Ozimek
50°40′49″N 18°12′36″E/50,680278 18,210000
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
.jpg) Most na rzece Mała Panew | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie |
1962 | ||||
| Burmistrz |
Mirosław Wieszołek | ||||
| Powierzchnia |
3,25 km² | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 77 | ||||
| Kod pocztowy |
46-040 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
OPO | ||||
Położenie na mapie gminy Ozimek  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu opolskiego  | |||||
| 50°40′49″N 18°12′36″E/50,680278 18,210000
| |||||
| TERC (TERYT) |
1609084 | ||||
| SIMC |
0965849 | ||||
Urząd miejski ul. ks. Jana Dzierżona 4b46-040 Ozimek | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Ozimek (niem. Malapane[2]) – miasto w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w odległości ok. 21 km na wschód od Opola. Ozimek położony jest nad rzeką Małą Panwią (prawy dopływ Odry), na Równinie Opolskiej, na pograniczu Niziny i Wyżyny Śląskiej, na Górnym Śląsku, w odległości 10 km od kompleksu jezior turawskich. Rozciąga się pomiędzy drogą krajową nr 46 a linią kolejową nr 144[3].
Miejscowość jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Ozimek. W latach 1975–1998 należała administracyjnie do województwa opolskiego.
Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 8959 mieszkańców[1].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Osada początkowo nosiła nazwę po rzece, czyli Mał(a)pądew, później Małpanew (stąd niemiecka nazwa Malapane) i Mała Panew. Słowo Ozimek to początkowo nazwisko właściciela młyna i z czasem zaczęto go używać do nazywania powstałego przy hucie osiedla przemysłowego. Notatka, która odnosi się już do nowej nazwy, pochodzi z 1784 r. i nosi nazwę Malapane, pol. Ozimek[4].
Z kolei niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy wywodził polską nazwę miejscowości od nazwy określającej pole zasiane na zimę nasionami roślin ozimych, czyli tzw. ozimka[5]. Oziminy wysiewa się jesienią, a ich nasiona leżą pod śniegiem czekając na nadejście wiosny. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starą słowiańską nazwę miejscowości wymienia Oziemek podając jej znaczenie „Winter-Saatfeld”, czyli w języku polskim „pole zasiane na zimę”[5].
Statystyczny opis Prus z roku 1837 notuje Malapane (poln. Ochimmek)[6]. Polską nazwę Ozimek w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wybór lokalizacji
Po zakończeniu drugiej wojny śląskiej król pruski Fryderyk II Wielki zlecił odbudowę i ponowne zasiedlenie zniszczonego obszaru (Śląsk zamieszkiwało wówczas 150 tysięcy osób), jednak świadomy ponownego starcia o śląską ziemię rozpoczął remonty zdobytych śląskich twierdz oraz zabezpieczenie miejsc produkcji amunicji. Skupiono się na poszukiwaniu licznych miejsc do wzniesienia hut żelaza. Uwagę zwrócił m.in. młyn nad brzegiem rzeki Małapane, który został później wykupiony od gospodarza o nazwisku Ozimek, gdyż położony był w miejscu z dostępem do drewna, które było wymagane w procesie wytapiania żelaza[4]. Minister śląski von Müchow zlecił leśniczemu Rhedanz postawienie pieca hutniczego, który miał być wykorzystywany przy odlewie kul. 1 marca 1753 r. rozkaz ten został potwierdzony podpisem w Poczdamie, w kolejnym roku huta została uruchomiona, a w 1763 r. wytwarzała 2000 Mg (ton) szlifowanych kul armatnich, granatów i kartaczy.
Wraz z budową huty powstały kolonie robotnicze. Pierwsze domy zbudowano w pobliżu huty i zakwaterowano w nich urzędników oraz wyspecjalizowanych hutników[3]; pozostali pracownicy dochodzili z pobliskich miejscowości[8]. Do osady sprowadzono wyszkolonych protestanckich pracowników wraz z rodzinami z Saksonii, Brandenburgii oraz okolic Harzu[9]. W 1782 r. ukończono budowę kolonii Antoniów. Składała się ona z 20 domów dla 40 rodzin. Domy te były zlokalizowane wzdłuż drogi Ozimek – Jedlice. Druga kolonia, Łazy, powstała przy hucie. Była ona przeznaczona głównie dla węglarzy, których obowiązkiem było dostarczanie określonej ilości węgla drzewnego do huty. W 1829 r. kolonia ta została włączona do Ozimka[3].
Po zakończeniu I wojny światowej w okolicy następuje wzrost nastrojów prokomunistycznych. Na początku 1919 roku wójt gminy donosił władzom centralnym, że „obserwuje się gwałtowny wzrost ruchu spartakusowskiego wśród ludności miejscowych wsi. W państwowych zakładach hutniczych w Ozimku grozi urzędnikom i naszym zaufanym ludziom ciągłe niebezpieczeństwo.”[10].
Podczas II wojny światowej istniał na terenie miasta przy hucie „Małapanew 2" obóz pracy dla robotników przymusowych z Polski, ZSRR i Czechosłowacji, a także jenieckie obozy robocze dla radzieckich i brytyjskich jeńców wojennych. Jeńców i robotników traktowano okrutnie[11]. Podczas ofensywy radzieckich wojsk w 1945 roku okolice Jeziora Turawskiego i Ozimka stały się najważniejszą częścią zewnętrznej linii obronnej twierdzy Opole – tzw. ryglem. Umocnienia bojowe powstawały tu pod osobistym nadzorem dowódcy twierdzy płk. Friedricha Albrechta von Pfeila. W nocy z 22 na 23 stycznia 1945 doszło do szturmu oddziałów Armii Czerwonej (54 Brygada Pancerna Gwardii i oddziały 120 Dywizji Piechoty) na Ozimek broniony przez niemieckie oddziały Volkssturmu, Wehrmachtu i oddział Łotyszów. W wyniku zaciętych walk oddziałom sowieckim udało się zdobyć miasto, jednak hitlerowcy zniszczyli wszystkie czołgi radzieckie użyte podczas ataku. W walkach poległo 43 żołnierzy Armii Czerwonej[12]. Po zdobyciu miasta Sowieci rozprawili się z miejscową ludnością. Zamordowany został m.in. pastor ewangelicki Günter Brun, a w podpalonym klasztorze służebniczek śląskich żywcem spłonęła s. Pelagia – Józefa Goreczka[13].
Po wojnie ku czci żołnierzy polskich i radzieckich poległych w walkach z Niemcami na terenie Polski odsłonięto Pomnik Braterstwa Broni usytuowany w Parku Hutniczym[14].
Początki osadnictwa
Początkowo Ozimek był osiedlem hutniczym, otoczonym przez obszary leśne. Walenty Roździeński, świadek formowania się nazewnictwa górnośląskiego w XVI i XVII wieku, wspomina w swoim poemacie Officina ferraria, abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego z 1612 r. o dawnej hucie, która nosiła taką samą nazwę jak rzeka:
Z tejże ziemi Myszyńskiej na Małpadwi rzece,
która wziąwszy od granic polskich w Odrę ciecze,
te kuźnice Małpadwią z przodku nazywane,
od Małopadwie, iż ją zbudowano przy niej,
zaczym tych czasów te wszystkie kuźnice
Małpadewskimi zowią, co są na tej rzece.
Współczesność
Przez miasto i gminę przebiega jedna z pierwszych na Śląsku linii kolejowych, prowadząca z Lublińca do Opola. W 1954 r. Ozimek uzyskał prawa osiedla, a w 1962 r. prawa miejskie. 11 lipca 1992 r. podpisano akt partnerstwa z miastem Heinsberg w Niemczech[3].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[15]:
- kościół ewangelicko-augsburski, neoklasycystyczny z 1819 roku – XIX w., wybudowany według projektu architekta Karla Friedricha Schinkla
- dom, ul. Wyzwolenia 47, drewniany, k. XVIII w., nie istnieje
- żeliwny most wiszący, nad rzeką Mała Panew, z 1827 r.
inne zabytki
- zespół starych domów mieszkalnych[3].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W 1864 r. parafia w Ozimku liczyła 886 osób[3].
W 1965 r. Ozimek był zamieszkany przez 3800 osób[8]. W 1993 r. Ozimek był zamieszkany przez 10 837 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 3334,46 osoby/km²[3]. Według danych z 31 grudnia 2008 r. miasto zamieszkiwały 9732 osoby (gęstość zaludnienia: 2994,46 osoby/km²)[16].
- Piramida wieku mieszkańców Ozimka w 2014 roku[1].
Przemysł[edytuj | edytuj kod]
Największym zakładem przemysłowym w Ozimku jest Huta Małapanew Sp. z o.o. Do większych przedsiębiorstw zaliczają się także: Enma Sp. z o.o. (wytwarzanie i przesyłanie energii termicznej, usługi w zakresie ciepłownictwa, ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji), PPUH Prempol Sp. z o.o. (obróbka skrawaniem, małe i średnie konstrukcje stalowe, remonty urządzeń) oraz Canskór Sp. z o.o. (produkcja i eksport odzieży skórzanej)[3].
Oświata, kultura i sport[edytuj | edytuj kod]
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W Ozimku działają: trzy przedszkola publiczne (nr 1, nr 2 i nr 4), trzy publiczne szkoły podstawowe (nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie, nr 2 im. Marii Konopnickiej i nr 3 im. Paraolimpijczyków i Olimpijczyków Polskich) oraz prowadzony przez starostwo powiatowe w Opolu Zespół Szkół w Ozimku (branżowa szkoła I stopnia, technikum oraz licea: ogólnokształcące oraz ogólnokształcące dla dorosłych).
Kultura[edytuj | edytuj kod]
W Ozimku działają: Dom Kultury (dawniej Zakładowy Dom Kultury Huty Małapanew) oraz Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna z filiami w Dylakach, Grodźcu, Krasiejowie, Krzyżowej Dolinie i Szczedrzyku.
Z Ozimka pochodzi aktor Witold Wieliński oraz znany wideobloger, przedsiębiorca, działacz społeczny i polityczny Zbigniew Stonoga.
Sport[edytuj | edytuj kod]
W Ozimku znajdują się m.in.: stadion sportowy (adres: ul. Janusza Korczaka 12a; boisko miejskie o wymiarach: 100 na 78 m, korty tenisowe; pojemność: 5000 miejsc), OSiR Huty Małapanew SA (adres: ul. Juliusza Słowackiego 1a; sala sportowa, 2-torowa kręgielnia, siłownia, sala do tenisa stołowego, sauna, baza noclegowa) oraz kompleks boisk sportowych Orlik 2012 (adres: ul. Adama Mickiewicza).
Działające w miejscowości kluby:
- Piłka nożna – KS Małapanew Ozimek (zał. 1946 r.)
- Piłka ręczna – M-GTS Siódemka Ozimek (zał. 1951 r.) i UKS Jaszczury Ozimek (zał. 2002 r.)
- Koszykówka – PGKiM Ozimek/Grodziec (zał. 2003 r.)
- Kolarstwo – KTK Amator Ozimek (zał. 1977 r.)
- Strzelectwo – LOK Odlewnik Opole
- Skat – Torpeda Ozimek
Z gminy Ozimek pochodzi dwóch piłkarzy: Waldemar Sobota oraz Paweł Olkowski.
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Ozimek (w tym grupa ukraińskojęzyczna) – Sala Królestwa ul. Wyzwolenia 58b[17]
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Ozimek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ a b c d e f g h Androna Senska: Ozimek. Oficjalny informator miejski. kolegium redakcyjne. Bydgoszcz: Wydawnictwo „Journal” Sp. z o.o., 1993.
- ↑ a b Czesław Lachur: Opolszczyzna znana i nieznana: obrazki krajoznawczo-historyczne. Kępa: Wydawnictwo Nowik, 2009, s. 197, 202, 205. ISBN 978-83-89848-66-6. (pol.).
- ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 81, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Leopold Zedlitz-Neukirch 1837 ↓, s. 135.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.
- ↑ a b Poznajemy wsie. Wsie powiatu opolskiego. W: Józef Madeja: Powiat opolski. Szkice monograficzne. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1969, s. 423–424. (pol.).
- ↑ Ernst Keil: Derschau – ein Kolonistendorf im Landkres Oppeln, Oberschlesien. s. 19. (niem.).
- ↑ Dariusz Zalega „Gdy zmiotło trony” „Le monde diplomatique” listopad 2016, s. 38.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 494.
- ↑ Damian Tomczyk: Śląsk Opolski 1945. Opole: 1989, s. 96, 161–162.
- ↑ Ks. A. Hanich, Martyrologium duchowieństwa Śląska Opolskiego w latach II wojny światowej, Opole 2009, s. 36, 88–89.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 493.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 100.
- ↑ Oficjalna witryna Gminy i Miasta Ozimek (woj. opolskie) :: Informacje ogólne [online], 17 marca 2009 [dostęp 2012-01-22] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-20] (pol.).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ozimek. Oficjalny informator miejski; Wydawnictwo „Journal” Sp. z o.o., Bydgoszcz 1993.
- Leopold Freiherr von Zedlitz-Neukirch: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ozimek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 789.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
