Pławno (województwo łódzkie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pławno
wieś
Ilustracja
Dwór w Pławnie
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Powiat

radomszczański

Gmina

Gidle

Liczba ludności (2011)

1147[2]

Strefa numeracyjna

34

Kod pocztowy

97-540[3]

Tablice rejestracyjne

ERA

SIMC

0131647

Położenie na mapie gminy Gidle
Mapa konturowa gminy Gidle, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Pławno”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Pławno”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Pławno”
Położenie na mapie powiatu radomszczańskiego
Mapa konturowa powiatu radomszczańskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Pławno”
Ziemia50°58′40″N 19°27′18″E/50,977778 19,455000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Historyczny herb Pławna

Pławno – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie radomszczańskim, w gminie Gidle[4]. Dawniej miasto; uzyskało lokację miejską w 1554 roku, zdegradowane w 1870 roku[5]. Do 1954 roku istniała gmina Pławno. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1262 roku pojawiła się pierwsza wzmianka o Pławnie. W tym samym roku polski książę Bolesław V Wstydliwy oddał Pławno wraz z innymi miejscowościami – Rybnem i Mykanowem, klasztorowi klarysek w Zawichoście. Papież Urban IV potwierdził to w swej bulli 29 lutego 1262 roku. W połowie wieku XIV, kiedy to Pławno było niszczone przez najazdy Tatarów i Jaćwingów, klaryski oddały miejscowość na rzecz kapituły włocławskiej. Ówczesnym biskupem diecezji włocławskiej był Wincenty Przerębski. W rękach tej rodziny Pławno było do pierwszych lat XVIII wieku, kiedy to ów ród przestał istnieć. W roku 1544, na prośbę Stanisława Przerębskiego, stolnika, podkomorzego ziemi sieradzkiej, na sejmie w Piotrkowie król Zygmunt I Stary nadał Pławnu prawa miejskie. Po Przerębskich właścicielami dóbr byli Karśniccy, Buczyńscy, Gruszeccy[6].

Pławno było miastem przez ponad 325 lat, czyli do roku 1870, kiedy to władze carskie (postanowieniem z 23 stycznia?/4 lutego 1870[7]) za udział 26 mieszkańców w powstaniu styczniowym 1863 roku pozbawiły Pławno praw miejskich.

Główną siłą rozwoju Pławna były jarmarki, które odbywały się co dwa tygodnie, we wtorki. Już w XVI wieku wykorzystywano tu pokłady kamienia wapiennego, glinki ceramicznej i ogniotrwałej. Miejscowi rzemieślnicy: stolarze, szewcy, rymarze i garncarze słynęli w całej okolicy ze swych wyrobów. Istniała tu rezydencja z parkiem, gorzelnia, fabryka sukna i tabaki, ratusz i sąd grodzki.

Pławieńska parafia katolicka została utworzona w 1613 roku W kościele tejże parafii znajdował się tryptyk Hansa z Kulmbachu, ucznia Wita Stwosza, przedstawiający legendę Stanisława ze Szczepanowa, biskupa i męczennika. Ołtarz przeniesiono do Muzeum Narodowego w Warszawie, a w Pławnie umieszczono kopię tego dzieła. Pławno często było niszczone przez pożary, które powodowały masowe migracje ludności. Stąd liczba mieszkańców wahała się od 700 aż do 2400 w różnych okresach. W XVII wieku około 25% społeczności Pławna stanowili żydzi. Od roku 1854 zorganizowano ochronę przeciwpożarową, która później przekształciła się w ochotniczą straż pożarną.

Wyścigi w Pławnie – rycina Edwarda Nicza (1881)

W 1810 roku spłonął kościół, zbudowany przez Przerębskich. Po pożarze została zbudowana niewielka drewniana kaplica – zbyt mała, by mogła pomieścić wszystkich parafian. W 1878 roku zaczęto budowę nowego, już trzeciego kościoła. Większość kosztów pokrył właściciel Pławna Władysław Gruszecki, a po jego śmierci – jego żona, Cezaryna Gruszecka. Pierwowzorem świątyni jest wybudowany w latach 1871-74 kościół w Gomulinie[8].W 1904 roku kościół konsekrował biskup diecezjalny włocławski Stanisław Kazimierz Zdzitowiecki[9].

W roku 1879 hodowca i sportsmen Marian Gruszecki (syn Władysława) zorganizował w Pławnie lokalny mityng wyścigowy. Wydzielił wówczas ze swego majątku plac na tor wyścigowy. Pławieńskie Towarzystwo Wyścigowe uzyskało osobowość prawną w roku 1882[10] (statut został zatwierdzony w grudniu 1881 roku)[11]. Marian Gruszecki sprzedał w 1888 roku Pławno Stefanowi Lubomirskiemu i przeprowadził się do Skierniewic, gdzie zmarł w 1891 roku. Książę Stefan Lubomirski podarował tor wyścigowy na własność Pławieńskiemu Towarzystwu Wyścigów Konnych.

19 maja 1881 roku doszło do jednego z najtragiczniejszych pożarów w dziejach miejscowości. Około godz. 11:00 zapaliła się stodoła należąca do Teodora Ligockiego, a następnie ogień obejmował kolejne zabudowania. W ciągu trzech godzin spaliło się łącznie 326 budynków (w tym 52 nie były ubezpieczone), ocalało zaledwie 7 domów (od strony wsi Gidle) i 5 stodół. Spłonęły m.in. kaplica katolicka i synagoga. Ogień pozostawił bez dachu nad głową 311 rodzin, tj. łącznie około 2000 osób. W pożarze zginęły 45-letnia Sura-Bajla Szpałtyn i 5-letnia Ryfka Bajgelman. Sumę strat oszacowano na 200 000 rubli. Podczas akcji gaszenia pożaru spaleniu uległy także trzy sikawki i cztery beczki pożarnicze[12].

W 1920 roku 22 mieszkańców Pławna, jako ochotnicy, wzięło udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Trzech z nich poległo, a trzech odznaczono za waleczność.

Od 1922 roku istnieje tu klub sportowy Warta – Pławno, a od czasów Komisji Edukacji Narodowej datuje swój początek szkoła.

3 i 4 września 1939 żołnierze Wehrmachtu po wkroczeniu do wsi torturowali mieszkańców, a następnie zamordowali 7 z nich[13].

W czasie II wojny światowej i okupacji ogromna większość mieszkańców należała do Armii Krajowej i czynnie uczestniczyła w akcjach dywersyjnych. Silnie była również rozwinięta partyzantka.

Obecnie większość mieszkańców Pławna i okolic pracuje w Radomsku. Tam też dojeżdża młodzież z Pławna, kontynuująca edukację w szkołach średnich.

14 października 2022 roku patronem Szkoły Podstawowej w Pławnie został dramatopisarz, reformator szkolnictwa i założyciel Collegium Nobilium duchowny Stanisław Konarski ( 1700-1773)[14]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zespół dworski w Pławnie

Według rejestru zabytków NID[15] na listę zabytków wpisane są obiekty:

  • cmentarz katolicki, 1831, nr rej.: 421/88 z 27.05.1988,
  • zespół dworski, obecnie szpital, ul. Radomszczańska 19:
    • dwór, XVIII w., XIX/XX w., nr rej.: 10/45 z 29.05.1946 (dec. pałac),
    • park, XVIII w., 1910, nr rej.: A/9 z 31.10.2003.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 102355
  2. ↑ Wieś Pławno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-07-02], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 945 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-06-02].
  5. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 60-61.
  6. ↑ ''Pławno'', [w:] Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Gidle. gidle.pl > O gminie > Ważniejsze miejscowości w gminie > Pławno [online], Urząd Gminy Gidle [dostęp 2016-09-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-18].
  7. ↑ Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 77).
  8. ↑ „Tydzień 1878”, 2017, DOI: 10.29315/gm.v4i1.39, ISSN 2184-0628 [dostęp 2024-04-12].
  9. ↑ Marcin Gonera. Cztery wieki parafii. „Niedziela. Tygodnik katolicki”. Rok LVI (nr 18 [edycja częstochowska]), s. 7, 2013-04-26. ks. inf. dr Ireneusz Skubiś (red. nacz.). Częstochowa: Kuria Metropolitarna w Częstochowie. ISSN 0208-872X. OCLC 68766373. [dostęp 2016-09-16]. 
  10. ↑ Małgorzata Caprari: Historia Widzowa: od Liry do Intensa. [w:] „Bomba w górę”. Serwis o wyścigach konnych i hodowli [on-line]. www.bombawgore.pl. [dostęp 2016-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)].
  11. ↑ Wiadomości bieżące. W Pławnie.... „Tydzień”. Rok IX (nr 51), s. 4, 1881-12-18. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-18]. 
  12. ↑ Wiadomości bieżące. Pożar Pławna. „Tydzień”. Rok IX (nr 22), s. 3, 1881-05-29. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-16]. 
  13. ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945, Warszawa 1981, s. 74.
  14. ↑ Małgorzata Kulka, Gmina Gidle. PSP w Pławnie ma nowego patrona i sztandar. Uroczystości odbyły się w Dniu Nauczyciela. ZDJĘCIA [online], Radomsko Nasze Miasto, 14 października 2022 [dostęp 2022-11-04] (pol.).
  15. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2016-09-19].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Gidle

Siedziba gminy: Gidle

Wsie
Kolonie
Osady
Część wsi
Przysiółek wsi
Miejscowość
zniesiona

Herb gminy Gidle

Powiat noworadomski / radomszczański (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Legenda
  • do 1922 Nowo–Radomsk
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pławno_(województwo_łódzkie)&oldid=73497420”