Płaszczyńcowate
| Piesmatidae[1] | |||
| Amyot & Audinet-Serville, 1843 | |||
| Okres istnienia: eocen–dziś | |||
 Płaszczyniec komosiak, podziałka długości 1 mm | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
płaszczyńcowate | ||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Płaszczyńcowate (Piesmatidae) – rodzina owadów z rzędu pluskwiaków i podrzędu różnoskrzydłych, obejmująca około 40 gatunków występujących we wszystkich krainach zoogeograficznych, ale najliczniej w Holarktyce i Australii. Mają ciało długości od 1,25 do 4 mm o oczkowatej rzeźbie. Odżywiają się ssąc soki roślin. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
Pluskwiaki niewielkich rozmiarów, o ciele długości od 1,25 do 4 mm[2], ubarwionym w odcieniach szarości, żółcieni i brązu[3]. Powierzchnię ciała rozlegle pokrywa drobno siateczkowata rzeźba, tworząca oczka (areole)[4][3]. Głowa jest dość krótka[3], słabiej lub silniej poprzeczna[4]. Oczy złożone osadzone są z tyłu głowy, często sięgając okolicy przedniego brzegu przedplecza[4]. Formy długoskrzydłe mają dobrze wykształcone, szeroko rozstawione przyoczka, podczas gdy u form o skrzydłach skróconych są one zredukowane, niekiedy zupełnie niewidoczne[4][3][5]. Stosunkowo krótkie, czteroczłonowe czułki mają krótkie i grube dwa pierwsze człony, wydłużony i walcowaty człon trzeci oraz krótszy od niego, wrzecionowaty człon czwarty[3][5]. Policzki przedłużone są po bokach nadustka w wyrostki policzkowe. Krótką kłujkę budują cztery człony[4][3], z których pierwszy i ostatni są najdłuższe[5]. Długie, równoległe, oczkowato rzeźbione bukule obecne są u nasady kłujki[4][5].
Przedplecze jest w zarysie niemal prostokątne i nie formuje kołnierza wokół szyi[4]. Jego powierzchnią biegną 2, 3 lub 5 podłużnych żeberek[4][3]; brak jest ich jedynie u wymarłego rodzaju Eopiesma[4]. Boki przedplecza są blaszkowato rozszerzone w paranota. Tył przedplecza jest u form długoskrzydłych wypukły, a u pozostałych skrócony[3]. Na propleurach, poniżej paranotów występują dobrze widoczne jamki[4], które przypuszczalnie służą za punkty przyczepu mięśni przedniej pary odnóży[5]. Na przedpiersiu znajduje się rowek, w którym w spoczynku leży kłujka[4]. Tarczka jest małych rozmiarów i trójkątnego kształtu[3]. Półpokrywy mają blaszki kostalne (łac. laminae hypohemelytrales) na brzegach zewnętrznych, drobno oczkowane przykrywki podzielone na pola żyłkami podłużnymi, oraz zakrywkę u form długoskrzydłych zaopatrzoną w 3–5 słabo widoczne, nieformujące komórek żyłki, a u pozostałych form zredukowaną lub niemal całkiem nieobecną[4][3][5]. Użyłkowanie skrzydła tylnego odznacza się brakiem żyłki subkostalnej oraz rozdzielnie biegnącymi w części odsiebnej żyłkami radialną i żyłką medialną. Z wyjątkiem rodzaju Miespa śródpiersie ma rowek na kłujkę. Ujścia gruczołów zapachowych zatułowia mają postać szczątkową. Panewki bioder są otwarte[4]. Odnóża są dość krótkie[3], pozbawione kolców czy zębów[5], zwykle o dwuczłonowych, tylko u Eopiesma trójczłonowych stopach, zaopatrzonych w parzyste pseudoprzylgi osadzone na płytce unguitraktora[4].
Odwłok ma ujścia gruczołów umieszczone na tergitach trzecim i czwartym albo czwartym i piątym; są one funkcjonalne u larw jak i osobników dorosłych. Przetchlinki leżą na grzbietowej stronie segmentów odwłoka od drugiego do piątego oraz na brzusznej stronie segmentu siódmego. W przypadku segmentu szóstego mogą być położone grzbietowo lub brzusznie[3][4]. Samice mają całkowicie podzielone na hemisternity siódme sternum, lancetowate pokładełko, ∩-kształtnie położone gonokoksopodyty drugiej pary oraz nieparzystą, długą, rurkowatą, obrączkowato pomarszczoną spermatekę umieszczoną pośrodkowo[4][5]. Samce mają symetryczne, prostej budowy, równomiernie zakrzywione paramery podwinięte pod spód tylnej krawędzi bulwiastego pygoforu. Grzbietowa powierzchnia pygoforu zaopatrzona jest w całkowicie błoniasty proktiger. Położony wewnątrz pygoforu symetryczny fallus ma lekko zesklerotyzowaną, rurkowatą fallosomę i cienką, zesklerotyzowaną, rurkowatą, w spoczynku ciasno skręconą wezykę[5].
Zachowanie i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Płaszczyńcowate są fitofagami ssącymi. Do ich roślin żywicielskich należą głównie przedstawiciele komosowatych, w mniejszym stopniu goździkowatych, szarłatowatych, ciborowatych i bobowatych[3][4].
Samce mają zdolność wydawania dźwięków dzięki aparatowi strydulacyjnemu złożonemu z poprzecznych guzków na spodzie żyłki kubitalnej skrzydeł tylnych (stridulitrum) oraz pary żeberkowanych, jajowatych płytek w bocznych kątach pierwszego tergitu odwłoka. U samic aparat ów jest silnie zredukowany i prawdopodobnie niefunkcjonalny[3][5].
Przedstawiciele rodziny występują we wszystkich krainach zoogeograficznych, ale najliczniej reprezentowani są w Holarktyce i Australii[4]. W Europie stwierdzono 11 gatunków[6], z których w Polsce odnotowano cztery (zobacz: płaszczyńcowate Polski)[3].
Taksonomia i ewolucja[edytuj | edytuj kod]
Rodzina ta klasyfikowana jest w nadrodzinie Lygaeoidea[4][7] lub w monotypowej nadrodzinie Piesmatoidea[4][6]. Zalicza się do niej około 40 opisanych gatunków, zgrupowanych w 10 rodzajach i 2 podrodzinach[7]:
- podrodzina: Piesmatinae Amyot et Audinet-Serville, 1843
- Afropiesma Pericart, 1974
- †Eopiesma Nel, Waller & De Ploeg, 2004
- †Heissiana Popov, 2001
- Mcateella Drake, 1924
- Miespa Drake, 1948
- Parapiesma Pericart, 1974
- Piesma Lepelitier & Serville, 1825
- podrodzina: Psamminae
Zapis kopalny rodziny obejmuje dwa eoceńskie gatunki: Heissiana serafini i Eopiesma trimerus, opisane na podstawie inkluzji w bursztynie. W 2008 opisany został gatunek Cretopiesma suukyiae z kredy, który początkowo zaliczono do płaszczyńcowatych[4], ale już w 2010 przeniesiono do korowcowatych na podstawie analizy fiologenetycznej[8].
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Znaczenie ekonomiczne przypisuje się, występującemu również w Polsce, płaszczyńcowi burakowemu (Piesma quadrata). Jest to szkodnik buraków cukrowych i pastewnych, przenoszący wirusa kędzierzawki płaszczyńcowej buraka (BCTV)[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Piesmatidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Barbara Lis. Płaszczyńcowate – Piesmatidae, smukleńcowate – Berytidae, Płaszczyńcowate – Pyrrhocoridae. „Klucze do oznaczania owadów Polski”. 18 (9), s. 7–14, 2007.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u David A. Grimaldi, Michael S. Engel, An Unusual, Primitive Piesmatidae (Insecta: Heteroptera) in Cretaceous Amber from Myanmar (Burma), „American Museum Novitates”, 3611, 2008, s. 1-17, DOI: 10.1206/0003-0082(2008)3611[1:AUPPIH]2.0.CO;2.
- ↑ a b c d e f g h i j C.J. Drake, N.T. Davis. The Morphology and Systematics of the Piesmatidae (Hemiptera), with Keys to World Genera and American Species. „Annals of the Entomological Society of America”. 51 (6), s. 567–581, 1958. DOI: 10.1093/aesa/51.6.567.
- ↑ a b Piesmatidae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-07-08].
- ↑ a b Pablo M. Dellapé, Thomas J. Henry, David C. Eades: family Piesmatidae. [w:] Lygaeoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2019-07-08].
- ↑ G. Cassis, R.T. Schuh. Systematic methods, fossils, and relationships within Heteroptera (Insecta). „Cladistics”. 26, s. 262-280, 2010.