Obóz NKWD w Toszku

Obóz NKWD w Toszku

Toszek – budynek byłego obozu NKWD (obecnie szpital psychiatryczny)
Typ	obóz specjalny
Odpowiedzialny	ZSRR (NKWD)
Rozpoczęcie działalności	1945
Zakończenie działalności	1945
Terytorium	Polska
Miejsce	Toszek
Pierwotne przeznaczenie	niemiecki oflag
Położenie na mapie Polski w latach 1945–1951 Obóz NKWD w Toszku
50°27′09,7″N 18°31′21,8″E

Toszecki obóz NKWD – obóz dla internowanej ludności cywilnej różnych narodowości, prowadzony przez NKWD w Toszku w 1945 r.

Historia

Kompleks budowlany wybudowano w 1884 r. Po zakończeniu I wojny światowej w Toszku założono lecznicę dla psychicznie chorych. Istniała ona do 1940 r., kiedy to władze niemieckie urządziły w budynkach głównych szpitala obóz. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej w styczniu 1945 r., Niemcy ewakuowali się, pozostawiając oflag jeńców alianckich. Po zajęciu miasta przez Rosjan około 20 stycznia 1945 r. jeńcy zostali uwolnieni, a Sowieci osiedlili się na terenie byłego szpitala.

Ogólne informacje

Obóz utworzony w maju 1945, istniał do 25 listopada 1945 r. Usytuowany na terenie oflagu dla jeńców alianckich, w zabudowaniach zniszczonego szpitala psychiatrycznego. Podlegał komendanturze we wschodnim Berlinie, w dzielnicy Karlshorst. W lipcu 1945 r. z przepełnionego więzienia w Budziszynie przewieziono do Toszka w trzech transportach 3665 cywilów. Transport odbywał się 6-8 dni, w bydlęcych wagonach kolejowych, w wyniku czego zmarło w nim kilkanaście osób. W obozie znajdowało się już wtedy ok. 1000 więźniów z Wrocławia i Górnego Śląska. Najprawdopodobniej w obozie przebywało 4600 osadzonych, w tym 30 kobiet. Kierownikiem więzienia był płk. Pylajew.

Charakterystyka obozu

Toszek był surowym obozem pracy przymusowej, w którym więźniowie pracowali wyłącznie ręcznie, bez narzędzi, na polu i w lesie. Straż często stosowała wobec nich przemoc i w wyniku ciężkich pobić umierali. Ludzie, którzy zmarli podczas pracy pochowani zostali w prowizorycznym grobie na obrzeżach miasta. Więźniowie byli przeważnie umieszczani w głównym budynku obecnego szpitala (blok D). W obozie obowiązywał czas moskiewski. Osadzonych budzono o godz. 3:00 nad ranem głośnymi krzykami. Według jednego z osadzonych, „jedzenia było za mało, aby żyć i za dużo, aby umrzeć”. W obozie znajdowało się trzech lekarzy więźniów.

Prawie codziennie więźniowie pracowali. Po porannym posiłku mężczyzn zestawiano w grupy robocze, które szły kilka kilometrów na olbrzymie kartofliska wokół obozu. Zmuszano ich do pracy od rana do wieczora. Kto zostawał w tyle, był bity pałką. Kobiety miały lżejszą pracę. Pracowały w pralni i w kuchni.

Tortury

• zmuszanie do ciężkiej i wyczerpującej pracy np. wyrywanie gołymi rękoma wysokich ostów
• bicie więźniów w celach gumowymi wężami wypełnionymi piaskiem
• bicie pałką młodych mężczyzn po narządach płciowych
• bicie więźniów pałkami w drodze na pola
• zmuszanie więźniów do połykania żywych żab
• wciskanie z pomocą bagnetu do ust więźniów żywych myszy (uduszenia)
• rozstrzelanie strzałem w tył głowy (w ten sposób zginął 1 więzień)

Groby

Zmarłe osoby wywożono na cmentarz żydowski, a później, gdy zabrakło miejsca, na położoną obok piaskownię. Na cmentarzu pochowano ok. 1000 osób, a w kopalni piachu ponad 2000. W obozie zginęło ok. 3,3 tys. osób, kolejny tys. zmarło z wycieńczenia, wkrótce po jego opuszczeniu. W dniu likwidacji obozu przy życiu pozostało zaledwie 1375 osób.

Pomniki

Toszek – Mogiła zbiorowa Obozu NKWD

Toszek – Tablica dziękczynna na cmentarzu parafialnym

• Ku pamięci ofiar obozu w 1991 r. ustawiony został głaz narzutowy z tablicą upamiętniającą, w miejscu gdzie pochowane zostały ofiary w 1945 r. – ul. Wielowiejska 12a.
• Na cmentarzu parafialnym ustawiona została tablica dziękczynna, za pomoc więźniom, udzielona przez mieszkańców Toszka po likwidacji obozu w latach 1945–1946 – ul. Parkowa.
• Krzyż pamiątkowy na cmentarzu żydowskim, ustawiony w 1991 r. z inicjatywy Porozumienia Obywatelskiego Toszka i Wielowsi.

Bibliografia

• Woźniczka Z., Obóz NKWD w Toszku - 1945 r., [W:] Rocznik Muzeum w Gliwicach, t. XVII, Gliwice 2002, s. 277-304
• Lewandowski J. F., Obóz NKWD, [W:] Kurier Ziemi Toszeckiej, nr 15, Toszek 2007, s. 7

Linki zewnętrzne

• Niemiecka strona o obozie. uokg.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-10)].