Ołomuniec
49°35′38″N 17°15′05″E/49,593889 17,251389 Centrum Ołomuńca | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Burmistrz |
Antonín Staněk | ||||
| Powierzchnia |
103,36 km² | ||||
| Wysokość |
208 – 420 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2008) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Kod pocztowy |
779 00 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
M | ||||
| Podział miasta |
26 dzielnic | ||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
| 49°35′38″N 17°15′05″E/49,593889 17,251389
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Ołomuniec (czes. Olomouc[1], niem. Olmütz, dialekt hanacki Olomóc albo Holomóc, łac. Eburum albo Olomucium) – miasto statutarne we wschodniej części Czech, na Obniżeniu Górnomorawskim, u ujścia Młyńskiego Potoku i Bystrzycy do Morawy. Jest stolicą kraju ołomunieckiego, powiatu Ołomuniec, a także archidiecezji Kościoła rzymskokatolickiego i Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego oraz eparchii Kościoła Prawosławnego Czech i Słowacji. Stanowi historyczną stolicę Moraw i jest głównym miastem regionu etnograficznego Haná.
Pierwsza wzmianka o Ołomuńcu pochodzi z 1017 r. Pięćdziesiąt lat później był już siedzibą biskupstwa. W 1187 r. miasto (od 1253 r. mające status miasta królewskiego) zostało stolicą Moraw. Przez kolejne setki lat Ołomuniec był drugim, po Pradze, największym ośrodkiem miejskim na obszarze dzisiejszych Czech. W 1573 r. powstał tu uniwersytet (drugi w Czechach pod względem starszeństwa). Kres tego „złotego wieku” przyniosła wojna trzydziestoletnia – w 1642 r. wojska szwedzkie zajęły i zniszczyły zamienione w twierdzę miasto, które wkrótce utraciło tytuł morawskiej stolicy na rzecz Brna. W XIX wieku dzięki industrializacji i szlakom komunikacyjnym (przede wszystkim linii kolejowej z Pragi na Śląsk) Ołomuniec znowu stał się wielkim ośrodkiem miejskim, nigdy jednak już nie zdołał konkurować z Brnem.
Rozległe ołomunieckie Stare Miasto jest drugim, po centrum Pragi, największym zespołem zabytkowym w Czechach. Zabudowa w jego obrębie reprezentuje głównie styl renesansowy i barokowy. Stojąca na Górnym Rynku kolumna Trójcy Przenajświętszej jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Równie cenne jest XIX-wieczne śródmieście tworzące wielkomiejski wizerunek miasta oraz dzielnice Klášterní Hradisko i Svatý Kopeček z barokowymi klasztorami. Liczba turystów rocznie odwiedzających miasto jest zbliżona do liczby jego ludności.
Ołomuniec jest jednym z najważniejszych w skali kraju ośrodków administracyjnych, przemysłowych, handlowo-usługowych, akademickich (m.in. Uniwersytet Palackiego) i kulturalnych. Stanowi także ważny węzeł drogowy (drogi ekspresowe w kierunku Brna, Ostrawy/Bielska-Białej i Hradca Králové/Wrocławia) i kolejowy (II korytarz kolejowy z Polski do Austrii i III korytarz kolejowy ze Słowacji przez Ostrawę, Pragę i Pilzno do Niemiec).
Według danych z 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 103,36 km², a liczba jego ludności – 102 255 osób.
Historia
- 1017 – pierwsza wzmianka o Ołomuńcu.
- 1063 – powstanie biskupstwa w Ołomuńcu dzięki staraniom przyszłego króla Czech Wratysława II[2].
- 1070 (około) – początek budowy nowego, murowanego zamku ołomunieckiego.
- 1187 – miasto zostało stolicą Moraw.
- 1201 – śmierć księcia Brzetysława, wraz z którym wymarła ołomuniecka gałąź Przemyślidów; od tej pory Morawami zarządzał margrabia.
- 1239–1248 – lokacja królewskiego miasta w rejonie dzisiejszego Dolnego i Górnego Rynku (Dolní i Horní náměstí).
- 1306 – w pobliżu katedry został zamordowany król Wacław III.
- 1422 – król Zygmunt Luksemburski zezwolił miastu na bicie własnej monety – to najstarszy tego typu przywilej na Morawach.
- 1454 – wypędzenie Żydów ze wszystkich królewskich miast Moraw, w tym z Ołomuńca.
- 1468 – Ołomuniec zdobyty przez wojska Macieja Korwina.
- 1469 – koronacja Macieja Korwina na króla Czech.
- 1479 – zawarcie układu pomiędzy Władysławem II Jagiellończykiem a Maciejem Korwinem.
- 1566 – przybycie do Ołomuńca jezuitów z misją rekatolizacji miasta.
- 1573 – założenie przez jezuitów akademii, która później przekształciła się w uniwersytet (jednym z wykładowców był polski duchowny, kanonik ołomuniecki Jan Iwicki z Iwiczny, zwolennik kontrreformacji).
- 1642 – zniszczony przez Szwedów, Ołomuniec utracił tytuł morawskiej stolicy na rzecz Brna.
- 1645–1650 – okupacja miasta przez wojska szwedzkie pod dowództwem Lennarta Torstenssona.
- 1655 – miasto zostało przekształcone w twierdzę, co spowodowało zahamowanie jego rozwoju gospodarczego[3].
- 1741 – 27 grudnia wojska pruskie zajęły miasto (wojny śląskie).
- 1777 – ustanowienie arcybiskupstwa, któremu podporządkowano nową diecezję w Brnie.
- 1848 – 2 grudnia w pałacu biskupim proklamowano osiemnastoletniego Franciszka Józefa I cesarzem Austrii.
- 1864 – w Ołomuńcu Austriacy więzili polskich powstańców styczniowych (m.in. dowódcę powstańczego oddziału, Tadeusza Romanowicza).
- 1899 – dnia 1 kwietnia na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny.
- 1905 – austriacki lekarz okulista Eduard Zirm przeprowadził w miejscowym szpitalu pierwszą w świecie udaną operację przeszczepienia rogówki.
Zabytki
- kolumna Trójcy Przenajświętszej z pozłacanymi posągami, wysoka na 35 metrów, wpisana w 2000 r. na listę światowego dziedzictwa UNESCO – symbol Ołomuńca;
- ratusz gotycki z cennymi wnętrzami i socrealistycznym wariantem zegara astronomicznego – drugi z symboli Ołomuńca;
- zamek (Olomoucký hrad) z dawnym pałacem biskupa, w którym mieści się Muzeum archidiecezjalne działające od 2006 r.;
- katedra św. Wacława w Ołomuńcu ze 100 m wieżą;
- kościół św. Maurycego;
- kościół św. Michała;
- kościół Marii Panny Śnieżnej;
- kapucyński kościół Zwiastowania Marii Panny;
- klasztor dominikanek i kościół św. Katarzyny;
- klasztor dominikanów i kościół Niepokalanego Poczęcia Marii Panny;
- klasztor Hradisko;
- kaplica św. Anny;
- kaplica św. Jana Sarkandra;
- Kapliczka Marii Panny Opiekunki;
- kolumna Mariacka;
- pałace miejskie, m.in. Pałac Edelmannów, Pałac Petraszów, Pałac Salmów;
- dawne domy kupieckie i kamienice mieszczańskie, jak Dom Hauenschildów, Kamienica pod Złotym Jeleniem, Kamienica pod Czarnym Koniem, Apteka pod Salwatorem i in.;
- secesyjna Willa Primavesi;
- pozostałości zabudowy obronnej dawnej twierdzy ołomunieckiej wraz z budynkami dawnych koszar;
- zespół fontann;
- muzea i galerie.
Wystawne centrum w stylu barokowym powstało dopiero w czasach królowej Marii Teresy. Ołomuniec jest po Pradze najważniejszym i największym miejskim zabytkowym zespołem urbanistycznym w Czechach.
Ołomuniec dał nazwę serkom ołomunieckim – dojrzewającym w specjalnych warunkach oraz posiadającym oryginalny kształt walca, które są zwykle podawane do piwa.
Ołomuniec jest siedzibą założonego w 1576 r., na bazie szkoły jezuickiej, Uniwersytetu Palackiego (czes. Univerzita Palackého). W mieście tym znajduje się obecnie redakcja założonego w Rzymie w 1971 r. przez Jiříego Pelikana pisma „Listy”, którego współredaktorem jest, piszący również po polsku, poeta, krytyk literacki i tłumacz Václav Burian.
Osoby związane z Ołomuńcem
W Ołomuńcu dr Edward Zirm dokonał pierwszego przeszczepu rogówki oka (1906 r.).
W Ołomuńcu żył i tworzył Julius Pelikán (1887 - 1969), czeski rzeźbiarz i medalier, tu też znajduje się najwięcej jego prac.
Tutaj urodził się Stanisław Rogalski – polski inżynier i konstruktor lotniczy.
W Ołomuńcu urodziła się Olga Taussky-Todd (1906 - 1995) – matematyczka specjalizująca się w algebraicznej teorii liczb i teorii macierzy.
Tutaj także urodził się syn Juliusa, Jiří Pelikán (1923 - 1999) - czeski publicysta, działacz komunistyczny, od 1969 r. na emigracji we Włoszech.
Większość życia spędził w Ołomuńcu poeta i tłumacz Petr Mikeš (1948-2016).
W Ołomuńcu mieszkał poeta, tłumacz i propagator literatury polskiej, publicysta i dziennikarz Václav Burian (1959-2014).
Podział administracyjny
Miasto Ołomuniec podzielone jest na 26 dzielnic:
- Bělidla
- Černovír
- Droždín
- Hejčín
- Hodolany
- Holice
- Chomoutov
- Chválkovice
- Klášterní Hradisko
- Lazce
- Lošov
- Nedvězí
- Nemilany
- Neředín
- Nová Ulice
- Nové Sady
- Nový Svět
- Olomouc-město
- Pavlovičky
- Povel
- Radíkov
- Řepčín
- Slavonín
- Svatý Kopeček
- Topolany
- Týneček
Galeria
-
Ołomuniec zimą -
Ołomuniec – Horní Náměstí, widok z wieży kościelnej -
Ratusz z zegarem astronomicznym -
Ołomuniec – Zajezdnia tramwajowa
Miasta partnerskie
Zobacz też
- Tramwaje w Ołomuńcu
- Sigma Ołomuniec
- Synagoga w Ołomuńcu
- Cerkiew Świętego Gorazda w Ołomuńcu
- Aquapark Ołomuniec
- Twarożki ołomunieckie
Przypisy
- ↑ Uwaga! W urzędowym języku czeskim nazwa miasta jest rodzaju żeńskiego (ta Olomouc), natomiast mieszkańcy regionu tradycyjnie stosują odmianę jak dla rodzaju męskiego (ten Olomouc).
- ↑ Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie - Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 244. ISBN 978-83-7425-697-1.
- ↑ Marek Pernal, Tomasz Darmochwał, Marek Rumiński: Przewodniki Wiedzy i Życia - Czechy i Słowacja. Warszawa: Hachette Livre Polska sp. z o.o., 2006, s. 216-217. ISBN 978-83-7184-409-6.
