ORP Nurek

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ORP „Nurek”
Ilustracja
Klasa

okręt-baza nurków

Historia
Stocznia

Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej

Położenie stępki

1935

Wodowanie

1936

 Marynarka Wojenna (II RP)
Wejście do służby

1 listopada 1936

Zatopiony

1 września 1939

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

110 ton

Długość

29 metrów

Szerokość

6 metrów

Zanurzenie

1,4 metra

Materiał kadłuba

stal

Napęd
1 silnik diesla Nohab 4DG o mocy 260 KM
Prędkość

10 węzłów

Zasięg

150 Mm

Uzbrojenie
2 ckm kal. 7,92 mm Maxim wz. 08
Wyposażenie
komora dekompresyjna, powietrzna pompa nurkowa
Załoga

19–21 oficerów i marynarzy

ORP „Nurek” – polski okręt-baza nurków z okresu dwudziestolecia międzywojennego i początku II wojny światowej. Zbudowany w Warsztatach Portowych Marynarki Wojennej w Gdyni, do służby wcielony w 1936 roku w charakterze bazy nurków i okrętu ratowniczego, w szczególności dla okrętów podwodnych. Uczestniczył w pracach przy budowie portów w Helu i Władysławowie. Został zbombardowany i zatopiony 1 września w porcie wojennym Oksywie; wrak wydobyli Niemcy i pocięli na złom.

Geneza i budowa[edytuj | edytuj kod]

Od początku lat trzydziestych następował szybki wzrost ilościowy i jakościowy marynarki wojennej. Zwłaszcza wcielenie do służby trzech okrętów podwodnych typu Wilk, które w 1931 roku utworzyły Dywizjon Łodzi Podwodnych, spowodowało potrzebę budowy nowoczesnej jednostki pomocniczej do wykonywania zadań z zakresu ratownictwa morskiego. Znajdująca się w służbie od połowy lat dwudziestych wysłużona motorówka „Nurek”, będąca okrętem bazą nurków, nie była przystosowana technicznie do wykonywania nowych zadań[1].

Perspektywa budowy kolejnych okrętów podwodnych spowodowała, że w połowie 1934 roku służba techniczna Kierownictwa Marynarki Wojennej (KMW) przygotowała projekty przedwstępne konstrukcji pływającej bazy dla nurków, które różniły się przede wszystkim rodzajem silnika (zaproponowano moce w zakresie 160–280 KM), a także wielkością (zakładano długość maks. 30 m) i wypornością (90–120 ton). Ostatecznie wszystkie te projekty zostały odrzucone, a do realizacji wybrany został całkowicie odmienny projekt, opracowany przez inż. Aleksandra Potyrałę. Okręt miał kadłub wykonany ze stali łączonej przez spawanie, co było technologią dotąd nie stosowaną przez wykonawcę – Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej (WPMW) w Gdyni. Inną technologię zastosowano dla nadbudówki, która wykonana była z mosiądzu łączonego za pomocą nitowania. Do napędu użyty został przystosowany silnik Nohab z trałowców typu Jaskółka o mocy 260 KM, a więc o połowę mniejszej niż moc oryginalnego silnika Nohab – było to wynikiem zmniejszenia liczby cylindrów z 8 do 4[1].

Budowa jednostki o numerze stoczniowym B6 rozpoczęła się w WPMW w Gdyni w drugiej połowie 1935 roku, w marcu 1936 roku gotowy był silnik, a 2 lipca 1936 roku (jeszcze w trakcie budowy) minister spraw wojskowych nadał mu nazwę ORP „Nurek”[2]. Budowa zakończona została jesienią 1936 roku. Całkowity koszt budowy wyniósł 230 tys. złotych[1].

Opis konstrukcji[edytuj | edytuj kod]

„Nurek” miał długość całkowitą 29 metrów, na linii wodnej 26 metrów, szerokość maksymalną 6 metrów oraz zanurzenie przy wyporności standardowej 110 ton wynoszące 1,4 metra[3][4]. Gładkopokładowy kadłub jednostki zbudowany był ze stali okrętowej, i w całości spawany. Nadbudówka znajdowała się na śródokręciu. Napęd okrętu stanowił czterocylindrowy silnik wysokoprężny Nohab 4 DG, wyprodukowany w Fabryce Silników i Armatur „Ursus” na licencji szwedzkiej firmy Nyquist-Holm. Silnik o mocy 260 KM, pracujący na oleju gazowym, napędzał jedną śrubę. Moc maszyn pozwalała na osiągnięcie maksymalnej prędkości 10 węzłów. Zasięg pływania wynosił 150 mil morskich. Załoga liczyła w różnych okresach od 19 do 22 ludzi[1].

Do wyposażenia specjalistycznego należała komora dekompresyjna konstrukcji polskiej, która przeznaczona była do zapobiegania chorobie dekompresyjnej u nurków, którzy zbyt szybko wynurzali się na powierzchnię, oraz u członków załóg okrętów podwodnych, którzy ewakuowali się z wykorzystaniem indywidualnych aparatów ratunkowych z zanurzonych lub zatopionych okrętów podwodnych[1].

W skład wyposażenia „Nurka” wchodził także sprzęt nurkowy, powietrzna pompa nurkowa, stalowy składany zastrzał o nośności 3 ton, urządzenia holownicze, dwie łodzie ratunkowe oraz radiostacja[1]. W projekcie okrętu nie przewidziano uzbrojenia, jednak w 1939 roku ustawiono na rufie i dziobie dwa karabiny maszynowe Maxim wzór 1908 kalibru 7,92 mm do obrony przeciwlotniczej[5].

Służba[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu budowy Minister Spraw Wojskowych wcielił z dniem 1 listopada 1936 roku okręt pomocniczy „Nurek” w skład okrętów Rzeczypospolitej Polskiej[6]. Okręt wszedł w skład taboru pływającego Komendy Portu Wojennego Gdynia-Oksywie. Pierwszym dowódcą ORP „Nurek” został mianowany z dniem 1 października 1936 roku por. mar. Wacław Lipkowski. Na początku służby okręt miał słabą stateczność, co utrudniało prowadzenie prac podwodnych. Wadę tę usunięto poprzez przemieszczenie mas wewnątrz kadłuba. W okresie trzech lat służby nurkowie z „Nurka” brali udział w budowie portu wojennego w Helu oraz portu rybackiego we Władysławowie. Przeprowadzili akcję czyszczenia kanału Dypka oraz szereg akcji w porcie wojennym na Oksywiu. W 1938 roku nurkowie uczestniczyli w podwodnych badaniach archeologicznych w Biskupinie. 20 stycznia 1938 roku por. Lipkowskiego na stanowisku dowódcy okrętu zastąpił chor. mar. Wincenty Tomasiewicz. Dowodził on jednostką aż do wybuchu wojny[1].

Dowódcy okrętu[7][8]
por. mar. Wacław Lipkowski 1 października 1936 20 stycznia 1938
chor. mar. Wincenty Tomasiewicz 20 stycznia 1938 1 września 1939

Przed wybuchem wojny okręt podporządkowano Dowódcy Morskiej Obrony Wybrzeża na Helu. Pływał z Gdyni na Hel, przewożąc prowiant i uzbrojenie. 1 września 1939 roku jednostka znajdowała się w porcie wojennym Oksywie[1]. Okręt tego dnia miał przewieźć na Hel żyroskopy i detonatory z torpedowni. Przed wyjściem do Helu dowódca oczekiwał na przekazanie dokumentów z kapitanatu portu wojennego Gdynia. Dostarczył je bosman Witold Sierko[4]. O godz. 14.00 nad port nadleciały 32 niemieckie samoloty nurkujące Junkers Ju 87B Stuka z eskadry IV.(St)/LG 1., które zbombardowały znajdujące się w nim jednostki. Jedna z bomb SC 250 o masie 250 kg trafiła bezpośrednio w komin „Nurka”, niszcząc śródokręcie. Zerwane zostało poszycie kadłuba i nadbudówki. Okręt w wyniku wybuchu został odrzucony na odległość około 25 m od mola na środek basenu portowego, gdzie natychmiast zatonął. Na jego pokładzie zginęło 16 z 22 członków załogi[9] w tym dowódca, Wincenty Tomasiewicz. Siedemnastą ofiarą nalotu, poległą na pokładzie „Nurka”, był bosman Sierko, który nie należał do jego załogi. Uratowało się sześciu marynarzy, których podmuch wyrzucił do wody. W październiku, po zakończeniu działań wojennych, Niemcy wydobyli wrak, ale wobec nieopłacalności remontu zdecydowali o pocięciu go na złom[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f g h Mieczysław Kuligiewicz. Drugi „Nurek”. „Morze”. 12 (517)/1973. 
  2. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 10 z 02.07.1936 r., poz. 119.
  3. Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946. s. 28.
  4. a b c Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. s. 62-63, 585.
  5. Edmund Olszewski. Wspomnienie 2 lat 1939/40. „Nasze Sygnały”. 168/1991. 
  6. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 17 z 09.12.1936 r., poz. 211.
  7. Jan Kazimierz Sawicki [red.]: Kadry morskie Rzeczypospolitej. Tom II: Polska Marynarka Wojenna. Cz. 1: Korpus Oficerów 1918−1947. Gdynia: 1996, s. 249.
  8. Waldemar Wierzykowski: Od kanonierki do fregaty. Okręty spod biało-czerwonej i ich dowódcy 1920-2011. Świnoujście: 2012, s. 18.
  9. Andrzej S. Bartelski. Wojna powietrzna nad polskim wybrzeżem w 1939 roku. „Biuletyn DWS.org.pl”. 5 /lato 2009. s. 18-45. 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Kazimierz Sawicki [red.]: Kadry morskie Rzeczypospolitej. Tom II: Polska Marynarka Wojenna. Cz. 1: Korpus Oficerów 1918−1947. Gdynia: 1996. ISBN 83-86703-50-4.
  • Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946. Warszawa: 1996. ISBN 83-900217-2-3.
  • Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Poznań: 1990. ISBN 83-210-895-X.
  • Mieczysław Kuligiewicz. Drugi „Nurek”. „Morze”. 12 (517)/1973. 
  • Maciej Neumann: Flota II Rzeczypospolitej i jej okręty. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2013. ISBN 978-83-7565-309-0.