Order Lwa i Słońca
 Awers gwiazdy I klasy | |
 Awers odznaki IV klasy | |
 Awers odznaki V klasy | |
._Medal.gif){kind=small} Baretka dla obcokrajowców | |
.jpg){kind=small} Baretka dla krajowców | |
.jpg){kind=small} Baretka wstęgi władcy | |
| Ustanowiono |
1808 |
|---|---|
| Wycofano |
1939 |
| Wielkość |
Odznaka – 8 × 9 cm |
| Kruszec |
złoto |
| Powyżej | |
| Równorzędne |
brak |
| Poniżej | |
| Projektant |
Muhammad Ja`far |
Order Lwa i Słońca (pers. Nešān-e Šīr o Koršīd شیر و خورشید) – najwyższe honorowe odznaczenie perskie, które ustanowił w 1808 szach perski Fath Ali z dynastii Kadżarów. 15 lutego 1939 zostało zastąpione Orderem Portretu Władcy przez szacha Rezę z dynastii Pahlawi. Nadawany był osobom cywilnym i wojskowym, zarówno Persom jak i obcokrajowcom, którzy wyróżnili się w służbie dla kraju i monarchy a także wysokim dygnitarzom innych państw[1][2][3]. W precedencji Kadżarskich orderów w XX wieku znajdował się poniżej Orderu Korony a powyżej kobiecego Orderu Słońca[4].
Historia i wygląd odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
W Persji nie istniały klasyczne ordery w europejskim rozumieniu tego słowa (tj. jako tradycja oparta na dziejach struktur rycerskich lub arystokratycznych, w której obrzędowość wskazywała na organizację orderu), a jedynie odznaczenia honorowe w formie medali lub dekoracji, takich jak odznaka i akcesoria (gwiazda, wstęga itp.). Przy tworzeniu pierwotnej wersji odznaczenia posłużono się wzorcami pochodzącymi z Turcji z okresu panowania sułtana Selima III, który utworzył dwuklasowy Order Półksiężyca zwany też Orderem Czerwonego Półksiężyca, gdzie I klasa odznaczenia miała wygląd gwiazdy, a II klasa była w wykonana w formie medalu zawieszonego na wstędze[5][2].
Bezpośrednią przyczyną powstania perskiego orderu było nawiązanie stosunków dyplomatycznych z napoleońską Francją i przyjazd francuskiego poselstwa generała Claude'a Mathieu de Gardane do stolicy Persji (1807–1808). Order ten przeznaczony był do odznaczania członków tej delegacji i cesarza Francuzów[5], pod nazwą Orderu Słońca (Nešān-e Koršīd). W 1810 szach postanowił uhonorować brytyjskiego posła, generała Johna Malcolma, w nagrodę za wprowadzenie uprawy ziemniaka podczas swojej poprzedniej misji dyplomatycznej w Persji w 1802. Ten jednak odmówił przyjęcia odznaczenia tłumacząc, że odznaczenie to powstało w celu odznaczania wroga (Francji). Wówczas władca zmienił nazwę na Order Lwa i Słońca, co zostało zaakceptowane przez Malcolma[6][7][8][9][10].
Odznaka (godło) miała wygląd owalnego medalionu z wizerunkiem lwa na tle wschodzącego słońca, umieszczonych wewnątrz bogato zdobionej kamieniami szlachetnymi ramki[5] (później ramka miała kształt ośmiokąta)[2]. Gwiazda orderowa była ośmiopromienna z analogiczną ilustracją lwa i słońca wewnątrz[5]. Łańcuch orderowy (naszyjnik) składał się z podwójnego rzędu łańcuchów przerywanego różnymi ilustracjami (leżącego lwa, stojącego lwa, zachodzącego słońca, korony Kadżarów, promieni słonecznych, kwiatów), a jego rozmiar wynosił 35,6 × 25,4 cm. Wymiary odznaki to 8 × 9 cm, a gwiazdy 15,2 × 12,5 cm. Podstawowym materiałem użytym do wytworzenia insygniów odznaczenia było złoto a zaprojektował je Muhammad Ja`far[11].
Podczas rządów szacha Mohammada (1834–1848), z inicjatywy Abbasa Mirzy, powstała wojskowa wersja orderu podzielona na osiem klas odpowiadających rangom oficerskim (później wprowadzono jeszcze jedną klasę), a każda klasa podzielona była na trzy stopnie. Wersja przeznaczona dla wojskowych różniła się od cywilnej wizerunkiem lwa, który trzymał w podniesionej łapie zakrzywiony miecz, a ramka wysadzana była diamentami. W wersji cywilnej ramkę zrobiły rubiny i szafiry, a lew nie miał miecza[2][3].
Według autorów Encyclopædia Iranica Order Lwa i Słońca stał się najważniejszym odznaczeniem państwowym za panowania szacha Nasera ad-Dina (1848-1896), ponieważ w 1862 został uzupełniony o trzy nowe klasy Aghdas[2]. Jednak inni autorzy traktują je jako oddzielne odznaczenie Order Aghdas[12][13][14][15][16], umieszczone w precedencji perskich nagród poniżej Orderu Portretu Przywódcy Wiernych a powyżej Orderu Lwa i Słońca[12][15].
Podzielony był na klasy:
- Aghdas (Najświętszy, I klasa)
- I stopień – dla zagranicznych głów państw i szacha,
- II stopień – dla perskich książąt, premierów i generalnych gubernatorów najważniejszych prowincji
- Ghods (Świętszy, II klasa) – dla ambasadorów, ministrów stanu, dowódców armii i dygnitarzy o podobnym statusie,
- Moghaddas (Święty, III klasa) – dla ministrów, gubernatorów i innych ważnych urzędników o podobnym znaczeniu[13].
W każdej z klas odznaka miała wygląd 12-ramiennej gwiazdy zwieńczonej koroną Kadżarów. W jej środku umieszczono wizerunek lwa oraz słońca i bogato zdobiono diamentami i rubinami[2][3]. Nadawany był w dwóch różnych odmianach, dla Persów (sardār) oraz dla cudzoziemców (neshān)[12][13].
W 1872 cywilna wersja Orderu Lwa i Słońca została podzielona na klasy wzorowane na francuskiej Legii Honorowej. Nowo powstała Wielka Wstęga (I klasa) zastąpiła przeznaczeniem klasę III (Moqaddas) Orderu Aghdas[2][3].
- I klasa – Wielka Wstęga
- II klasa – Wielki Oficer
- III klasa – Komandor
- IV klasa – Oficer
- V klasa – Kawaler
- Medal Złoty
- Medal Srebrny
- Medal Brązowy
Wstęgi, wstążki i baretki[edytuj | edytuj kod]
Wstęga orderowa (Hamāyel) przyporządkowana była do I klasy i uszyta w kolorach uzależnionych od rangi oraz funkcji noszącego:
- jasnoniebieska – noszona wyłącznie przez szacha
- zielona – dla wielkiego wezyra i czterogwiazdkowych generałów
- ciemnoniebieska – ambasadorowie odznaczeni I klasą[2]
Wstążki wykonywane były w trzech wersjach kolorystycznych:
- zielona – dla cudzoziemców,
- niebieska – dla urzędników na dworze szacha,
- niebiesko-biało-czerwona – dla krajowców[1].
Wygląd w 1872 według Maximiliana Gritznera[edytuj | edytuj kod]
| Wzory odznak (godła) i gwiazd[12] | |||||
 I klasy |
 II klasy |
 II klasy |
 III klasy (wojskowa) |
 IV klasy (wojskowa) |
 V klasy (wojskowa) |
Odznaczeni[edytuj | edytuj kod]
- Order Słońca (Nešān-e Koršīd)[17]
- Charles Mathieu Gardanne w 1807[5]
- Pierre Amédée Jaubert w 1807[18]
- Napoleon I Bonaparte w 1808[18]
- Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord w 1808[18]
- Hugues Maret w 1808[18]
- Order Lwa i Słońca (Nešān-e Šīr o Koršīd)
- John Malcolm – I klasa w 1810[8]
- Gore Ouseley – I klasa w 1819[19]
- Richard Wellesley
- Edmund Ironside w 1921[9]
- Napoleon III Bonaparte – I klasa[20]
- Pascal Coste w 1840[21]
- Pierre César Charles de Sercey – I klasa w 1850[22]
- Abdülaziz – kategoria Aqdas w 1863[3]
- François Guizot – I klasa w 1868
- Georges Haussmann – I klasa w 1868
- Jacques Louis Randon – I klasa w 1868
- Édouard Drouyn de Lhuys – I klasa w 1868
- Émile Mellinet – I klasa w 1878[18]
- Alexandre Percin – II klasa[23]
- Leopold I Koburg – I klasa w 1851[18]
- Edouard Akspacii w 1862[24]
- Eugène Beyens – II klasa w 1866[24]
- Hubert Dolez[24]
- Auguste D'asethas[24]
- Witold Zglenicki w 1900[25]
- Tadeusz Oksza-Orzechowski – II klasa w 1874[26]
- Andrzej Kazimierz Potocki
- Wacław Zaleski
- Natalia Janotha[27]
- Raul Koczalski
- Antonin Puzyński
- Aleksiej Kuropatkin
- Leonid Artamonow
- Aleksiej Jermołow
- Aleksandr Gribojedow
- Aleksandr Komarow
- Dmitrij Milutin
- Iwan Paskiewicz
- Grigorij Rosen
- Aleksander I Obrenowić
- Camillo Cavour
- Porfirio Díaz
- Johann Strauss
- Franciszek Hutten-Czapski – III klasa[28]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 379.
- ↑ a b c d e f g h Decorations. [w:] Encyclopædia Iranica [on-line]. iranicaonline.org. [dostęp 2014-10-21]. (ang.).
- ↑ a b c d e Qajar (Kadjar) Orders and Decorations. qajarpages.org. [dostęp 2014-10-21]. (ang.).
- ↑ Christopher Buyers: Oders & decorations. [w:] The Qajar and Pahlavi Dynasty Orders & Decorations [on-line]. royalark.net. [dostęp 2014-11-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e Bernard Burke: The book of orders of knighthood and decorations of honour of all nations. Londyn: Hurst and Blackett, 1858. s. 184-185. [dostęp 2014-10-03]. (ang.).
- ↑ Sir John Malcolm. [w:] The Annual Biography and Obituary for the Year 1834. Tom 18 [on-line]. s. 65-69. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ John William Kaye: The Life and Correspondence of Major-General Sir John Malcolm. T. II. Londyn: Smith, Elder and Co, 1895, s. 47. (ang.).
- ↑ a b Great gifts of history. [w:] Life. Tom 33. Nr 26 [on-line]. Time Inc, 1952-12-29. s. 44. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ a b Denis Wright: Sir John Malcolm and the Order of the Lion and Sun. [w:] Iran.Vol. 17 [on-line]. British Institute of Persian Studies, 1979. s. 135, 140. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ Sketches of Persia. From the journals of a traveller in the East. [w:] Par Sir John Malcolm [on-line]. 1828. s. 163. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ Sheila Canby: Expert Adviser’s statement: Insignia of the Order of the Lion and Sun. artscouncil.org.uk. [dostęp 2014-10-24]. (ang.).
- ↑ a b c d Maximilian Gritzner: Handbuch der Ritter- und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt. Lipsk: Holzminden Reprint-Verlag, 2000, s. 327-334. ISBN 978-3-8262-0705-1. (niem.).
- ↑ a b c Christopher Buyers: Nishan-i-Agdas (The Imperial Order of the Aqdas, or the Most Sacred Order). [w:] The Qajar Dynasty Orders & Decorations [on-line]. [dostęp 2014-10-31]. (ang.).
- ↑ Farhad Serhbodi, Christopher Byuers: Награды Персии и Ирана (Nagrody Persji i Iranu). «Уникум» NR 11/2002. [dostęp 2014-11-02]. (ros.).
- ↑ a b Ordre Impérial Aqdas. [w:] Drouot catalogue [on-line]. drouot.com. [dostęp 2014-10-31]. (fr.).
- ↑ Orders, Decorations and Medals: Iran. jeanpaulleblanc.com. [dostęp 2014-11-02].
- ↑ Almanach royal et national 1833, Almanach national 1838, Almanach impérial 1810, 1811, 1868. (fr.)
- ↑ a b c d e f Florence Hellot-Bellier: France-Iran. Quatre cents ans de dialogue. Paryż: Association pour l'avancement des études iraniennes, 2007, s. 99-108, 149. ISBN 978-2-9-1-0640-20-0.
- ↑ John Debrett,William Courthope: Debrett's Baronetage of England. J.G. & F. Rivington, 1835. s. 340-344. [dostęp 2014-10-23]. (ang.).
- ↑ Ecrins Impériaux (tymczasowa wystawa 150 odznaczeń Napoleona III). 2011-05-29. Muzeum Legii Honorowej: Paryż
- ↑ Coste, Pascal-Xavier. Institut National de l'Histoire de l'Art (INHA), (fr.)
- ↑ Almanach national. 1850, (fr.)
- ↑ Général Percin, Grand officier du Soleil de Perse (en bas à gauche), (fr.)
- ↑ a b c d Almanach royal officiel de Belgique. Bruksela: 1866. s. 24-28, (fr.)
- ↑ O utrwalenie pamięci wybitnego Polaka inżyniera górnika-geologa. [w:] Notatki Płockie [on-line]. Muzeum Historii Polski. s. 25. [dostęp 2014-10-23].
- ↑ Kronika. Dekoracye. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 93 z 24 kwietnia 1874.
- ↑ NewYork Herald, August 10, 1915
- ↑ Wiesław Kubiak: Czapski Hutten Franciszek. W: Waldemar Śliwczyński (red.): Wrzesiński słownik biograficzny. Września: Wydawnictwo Kropka Jolanta i Waldemar Śliwczyńscy, 2002, s. 26. ISBN 83-906818-3-8.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Christopher Buyers: Nishan-i-Kurshid – The Grand Order of the Sun [W:] Persia. The Qajar Dynasty orders & decorations (ang.). [dostęp 2014-10-23]
- Christopher Buyers: Nishan-i-Shir u Khurshid – The Imperial Order of the Lion and Sun [W:] Persia. The Qajar Dynasty orders & decorations (ang.): 1. Early Period, 2. Regulations, 3. Reorganisation and Expansion, 4. Late Period. [dostęp 2014-10-23]
| Rodzaj odznaczenia | |
|---|---|
| Elementy insygniów | |
| Formy zredukowane |
|
| Lista odznaczeń w | |
| Lista baretek w | |
| Prawo | |
| System odznaczeń w Polsce |
