Pałac w Tolku
 nr rej. 610 z 20.12.1964[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Ukończenie budowy |
koniec XVII |
| Ważniejsze przebudowy |
koniec XIX, 1983-1988 |
| Pierwszy właściciel |
ród von Tettau |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Bartoszyce  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego  | |
 54°14′34,30″N 20°42′34,18″E/54,242861 20,709494
| |
Pałac w Tolku rodu von Tettau – pałac wraz z zespołem parkowym znajdujący się w osadzie Tolko w gminie Bartoszyce w województwie warmińsko-mazurskim. Wybudowany pod koniec XVII wieku w stylu barokowym jako siedziba rodu von Tettau.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Pałac położony jest w Tolku, około 7 km na zachód od Bartoszyc, przy drodze wojewódzkiej nr 512 na odcinku Bartoszyce–Górowo Iławeckie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pałac w Tolku został wzniesiony w końcu XVII wieku w stylu barokowym przez ród von Tettau. Powstał w miejscu dawnego dworu z połowy XVI (założonego najprawdopodobniej przez twórcę linii Tolko rodu von Tettau – Jana von Tettau[2]), a przy jego budowie częściowo wykorzystano także konstrukcję i pozostałości po dawnym dworze, jak części ściany o konstrukcji szachulcowej czy fragmenty więźby dachowej znajdujące się w zachodniej części pałacu[3]. Budowa pałacu przebiegała w tym samym czasie co budowa całego majątku. Założono wtedy, z wykorzystaniem starego drzewostanu, barokowy park, którego regularny układ nadal pozostaje widoczny oraz infrastrukturę gospodarczą w postaci podwórza gospodarczo-inwentarskiego oraz domów dla pracowników i służby majątku[3].
Pod koniec XIX wieku przeprowadzono, zachowując pierwotną formę, modernizację budynku[3]. Na zewnątrz ograniczyła się do dobudowania elewacji bocznej od strony wschodniej oraz niewielkiej przybudówki z tarasem do ogrodu. Natomiast we wnętrzach przeprowadzono generalną przebudowę, dzięki czemu uzyskały one cechy stylu późnoklasycystycznego z elementami neobaroku[4]. Zmodernizowano także całe założenie majątkowe i przebudowano park na krajobrazowy oraz wzniesiono domek ogrodnika[3].
Najwybitniejszą postacią rodu von Tettau, która mieszkała w pałacu był Georg von Tettau (ur. w 1837 – zm. w 1930), feldmarszałek Królestwa Prus i komtura Zakonu Joannitów. Jego herb z krzyżami maltańskimi znajduje się do dzisiaj nad głównym wejściem do pałacu[2]
Pałac i majątek, cały czas będąc siedzibą rodziny von Tettau, przetrwały w tym stanie do II wojny światowej[4]. Po 1945 na terenie majątku utworzono PGR, a sam pałac służył jako biura i mieszkania pracowników[4]. Do lat 80. nieremontowany i niemodernizowany majątek popadał w ruinę. W latach 1983–1988 kierownictwo PGR-u w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków w Olsztynie przeprowadziło gruntowny remont pałacu[3]. Przeprowadzono wtedy m.in. liczne prace sztukatorskie i odtworzono kominki. Pałac i duża część dawnego majątku, od 1996, znajdują się w rękach prywatnych[4] i utrzymane są w dobrym stanie.
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Zespół pałacowy składa się z pałacu o powierzchni 1500 m² oraz 5,5 hektarowego parku krajobrazowego wraz z dwoma stawami[2]. Budowla założona jest na planie prostokąta, jednopiętrowa z wysokim czterospadowym dachem. Pałac jest murowany, tynkowany i dwutraktowy[5]. Od strony elewacji frontowej, gdzie znajduje się także główny podjazd, znajdują się dwa symetryczne, zdobione ryzality, które są zwieńczone barokowymi szczytami. Nad głównym wejściem znajduje się, wyryty w kamieniu, kartusz herbowy rodu von Tettau[5]. W elewacji ogrodowej natomiast znajduje się taras z półkolistymi schodami prowadzącymi do ogrodu z, wzniesioną tu w późniejszym czasie, drewnianą ażurową werandą[4].
Układ wnętrza jest dwutraktowy z dużym reprezentacyjnym holem i lustrzanymi, ozdobnymi schodami[3]. Zachowały się także drewniane, belkowane i pokryte polichromią, stropy[4]. Posadzka kamienna. Dwa zamurowane (stan z 1983 r.) kominki pochodzą najprawdopodobniej z XVIII w. Blaszana chorągiewka z sylwetką orła oraz napisem febr. anno 1688 przeniesiono została z wieży kościoła w Borkach.
Zabytek[edytuj | edytuj kod]
Zespół pałacowy, jako zabytek o dużym znaczeniu, wpisany jest do rejestru zabytków nieruchomych dwuczęściowo: pałac figuruje pod nr 610 z 20 grudnia 1964, park pod nr 1326 z 18 stycznia 1982[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 3 [dostęp 2015-09-24].
- ↑ a b c Pałac w Tolku. [w:] Money Dom na sprzedaż [on-line]. [dostęp 2009-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 czerwca 2008)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Pałac w Tolku. [w:] Serwis Miasta Bartoszyce; Okolice Bartoszyc [on-line]. [dostęp 2009-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 lipca 2008)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Tolko Pałac barokowy. [w:] Polskie Zamki; Pałace i dwory [on-line]. [dostęp 2009-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 lutego 2009)]. (pol.).
- ↑ a b Pałac w Tolku…. [w:] Warmia i Mazury; Informator Turystyczny [on-line]. [dostęp 2009-08-27]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic. Wyd. drugie zmienione. Wyd. Pojezierze, Olsztyn 1987, 480 str., ISBN 83-7002-239-1