Okolicznik stopnia i miary
Okolicznik stopnia i miary (liczebnikowy) – rodzaj okolicznika pełniący funkcję podrzędną w grupie orzeczenia (podobnie jak dopełnienie). Zazwyczaj określa czasownik, ale może być również określnikiem przymiotnika lub przysłówka. Tworzy z wyrazem określanym związek na zasadzie przynależności (nigdy nie tworzy związku rządu i zgody).
Historia pojęcia[edytuj | edytuj kod]
Okolicznik stopnia i miary bywa rozumiany łącznie (np. u Janiny Labochy), rozłącznie (B. Bartnicka i H. Satkiewicz), bądź wymienia się go tylko jako okolicznik miary (tak jest u Zenona Klemensiewicza). Najczęściej jednak następuje połączenie tych dwóch okoliczników w jedną nazwę – okolicznika stopnia i miary.
Cechy[edytuj | edytuj kod]
Ogranicza on podstawę pod względem ilościowym, długości, szerokości, ciężaru, objętości, powierzchni, natężenia, rozciągłości w czasie itp.
Może występować jako:
- przysłówek, np.:
- Książka bardzo się podobała.
- Był nadzwyczajnie wesoły.
- wyrażenie przyimkowe, np.:
- Wypili po szklance mleka.
- Znam wszystkich prócz Joanny.
- Przyjmuje codziennie oprócz sobót.
W dwóch ostatnich przykładach podstawy wszystkich, codziennie określają (zawężają) okoliczniki: prócz, oprócz.
- liczebnik nieokreślony, np.:
- Zjadłem kilka cukierków.
- Kup kilkanaście pomidorów.
- liczebnik określony, np.:
- Ona ma piętnaście lat.
- rzeczownik w Bierniku, np.:
- Podróż trwała miesiące.
- Pracowałem dzień i noc.
- rzeczownik w Narzędniku, np.:
- Ludzie uciekali tysiącami z zagrożonego miasta.
O okolicznik stopnia i miary pytamy: jak dużo? jak daleko? jak bardzo? w jakim stopniu? jak często? jak szeroko? jak głęboko? z jakim natężeniem? ile?
- Bardzo lubię wiosnę.
- Jest od niej wyższy o głowę.
- Zaczekajcie chwilę!
- Korzenie tego drzewa sięgają do dwóch metrów.
- Odwiedzam ją co niedzielę.
- Szedłem dwa kilometry.
- Jedziemy zbyt wolno.
- Ważę pięćdziesiąt kilogramów.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zenon Klemensiewicz: Zarys składni polskiej, Warszawa 1969, s. 53–54.
- Janina Labocha: Gramatyka polska cz. III Składnia, Kraków 1995, s. 48–49.
- Barbara Bartnicka, Halina Satkiewicz: Gramatyka języka polskiego, Warszawa 1990, s. 186–187.