Ogorzałka zwyczajna
| Aythya marila[1] | |||
| (Linnaeus, 1761) | |||
 Samiec w szacie godowej | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ogorzałka | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimowiska | |||
Ogorzałka zwyczajna[6][7][8] (Aythya marila) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję i Amerykę Północną. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Wyróżniono dwa podgatunki A. marila[9]:
- Aythya marila marila – od Islandii przez Półwysep Skandynawski po Lenę, zasadniczo na północ od 60°N. Zimuje na wybrzeżach Europy Zachodniej i Środkowej, jeziorach środkowej i wschodniej Europy, wybrzeżach Morza Czarnego i Kaspijskiego. Sporadycznie pojawia się na Wyspie Niedźwiedziej, Jan Mayen, w basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie i na Azorach.
- W Polsce zimuje dość licznie na wybrzeżu Bałtyku i nielicznie w głębi kraju, głównie w czasie ciężkich zim. Szczególnie licznie zimuje na Zalewie Szczecińskim[10]. Spotykana od października do kwietnia[11]. W 1977 roku znaleziono trzy gniazda tego ptaka koło Mińska Mazowieckiego[12].
- Aythya marila nearctica – od Leny przez Kamczatkę, Aleuty i Alaskę po atlantyckie wybrzeże Kanady. Zimuje na wybrzeżach Japonii, na wybrzeżu Morza Żółtego i Wschodniochińskiego oraz wschodnim i zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej, a także nad Wielkimi Jeziorami Północnoamerykańskimi.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd
- Samiec w szacie godowej ma głowę, szyję i pierś czarne z zielonkawofioletowym metalicznym połyskiem, grzbiet szaroniebieskawy w brunatne prążki, boki i brzuch białe, ogon i podogonie czarne. Na ciemnych skrzydłach białe lusterko. Samica brązowa z jaśniejszym bokiem, białawym brzuchem, u nasady dzioba szeroka biała przepaska. Latem za okiem biaława plama, lusterko białe. Koło ucha widoczna biała plama. Młodociane i samiec w szacie spoczynkowej podobne do samicy w okresie godowym, choć u kaczora zawsze zostają prążki na grzbiecie, a pas u nasady dzioba jest węższy.
- Bardzo podobna do czernicy, ale kaczor tego drugiego gatunku ma czarny grzbiet, a kaczka węższy pasek u nasady dzioba. Różnią się też dziobami – ogorzałki jest większy i rozszerzony na końcu, ale bez ciemnej plamki widocznej u czernicy.
- Wymiary średnie[8][13][14]
- długość ciała ok. 40–51 cm
długość skrzydła 18–23 cm
rozpiętość skrzydeł 72–83 cm
masa ciała ok. 700–1300 g (średnio 950 g)
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Biotop
- Zbiorniki słodkiej wody o bogatej szacie roślinnej. Preferuje tundrę, lasotundrę i północną część tajgi. Bardziej na południe gnieździ się też na bagnach.
Jaja - Głos
- Na lęgowisku słychać ciche „wiik wiik wiu” kaczora i ochrypłe „kerrr” kaczki.
- Gniazdo
- W kwietniu przylatuje parami, a gniazduje w maju i czerwcu. Gniazdo usytuowane na ziemi w pobliżu wody, ukryte w krzakach, turzycach lub trawie. Gdy teren jest suchy, to jamka w gruncie wysłana suchą trawą. Na obszarach podmokłych lęgowa budowla ma 25 cm średnicy i 15 cm wysokości. W obu przypadkach gniazdo otoczone ciemnym puchem. Na niektórych wyspach gniazduje w koloniach.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju – czerwcu 6 do 13 brązowych[8], oliwkowych lub oliwkowoszarych jaj o średnich wymiarach 62 × 40 mm i średniej masie 67 g.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 24 do 28 dni przez samicę[14]. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu, usamodzielniają się po 35–45 dniach. Do tego czasu kaczęta wodzone są przez matkę. Jesienne przeloty na zimowiska zaczynają się na początku września, choć najintensywniej zachodzą w październiku.
- Pożywienie
- Żywi się zwierzętami wodnymi, głównie mięczaki. Dietę uzupełniona jest przez zielone części roślin i nasiona[14]. Pokarm zdobywa nurkując[14].
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody ogorzałka nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji w 2016 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, wynosiła około 4,92–5,13 milionów osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[5][15].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[16]. Liczebność populacji zimującej na terenie kraju w latach 2013–2018 szacowano na 1700–37 500 osobników[17].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Aythya marila, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 618.
- ↑ a b Denis Lepage: Ogorzałka (Aythya marila) (Linnaeus, 1761). Avibase. [dostęp 2014-01-14].
- ↑ Aythya marila mariloides, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-01-14] (ang.).
- ↑ a b Aythya marila, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-08].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 39, 1999.
- ↑ a b c Busse i in. 1991 ↓, s. 17.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-10]. (ang.).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 18.
- ↑ Aythya marila (Ogorzałka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 174–176. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 78.
- ↑ a b c d Greater Scaup Aythya marila. WhatBird. [dostęp 2019-08-18]. (ang.).
- ↑ Species factsheet: Aythya marila. BirdLife International. [dostęp 2020-07-26]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Aythya marila (Ogorzałka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 174–176. ISBN 83-86564-43-1.