Osip Mandelsztam
Osip Mandelsztam 1914 | |
Imię i nazwisko |
Osip Emiljewicz Mandelsztam |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość | |
Język | |
Alma Mater | |
Dziedzina sztuki | |
Muzeum artysty |
Muzeum Mandelsztama we Friazinie |
Ważne dzieła | |
Kamień | |
Osip Emiljewicz Mandelsztam (ros. Осип Эмильевич Мандельштам; ur. 3 stycznia?/15 stycznia 1891 w Warszawie, zm. 27 grudnia 1938 w łagrze tranzytowym Wtoraja Rieczka pod Władywostokiem, Rosyjska Federacyjna SRR) – rosyjski poeta i prozaik pochodzenia żydowskiego. Jeden z głównych przedstawicieli akmeizmu. Ofiara wielkiego terroru w ZSRR.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Osip Mandelsztam urodził się w Warszawie w rodzinie żydowskiej. Był synem dobrze prosperującego handlarza wyrobami skórzanymi i nauczycielki muzyki. W dzieciństwie pobierał nauki w swym domu, pod kierunkiem guwernantek oraz nauczycieli. W latach 1907–1908 odbył podróż do Paryża (studiował na Sorbonie), później do Niemiec, gdzie w latach 1909–1910 studiował klasyczną literaturę francuską na uniwersytecie w Heidelbergu. Od 1911 do 1917 roku studiował natomiast filozofię na uniwersytecie w Sankt Petersburgu, której jednak nie ukończył.
Twórczość
Jako poeta debiutował w 1910 roku, w piśmie „Apollon”. Sławę zyskał trzy lata później zbiorem wierszy Kamień, a wydany w 1922 tom Tristia umocnił jego pozycję w środowisku poetów. Inspiracją wierszy z tego okresu była przede wszystkim kultura starożytna oraz mistyczny świat dawnej kultury rosyjskiej. Napisany przez niego w 1913 i wydany w 1919 roku manifest Świt akmeizmu określał ramy tej poezji.
W twórczości Mandelsztama pojawiały się również wątki judaistyczne, choć on sam nie był praktykującym żydem, a niekiedy do religii tej odnosił się nawet z niechęcią. Tom Wiersze (1928) był ostatnim wydanym za życia poety z tego nurtu.
Z początkiem lat 30. Mandelsztam zwrócił się ku prozie. W 1933 ukończył ostatnią książkę Podróż do Armenii, będącą poetyckim opisem autentycznej wyprawy na Kaukaz. Tytułowa podróż to proza poetycka, będąca owocem podróży, jaką Mandelsztam odbył wraz z żoną we wczesnych latach 30. Nie było to krajoznawstwo, lecz podróż – zgodnie z historiozofią poety – do źródeł czasu. Mandelsztam wierzył, że kultury Kaukazu i Czarnomorza są jak księgi, z których uczyli się pierwsi ludzie.
Pisane przez niego później wiersze nie mogły już zostać wydane ze względu na wszechobecny stalinowski terror. Dużą część utworów napisanych pod koniec życia poety przechowała i uchroniła przed zapomnieniem jego żona. Początek światowej sławy Osipa rozpoczął się dopiero w latach siedemdziesiątych XX w., za sprawą wdowy, Nadieżdy Mandelsztam, opisującej w swojej książce Nadzieja w beznadziei los swego zmarłego męża. Ocalone wiersze złożyły się na Woroneskie zeszyty.
Obecnie Osipa Mandelsztama, obok Borysa Pasternaka, Anny Achmatowej i Mariny Cwietajewej, stawia się na piedestale największych poetów rosyjskich XX wieku.
Represje
W latach 1934–1937 Mandelsztam przebywał na zesłaniu, na osobisty rozkaz Józefa Stalina, początkowo w Czerdyniu, a później w Woroneżu. Poniższy wiersz (w przekładzie Stanisława Barańczaka) przyczynił się do tej zsyłki:
Żyjemy tu, nie czując pod stopami ziemi, Wokół niego hałastra cienkoszyich wodzów: Listopad 1933 |
Мы живём, под собою не чуя страны, А вокруг него сброд тонкошеих вождей, Ноябрь 1933 |
Wiersz ten poeta powtórzył w trakcie przesłuchania i został on zanotowany w protokole, który po dziś dzień znajduje się w rosyjskich archiwach. W maju 1938 roku Mandelsztam został ponownie aresztowany i skazany na pięcioletnie zesłanie za działalność antyrewolucyjną. Nie było jednak szans, by przeżył wyrok. Był bowiem u skraju fizycznej wytrzymałości i trudność sprawiało mu samo utrzymanie się na nogach.
Zmarł w łagrze tranzytowym Wtoraja Rieczka (Вторая Речка) pod Władywostokiem w drodze na Kołymę. Jako oficjalną przyczynę śmierci podano zawał serca. Ciało złożono we wspólnej mogile.
Wybrane utwory
- Kamień (Камень), 1913
- Tristia, 1922
- Druga księga (Вторая книга), 1923
- Wiersze (Стихотворения), 1928
- Nowe wiersze 1930–34 (Новые стихотворения 1930–34) – wydane po śmierci poety w samizdacie
- Zeszyty woroneskie 1935–37 (Воронежские тетради 1935–37) – wydane po śmierci poety w samizdacie
Polskie tłumaczenia
- Poezje, PIW, Warszawa 1971, 1997, ISBN 83-06-02465-6.
- Słowo i kultura: szkice literackie, przełożył Ryszard Przybylski, Czytelnik, Warszawa 1972
- Późne wiersze, przełożył Stanisław Barańczak, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1977, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1979, Enklawa, Warszawa 1981.
- Poezje, przełożyła Maria Leśniewska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984, ISBN 83-08-00854-2.
- Czarnym słońcem oślepiony, Wydawnictwo Bohdana Wrocławskiego, Warszawa 1994, ISBN 83-85996-08-7
- Zgiełk czasu, przełożył Ryszard Przybylski, Czytelnik, Warszawa 1994, ISBN 83-07-00702-X.
- Nikomu ani słowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998, 2003
- Podróż do Armenii, przełożył Ryszard Przybylski, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2004, ISBN 83-88807-46-3.
- 44 wiersze i kilka fragmentów, przełożył Jarosław Marek Rymkiewicz, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2009, ISBN 978-83-60457-74-0.
- Nieograbiony i nierozgromiony. Wiersze i szkice, przełożył Adam Pomorski, Wydawnictwo Naukowe i Literackie Open, Warszawa 2011, ISBN 97883-85254-874.
- Z Mandelsztama. Siedem wierszy, przełożył Jerzy Pomianowski, Dział Wydawnictw Instytutu Książki, Kraków 2013, ISBN 978-83-61005-09-4.
To ostatnie wydarzenie było natchnieniem dla Jacka Kaczmarskiego do napisania piosenki „Zmartwychwstanie Mandelsztama”[1].
Upamiętnienie
- 18 maja 2012 imię Osipa Mandelsztama nadano wewnętrznej uliczce na terenie kampusu Uniwersytetu Warszawskiego przy Krakowskim Przedmieściu[2].
Przypisy
- ↑ Tekst piosenki na www.kaczmarski.art.pl.
- ↑ Gazeta Wyborcza Stołeczna, 19/20 maja 2012.
Bibliografia, literatura,linki
Źródła w języku angielskim
- Biografia Mandelsztama na portalu Spartacus Educational. [dostęp 17.12.2013]. (ang.).
- Biografia Mandelsztama na portalu Find a Grave. [dostęp 17.12.2013]. (ang.).
- Biografia Mandelsztama w Encyclopædia Britannica. [dostęp 17.12.2013]. (ang.).
- Biografia Mandelsztama na portalu Russiapedia. [dostęp 17.12.2013]. (ang.).
- Biografia Mandelsztama na portalu Russia-InfoCentre. [dostęp 17.12.2013]. (ang.).
Źródła w języku rosyjskim
- Biografia Mandelsztama na portalu Chronos. [dostęp 13.12.2013]. (ros.).
- Осип Мандельштам стихи
- Памятник русскому поэту Осипу Мандельштаму открыт во Владивостоке на месте транзитного лагеря
- Второе дело Мандельштама: «Как недушевнобольной — вменяем»
- ISNI: 0000000121458887
- VIAF: 102337271
- LCCN: n80126319
- GND: 118640852
- NDL: 00448658
- LIBRIS: rp3562m932jmqp4
- BnF: 119142179
- SUDOC: 027347680
- SBN: CFIV079107
- NLA: 35664549
- NKC: jn19990210404
- DBNL: mand039
- BNE: XX1013688
- NTA: 068805128
- BIBSYS: 90113574
- CiNii: DA02559040
- Open Library: OL80735A
- PLWABN: 9810572293905606
- NUKAT: n94000582
- J9U: 987007264801605171
- PTBNP: 87448
- CANTIC: a1105427x
- LNB: 000028975
- NSK: 000027144
- CONOR: 45449827, 227742051
- BNC: 000644409
- ΕΒΕ: 74030
- BLBNB: 000214260
- KRNLK: KAC199617578
- LIH: LNB:V*926;=BD
- RISM: people/41014498
- WorldCat: lccn-n80126319