Latawiec (Warszawa)

Dodaj linki
To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Latawiec
osiedle Warszawy
Ilustracja
Osiedle od strony placu Na Rozdrożu. Widoczny pięciokątny kształt planu osiedla przypominający latawiec
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miasto

Warszawa

SIMC

0919826[1]

Powierzchnia

ok. 0,18 km²

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Latawiec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Latawiec”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Latawiec”
Ziemia52°13′13″N 21°01′15″E/52,220278 21,020833
Multimedia w Wikimedia Commons

Latawiec[1] – zabytkowe osiedle mieszkaniowe znajdujące się w dzielnicy Śródmieście w Warszawie, wybudowane w latach 50. XX w.

Główną projektantką założenia architektonicznego, którego powierzchnia wynosi około 18 hektarów, była Eleonora Sekrecka. Osiedle było uzupełnieniem Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej i nazywane jest także MDM III. Niektóre jego elementy nawiązują do stylu renesansu. Centralną ulicą osiedla, na której urządzono ośmioboczny plac, jest aleja Wyzwolenia.

Historia i charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Osiedle zostało zbudowane w latach 1953–1957 i było uzupełniane w latach późniejszych[2][3]. Powstało w miejscu zabudowy prawie całkowicie zniszczonej w czasie II wojny światowej[4], na tzw. Osi Stanisławowskiej[5]. Uznaje się je za część Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM)[2][4] i określa jako MDM III[6][7]. Osiedle znajduje się między placem Na Rozdrożu, Trasą Łazienkowską (al. Armii Ludowej) oraz ulicami Marszałkowską, Mokotowską i Koszykową[4], na terenie obszaru Miejskiego Systemu Informacji Śródmieście Południowe[8]. Jego powierzchnia wynosi około 18 ha[5]. Zbudowane jest na planie pięciokąta, kształtem przypominającego latawiec (stąd jego nazwa)[4][9].

Autorem projektu była Eleonora Sekrecka[4] przy współpracy Stanisława Jankowskiego, Jana Knothe i Zygmunta Stępińskiego[6] z pracowni Miastoprojekt Stolica[10]. Zespół uzupełnili m.in. architekci: Burdyńska, Idzikowski, Jarczewski, Jezierski, Stanisławski, Szulecka, Teitelbaum, Thor i Załęski[10]. Inspiracją była architektura francuskiego renesansu[11], w szczególności paryskiego placu Wogezów[12][3]. Celami przyświecającymi projektowaniu miało być odtworzenie fragmentu układu Osi Stanisławowskiej[13] i powiązanie z pobliskimi terenami zielonymi: parkami Ujazdowskim i Łazienkowskim oraz Ogrodem Botanicznym[10].

Za realizację osiedla odpowiadało Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego MDM[14]. Budynki mają po sześć, siedem pięter[4]. Na tle ówcześnie budowanych osiedli mieszkania były wyższe i większe[4]. Wyposażone były w meble w zabudowie i pawlacze[15]. Podłogi były dębowe lub bukowe[15]. Pomimo tego, iż Latawiec był budowany przez Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR)[11], to w praktyce przeznaczony był głównie dla osób zasłużonych: kierowników, pracowników związanych z partią rządzącą i dyrektorów państwowych przedsiębiorstw[4][12]. Wybudowano łącznie 2794 mieszkania[13]. Osiedle było w większości gotowe do zamieszkania w 1955, do 1957 prowadzono jednak jeszcze prace wykończeniowe związane m.in. z tynkowaniem elewacji i układaniem chodników[13]. Ostatni budynek projektu Sekreckiej oddano do użytku w 1962[14]. W 1960 roku dobudowano dwa dodatkowe budynki mieszkalne od strony placu Na Rozdrożu autorstwa Zofii Fafius[4]. Wzniesiono je na planie odcinka okręgu i zaprojektowano w nich reprezentacyjne mieszkania[16].

Na terenie osiedla znajdują się przedszkole i dwie szkoły[4]. W parterach niektórych budynków zaplanowano lokale usługowe i handlowe[4], zwłaszcza wzdłuż ul. Marszałkowskiej[10]. W okolicy placu Zbawiciela znajdowała się jadłodajnia „Salus”, która w momencie otwarcia była jedyną w Warszawie placówką z menu dla osób przestrzegających określonych rodzajów diet zdrowotnych[4]. Otwarto tu także dwusalowe kino „Luna”[4] (w niezrealizowanych planach było kolejne[6]), a swoją siedzibę znalazł tu Teatr Lalek „Guliwer”[5]. Oprócz drugiego kina realizacji nie doczekały się także planowany teatr Wojska Polskiego przy placu Na Rozdrożu, dodatkowe dwa przedszkola, trzy budynki mieszkalne oraz dom akademicki[13][5]. Zrezygnowano też z rzeźb zaprojektowanych w Pracowni Sztuk Plastycznych przy ul. Lwowskiej, które miały zdobić główny plac osiedla[13][15]. Do drugiej połowy lat 60. zabudowę uzupełniały przedwojenne kamienice[13].

W podziemiach budynków urządzono 14 schronów przeciwlotniczych[17].

Latawiec jest częścią miasta o identyfikatorze SIMC 0919826[1].

Architektura i jej krytyka[edytuj | edytuj kod]

Architektura osiedla różni się w pewnym stopniu od reszty Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej z uwagi na swój bardziej mieszkaniowy charakter[3]. Brak jest detali zdobniczych, balustrad, attyk[3] i użycia kamienia dekoracyjnego[5]. Do pozostałej części MDM-u nawiązuje w największym stopniu zabudowa wzdłuż ul. Marszałkowskiej m.in. ozdobna wieżyczka na budynku przy skrzyżowaniu z al. Armii Ludowej[5]. Budynki połączone są w pasy ułożone wzdłuż ulic, lecz od nich odsunięte[3]. Balkony są kratowane[15]. Występuje wyraźny trójpodział brył, cokoły są dwukondygnacyjne, a zabudowa ma charakter zwarty[3]. Najskromniej wykończone zostały budynki wzdłuż ulic: Koszykowej, Natolińskiej i Służewskiej[13].

W centralnej części osiedla znajduje się zielony plac-skwer o ośmiobocznej pierzei, powstały poprzez odsunięcie budynków od alei Wyzwolenia[4][6]. Ma 70 m szerokości i 215 m długości[12]. W koncepcji urbanistycznej z 1950 roku, której celem było odtworzenie Osi Stanisławowskiej, nazywany był roboczo Nowym Placem[13]. Umiejscowione wokół niego budynki mają czerwone, mansardowe dachy, wysokie kominy, lukarny oraz elewacje z brązowych cegieł i jasnego tynku[12]. Plac ten nawiązuje do renesansu francuskiego[3]. Z kolei inspirację jego włoską odmianą można odnaleźć w budynkach na rogu al. Wyzwolenia i ul. Marszałkowskiej[5].

Nawiązujący do renesansu styl stał w sprzeczności z sztuką socrealistyczną, za co główna architektka osiedla Eleonora Sekrecka została pozbawiona pełnionych funkcji w samorządzie architektów i stanowisk partyjnych, nie otrzymywała też dalszych zleceń[12]. Osiedle skrytykował m.in. w 1955 na łamach tygodnika „Stolica” Edmund Goldzamt, jeden z głównych ideologów socrealizmu[3][5]. Wskazał m.in. na „niezrozumiałe nawiązanie do francuszczyzny”, „przykre przewężenia”, nawiązywanie do rozwiązań z przełomu XIX i XX w., zastosowania układu korytarzowego rozmieszczenia budynków, „brak nowej jakości socjalistycznego miasta” w projekcie i „pstrokaciznę architektury”[5]. Podkreślił również, że osiedle już na etapie planowania było przedmiotem krytyki ze strony innych członków Stowarzyszeniu Architektów Polskich[5].

Odmienne zdanie przedstawił varsavianista Jarosław Zieliński w swojej książce opublikowanej w 2009 roku[13]. Chwalił on wielkomiejski rozmach, interesującą i urozmaiconą architekturę[13]. Jako wady wskazał zbyt bujną zieleń oraz „pudełkowate bloki” zasłaniające osiedle od wschodu[13] (styl architektoniczny budynków od strony placu Na Rozdrożu autorstwa Zofii Fafius różni się od stylu pozostałej części układu urbanistycznego)[13][4].

Ulice[edytuj | edytuj kod]

Centralną ulicą i osią osiedla jest al. Wyzwolenia[4], do 1946 roku będąca odcinkiem ulicy 6 sierpnia[18]. Przez osiedle przebiegają także ulice: Natolińska, Służewska, Stefanii Sempołowskiej i Faustyna Czerwijowskiego[4]. Trzy ostatnie nazwy nadano oficjalnie uchwałą Prezydium Rady Narodowej w m.st. Warszawie z 18 maja 1957 roku. W uzasadnieniu nadania nazwy ulicy Służewskiej podano, że biegnie ona w miejscu dawnej ulicy o tej nazwie. Faustyn Czerwijowski był pierwszym dyrektorem Biblioteki Publicznej w Warszawie[19], której siedziba mieści się przy ul. Koszykowej[20]. Z kolei uzasadniając patronat Sempołowskiej wskazano, że ma to związek z umiejscowieniem przy tej ulicy szkół[21]. Chodziło o dwie szkoły podstawowe TPD – numer 30 (nowo utworzoną) oraz numer 22 (przeniesioną z ulicy Mokotowskiej) z siedzibą pod numerem 4, przy czym przed nadaniem nowej nazwy budynek ten miał adres ul. Nowonatolińska 2 (taka była robocza nazwa tej ulicy)[22]. Ulice Natolińska i Służewska istniały już wcześniej, jednak ich przebieg został skorygowany[13].

Ulice Natolińska, Służewska, Stefanii Sempołowskiej i Faustyna Czerwijowskiego przebiegają przez budynki znajdujące się przy ul. Wyzwolenia[23].

Zabytek[edytuj | edytuj kod]

Osiedle znalazło się na opracowanej przez Stowarzyszenie Architektów Polskich w 2003 roku liście dóbr kultury współczesnej Warszawy z lat 1945–1989 ze względu na wszystkie analizowane wówczas kryteria[24].

W 2014 roku przygotowany został projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu Jazdowa – część zachodnia, który swoim zasięgiem obejmował także osiedle Latawiec[25]. Plan ten umożliwiał uzupełnienie zabudowy o nowy budynek[25] na skwerze między ulicami: Służewską, Natolińską i Koszykową[26]. Ze względu na uruchomienie procedury wpisu do rejestru zabytków kompleksu Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej zaistniała konieczność korekty projektu[25]. Uchwalony w 2014 plan uniemożliwia dalszą zabudowę osiedla przewidując na spornym obszarze tereny zielone[27].

W 2015 roku układ urbanistyczny, wraz z pozostałą częścią Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego (nr decyzji 340/2015 z 27 kwietnia 2015)[6]. Wpis uprawomocnił się dwa lata później, a numer rejestru to A−1377 z 13 marca 2017[28]. Układ urbanistyczny Latawca, jak i poszczególne budynki osiedla znajdują się w gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy od 2012 i 2014 roku (nr ewidencyjny SRO10916). Już wcześniej układ Latawca był zabytkiem jako część Osi Stanisławowskiej (nr rej.: 543 z 1 lipca 1965[28], w gminnej ewidencji nr SRO34205)[29]. W gminnej ewidencji zabytków znajdują się budynki pod adresami: al. Armii Ludowej 9, al. Wyzwolenia 3/5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 14A, 15, 16, ul. Koszykowa 1, 3, ul. Marszałkowska 28, 28A, ul. Mokotowska 16/20 (Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego), ul. Natolińska 2, ul. Sempołowskiej 2A (Przedszkole nr 20 z Oddziałami Integracyjnymi), 3, 4 (Zespół Szkół nr 60) i ul. Służewska 2[29].

Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

  • Na skwerze przy ul. Służewskiej 5, w miejscu rozebranej przedwojennej pięciopiętrowej kamienicy projektu Feliksa Michalskiego, znajduje się głaz upamiętniający mieszkającego tam w 1917 Józefa Piłsudskiego[30].
  • W budynku przy al. Wyzwolenia 10 mieszkał pilot lotnictwa wojskowego Stanisław Skalski, co upamiętnia tablica[31].

W filmie[edytuj | edytuj kod]

Budynki osiedla zagrały Nową Hutę w krótkiej scenie w filmie Człowiek z marmuru (1977)[32]. Na osiedlu kręcono również sceny mającego premierę w 1988 roku serialu telewizyjnego Żuraw i czapla[33].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Pierwotny plan osiedla opublikowany na łamach tygodnika „Stolica” w 1953 roku, widoczny kształt przypominający latawiec
    Pierwotny plan osiedla opublikowany na łamach tygodnika „Stolica” w 1953 roku, widoczny kształt przypominający latawiec
  • Budynki przy al. Wyzwolenia nawiązujące estetyką do renesansu. Z prawej widoczna ulica Służewska przebiegająca przez budynek przy al. Wyzwolenia 6
    Budynki przy al. Wyzwolenia nawiązujące estetyką do renesansu. Z prawej widoczna ulica Służewska przebiegająca przez budynek przy al. Wyzwolenia 6
  • Dwa budynki dobudowane w 1960 roku autorstwa Zofii Fafius o architekturze odmiennej od reszty osiedla, widok od strony fontanny na placu Na Rozdrożu
    Dwa budynki dobudowane w 1960 roku autorstwa Zofii Fafius o architekturze odmiennej od reszty osiedla, widok od strony fontanny na placu Na Rozdrożu
  • Szkoła Podstawowa nr 48 im. Adama Próchnika przy ul. Sempołowskiej 4
    Szkoła Podstawowa nr 48 im. Adama Próchnika przy ul. Sempołowskiej 4
  • Budynek przy ul. Marszałkowskiej 28 z wieżyczką nawiązujący estetyką do pozostałych części MDM-u
    Budynek przy ul. Marszałkowskiej 28 z wieżyczką nawiązujący estetyką do pozostałych części MDM-u

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023, identyfikator PRNG: 175704
  2. ↑ a b Barbara Petrozolin-Skowrońska (red.), Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 470, ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ a b c d e f g h Anna Cymer, Architektura w Polsce 1945–1989, wyd. II poprawione, Warszawa: Fundacja Centrum Architektury, Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2019, s. 97–98, ISBN 978-83-949185-9-0.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Lech Chmielewski: Przewodnik warszawski. Gawęda o nowej Warszawie. Warszawa: Agencja Omnipress i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita”, 1987, s. 11–12. ISBN 83-85028-56-0.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Krystyna Krzyżakowa, Dobrze i źle o „Latawcu”, „Stolica” (10 (376)), Warszawa, 6 marca 1955, s. 2–3, ISSN 0039-1689.
  6. ↑ a b c d e Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, MDM zabytkiem [online], 4 maja 2015 [dostęp 2022-06-01].
  7. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 14 Nowowiejska–Francesco Nullo. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2008, s. 21. ISBN 978-83-88372-37-7.
  8. ↑ Zarząd Dróg Miejskich w Warszawie, Obszary MSI. Dzielnica Śródmieście [online] [dostęp 2021-05-14].
  9. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 127. ISBN 83-86619-97X.
  10. ↑ a b c d Maria Leśniewska, „Latawiec”. Nowoczesna dzielnica Osi Stanisławowskiej, „Stolica” (33 (295)), Warszawa, 16 sierpnia 1953, s. 3, ISSN 0039-1689.
  11. ↑ a b Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1945–1965. Warszawa: "Arkada" Pracownia Historii Sztuki, 2003, s. 106. ISBN 83-908950-6-4.
  12. ↑ a b c d e Andrzej Kozicki, Odbudowa Warszawy na nowo opowiedziana, Warszawa: Fundacja na rzecz Warsztatów Analiz Socjologicznych, 2020, s. 188–189, ISBN 978-83-61726-08-1.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m Jarosław Zieliński, Realizm socjalistyczny w Warszawie. Urbanistyka i architektura (1949–1956), Warszawa: Fundacja Hereditas, 2009, s. 86–89, ISBN 978-83-927791-3-1.
  14. ↑ a b Krystyna Krzyżakowa, Spody „wiechy”, „Stolica” (1 (735)), Warszawa, 7 stycznia 1962, s. 8, ISSN 0039-1689.
  15. ↑ a b c d Krystyna Krzyżakowa, Mieszkamy na „Latawcu”, „Stolica” (46 (412)), Warszawa, 13 listopada 1955, s. 8–9, ISSN 0039-1689.
  16. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 256.
  17. ↑ Maciej Wieteska, Tajemnice PRL-u - Schrony, Wojsko, Łączność - MAPA [online], maps.google.com, 8 marca 2021 [dostęp 2022-06-21].
  18. ↑ Uchwała nr 9 Stołecznej Rady Narodowej z 17 I 1946
  19. ↑ Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy i Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968, s. 38−39.
  20. ↑ Barbara Petrozolin-Skowrońska (red.), Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 61, ISBN 83-01-08836-2.
  21. ↑ Uchwała Nr 26/77 Prezydium Rady Narodowej w m.st. Warszawie z dnia 18. V. 1957 r.
  22. ↑ Szkoła Podstawowa nr 48 im. Adama Próchnika, Historia [online], 26 sierpnia 2016.
  23. ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2022-06-23].
  24. ↑ Lista obiektów architektury XX w. z lat 1945−1989 - Stowarzyszenie SARP. [dostęp 2022-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-22)].
  25. ↑ a b c Wojciech Wojtowicz, Warszawa: Plan miejscowy osiedla Latawiec do poprawy [online], urbnews.pl, 24 października 2014 [dostęp 2022-06-23].
  26. ↑ Aleksandra Sheybal-Rostek, NIE dla inwestycji na Latawcu [online], warszawa.pl, 26 października 2014 [dostęp 2022-06-23].
  27. ↑ Plan dla zachodniego Jazdowa przyjęty. Zielone skwery uratowane [online], 6 listopada 2014 [dostęp 2022-06-23].
  28. ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 31 marca 2022 roku - woj. mazowieckie (Warszawa) – plik PDF, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
  29. ↑ a b Aktualny wykaz zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy [online], 3 lutego 2022 [dostęp 2022-06-01].
  30. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 272. ISBN 83-912463-4-5.
  31. ↑ Gen. bryg. pil. Stanisław Skalski (1915-2004), Muzeum Wojska Polskiego, 27 listopada 2015 [dostęp 2022-06-02].
  32. ↑ Jerzy S. Majewski: Spacerownik. Warszawa w filmie. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2016, s. 209. ISBN 978-83-268-2388-6.
  33. ↑ Żuraw i czapla w bazie filmpolski.pl
Osiedla warszawskiej dzielnicy Śródmieście
Obszary MSI
Części miasta wg PRNG
Inne

Godło

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Latawiec_(Warszawa)&oldid=71738734”