ||
| II. Zarszyn | Franciszek Gorynia, Mieczysław Granatowski „Gram”, Franciszek Singler „Odwet”. | Długie, Nowosielce, Pisarowce | |
| III. Bażanówka | plut. Zygmunt Kędzior „Kabel”. | ||
| IV. Nowotaniec | pdchr. Eugeniusz Kondyjowski, Tadeusz Sokołowski „Sokół” Jan Banasiewicz "Bohun" | Nagórzany, Nadolany, Bukowsko, Wisłok Wielki | 4 plutony |
| V. Niebieszczany | Władysław Szelka „Borsuk”, „Czajka” (VI 1940 – VI 1944), Jerzy Jasiński „Kadłubek”. | 4 plutony | |
| VI. Lesko | Stanisław Zieliński „Fal”, Stanisław Wajda „Pająk”, ppor. Jerzy Garapich „Granit”. | ||
| VII. Baligród | Jan Marciak „Dąb”. | Cisna, Kalnica | |
| VIII Czarna | Bolesław Rudziński„Irka”, ppor Bolesław Knebloch „Łachman”. | Ropienka, Ustrzyki Dolne | 3 plutony |
| IX. Mrzygłód | Franciszek Mandzelowski„Załas”. | ||
| X. Zagórz | Alojzy Bełza „Alik”, ppor. Stanisław Żebrowski „Zebra” |
Stanisław Zieliński „Fal”, Stanisław Wajda „Pająk”, ppor. Jerzy Garapich „Granit”.
Współpracownicy[edytuj | edytuj kod]
- niemieccy współpracownicy AK
- Rudolf Probst
- Rudolf Schmidt
Szlaki przerzutowe[edytuj | edytuj kod]
- Sanok – Poraż – Morochów – Mokre – Wysokie – Habura – Medzilaborce – na Węgry
- Sanok – Poraż – Niebieszczany – Kalnica – Żubracze – Baligród – Cisna – na Węgry
Odtworzenie 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w ramach AK[edytuj | edytuj kod]
W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w ramach Akcji Burza Komenda Obwodu Sanok postawiła za cel odbudowanie 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w sile 1500 ludzi, gotowych na rozkaz przystąpić do walki powstańczej.
We wrześniu 1944 po przełamaniu linii frontu a następnie nawiązaniu kontaktu z 242 Brygadą Pancerną Armii Czerwonej, 19 września Winogrodzki rozformował Zgrupowanie OP-23 i nakazał złożenie broni. Znacząca część żołnierzy tego Zgrupowania zgłosiła się następnie do służby w WP, w tym oficerowie kontrwywiadu i saperów Obwodu, kwatermistrz Obwodu, komendant placówki AK w Sanoku, komendant placówki AK w Czarnej, Ustrzykach Dolnych oraz komendant Obwodu Krosno, część w tym komendant wywiadu AK zasiliła szeregi MO i UB, pozostali tworzyli szeregi polskiej samoobrony przed UPA oraz podziemie partyzanckie (Samodzielny Batalion Operacyjny NSZ „Zuch”). 21 września 1944 Adam Winogrodzki wstąpił do WP oraz uzyskał awans do stopnia majora.
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
- Na fasadzie kościoła Przemienienia Pańskiego w Sanoku została ustanowiona tablica pamiątkowa dla uczczenia pamięci żołnierzy SZP-ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-AK) i dowódców (Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Tadeusz Komorowski, Leopold Okulicki) oraz żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, którzy do 1939 roku stacjonowali w Sanoku[4]. Inskrypcja głosi: "Żołnierzom ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-ZWZ) AK i ich komendantom głównym gen. M. Tokarzewskiemu „Torwid”, gen. S. Roweckiemu „Grot”, gen. T. Komorowskiemu „Bór”, gen. L. Okulickiemu „Niedźwiadek”. Żołnierzom 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. W 42 rocznicę wymarszu oddziału partyzanckiego „Południe”. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej. A.D. 1986"[5]. Została odsłonięta 6 lipca 1986 przez oficera przedwojennego sanockiego pułku, Edwarda Łabno i poświęcona przez kapelana AK, ks. infułata Jana Stączka[6][7][8][9][10][11]. Inicjatorami powstania tablicy byli Marian Witalis[12] i ks. Adam Sudoł.
- Pod koniec lat 80. (ok. 1988) został wybity medal upamiętniający o treści Pamięci OP 23 „Południe” 2 Pułku Strzelców Podhalańskich majora Korwina / Bieszczady • Ziemia Sanocka • Beskid Niski (awers) oraz umieszczonymi na krzyżu znakiem Polski Walczącej i napisami 1944, AK, OP23 (rewers), którego autorami byli Roman Schramm i Janina Lis-Romkiewicz[13].
- Przed budynkiem przy ulicy Adama Mickiewicza 21 (dawne koszary wojskowe, później PWSZ) odsłonięto 3 października 1993 kamień pamiątkowy upamiętniający żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich i Armii Krajowej[14][15]. Pomnik zawiera herb 2 PSP oraz tablicę z inskrypcją o treści: Pamięci żołnierzy 2 PSP i ich kontynuatorom z AK Obwodu „SAN” w walce o niepodległość Polski. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej[16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zagórski 1995 ↓, s. 733.
- ↑ Zagórski 1995 ↓, s. 734.
- ↑ Zagórski 1995 ↓, s. 746.
- ↑ Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 72. ISBN 83-905046-4-2.
- ↑ Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 39.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 64-66.
- ↑ Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 230. ISBN 83-914224-7-X.
- ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 300, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Sanok - tablica poświęcona żołnierzom podziemia. miejscapamiecinarodowej.pl. [dostęp 2012-07-21]. (pol.).
- ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 957.
- ↑ Krzysztof Kaczmarski: Prześladowany. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec księdza Adama Sudoła w latach 1957-1989. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 245. ISBN 83-919305-6-4.
- ↑ Czesław Nowak: Marian Witalis. Proil w bazie Encyklopedii Solidarności. encyklopedia-solidarnosci.p. [dostęp 2014-12-13].
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 100. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ 1 września 1939. Pamiętamy!. isanok.pl. [dostęp 2013-02-10]. (pol.).
- ↑ Andrzej Romaniak. Podhalańczycy. „Tygodnik Sanocki”, s. 10, Nr 17 (100) z 6 października 1993.
- ↑ Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 14-15.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Łuczyński, Edward Zając: Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1944). W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 52-55.
- Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992.
- Andrzej Zagórski: W latach drugiej wojny światowej i konspiracji. Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W: Feliks Kiryk (red.): Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 699-749. ISBN 83-86077-57-3.
- Jan Radożycki, Aby o nich nie zapomniano, Szczecin 2007
- Mieczysław Granatowski: Co można jeszcze wysupłać z pamięci?. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 85-86. ISBN 978-83-903080-5-0.
