Pancernik włochaty
| Dasypus pilosus[1] | |||
| (Fitzinger, 1856) | |||
 Holotyp | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj | |||
| Gatunek |
pancernik włochaty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 brak danych
| |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Pancernik włochaty[6] (Dasypus pilosus) – gatunek ssaka, szczerbaka z rodziny pancernikowców (Dasypodidae). Odróżnia się gęstym owłosieniem. Zamieszkuje wschodnie stoki peruwiańskich Andów. Słabo poznany.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
McDonough i Loughry podają następujące wymiary: długość ciała (bez ogona) 320–440 mm, długość ogona 240–310 mm, długość ucha około 50 mm, długość tylnej stopy 62–70 mm; masa ciała 1–1,5 kg[7]. Castro i inni wspominają 3 osobniki o masach ciała 1,40, 1,85 i 2,30 kg. Czyni to pancernika włochatego większym od nizinnego czy siedmiopaskowego, lecz mniejszym od dziewięciopaskowego czy większego[4].
Czaszka jest smukła, pysk długi, wąski – najdłuższy i najwęższy u dzisiejszych pancernikowców[4]. W porównaniu z innymi pancernikami czaszka jest węższa, a puszka mózgowa mniejsza[8]. Głowę pokrywa pancerz, wąski a długi, raczej romboidalny, z przodu zakończony luźno, od tyłu ostro zakończony. Występuje V-kształtna bruzda potyliczna oraz delikatny grzebień strzałkowy, obserwowany u większości zbadanych osobników. Kości czołowe mają zatoki czołowe i długie wyrostki łączące się z długimi kośćmi nosowymi. Żuchwa ma prostą gałąź poziomą i niski wyrostek. W środku paszczy niewielkie zęby długości 1 mm i szerokości 0,7 mm, prawie cylindryczne, zajmujące tylko niewielką część szczęki czy żuchwy. Zęby w typie trzonowców (molariform), kołkowate, występują w liczbie 7–8 na górze i 7–9 na dole. Uszy są duże, stożkowate, a pokrywa je skóra o kamienistej fakturze. Oczy przypominają niewielkie szczeliny[4].
Ciało pancernika włochatego, jak i innych pancernikowców, pokrywa pancerz. Karapaks okrywający tułów ma 3 części[7]. Pancerz ramienny jest krótszy od miednicznego, zawiera 30 otworów, miedniczny zaś 35[4]. Między leżącą na przodzie płytą ramienną a tylną płytą miedniczną występuje od 9 do 11 przesuwalnych pierścieni Jest to dużo, jako że pancernik dziewięciopaskowy ma ich od 7 do 11, a pancernik siedmiopaskowy zwykle tylko 7[7]. Paski pancernika włochatego mają też większą ruchomość. Osteodermy nie mają bruzd, mają natomiast liczne otwory. Łuski rogowe są grube, nieregularnego kształtu, te okrążające płytki ruchomych pasów są trójkątne bądź okrągłe[4].
Pancernik włochaty wyróżnia się spośród innych przedstawicieli swego rodzaju gęstym owłosieniem porastającym pancerz, obecnym także na policzkach i proksymalnych odcinkach kończyn, jak i na brzusznej stronie ciała, aczkolwiek na brzuchu nie tak gęstym. Włosy są barwy czerwonawobrązowej do czerwonawoszarej, jak piszą McDonough i Loughry[7], bądź żółtej do jasnobrązowej wedle Castro i innych[4]. Owłosienia nie ma na dystalnych częściach kończyn ani na ogonie[7]. Na brzuchu w przedłużeniu pierścieni widnieją brązowawe poprzeczne linie, mogą one zawierać płaskie osteodermy[4].
Syncacrum tworzy 7 kręgów, być może w jego rozwoju uczestniczy jeszcze ósmy, uwsteczniony, o czym świadczy budowa wyrostków poprzecznych. Grzebień biodrowy jest skrzywiony i zagięty do boku[4].
Kość udowa jest smukła. Kość piszczelowa i kość strzałkowa nie łączą się dystalnie. Kończyny przednie kończą się czterema palcami, tylne zaś pięcioma[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1856 roku austriacki przyrodnik Leopold Fitzinger, nadając mu nazwę Cryptophractus pilosus[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu wskazał Peru[2], ograniczone do gór Peru[9] przez Mondolfiego w 1979 roku[7]. Holotyp to okaz NMW 222. W 1862 roku gatunek opisano ponownie jako Praopus hirsutus, czego dokonał Hermann Burmeister. Gatunek uważany był za najsłabiej poznany ze swego rodzaju, przez wiek po odkryciu zdobyto jedynie 6 okazów, a kolejne badania opisywały pojedyncze osobniki[4].
D. pilosus został pierwotnie opisany jako gatunek z rodzaju Cryptophractus, który to rodzaj został później użyty jako monotypowy podrodzaj[7][10]. Niektórzy systematycy opowiadają się za przywróceniem rodzaju Cryptophractus w oparciu o kryteria morfologiczne[4][8], ale molekularne dane genetyczne wykazują, że D. pilosus jest dobrze zagnieżdżony w rodzaju Dasypus, co być może wskazuje na szybką dywergencję ewolucyjną po stosunkowo niedawnym podziale, który odbył się około 2–8 milionów lat temu w obrębie linii Dasypus[11][12]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[10].
Kladogram z pracy Castro et al. z 2015, bazującej na morfologii i proponującej ponowne przeniesienie pancernika włochatego do odrębnego rodzaju[4]:
|
Peltephilus pumilus | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kladogram z pracy Feijó et al. z 2019 roku, bazujący na badaniach mtDNA. Podgatunki pancernika większego uznano za osobne gatunki, a pancernik dziewięciopaskowy nie jest monofiletyczny. Pancernik włochaty jest w nim dobrze zagnieżdżony w rodzaju Dasypus[12] (uproszczono):
| Dasypus |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Dasypus: gr. δασυπους dasupous „włochato-nogi”, od δασυς dasus „włochaty, kudłaty”; πους pous, ποδος podos „stopa”[13].
- pilosus: łac. pilosus „włochaty, kudłaty”, od pilus „włosy”[14].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Nie istnieją informacje dotyczące trybu życia tego gatunku. Nie wiadomo nic o organizacji społecznej, przemieszczaniu się ani areałach zajmowanych przez zwierzęta[7].
Rozród pancernika włochatego nie został dobrze poznany. Wiedza bazuje w zasadzie na pojedynczej ciężarnej samicy zdeponowanej w muzeum, noszącej w układzie rozrodczym 4 zarodki. Pozostaje to jednak w zgodzie z danymi na temat rozmnażania się innych pancernikowatych, w tym znacznie lepiej poznanego pancernika dziewięciopaskowego. Występować więc może zjawisko opóźnionej implantacji i charakterystyczne dla rodziny zjawisko poliembrionii: z jednej zygoty powstaje na skutek podziałów kilka zarodków, często 4, jak u pancernika dziewięciopaskowego czy nizinnego. W efekcie wszystkie młode z jednego miotu są identyczne. W ten sposób nie rozmnaża się żaden inny kręgowiec[7].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Pancernik włochaty występuje na wschodnich zboczach peruwiańskich Andów od Amazonas do Junín[10]. Badanie modelowania siedlisk wykazało, że odpowiednie obszary występowania są również dostępne w Cajamarca[10]. Tereny te leżą między 500[5]–2000 a 3500 m nad poziomem morza[7].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Siedliskiem pancernika włochatego są wschodnie stoki Andów, porośnięte lasami subparamo[7] czy też yunga, gęstymi, wiecznie zielonymi bądź tracącymi liście[5], tereny wilgotne, chmurne[7], cieniste[5], leżące wysoko[7], między 500[5]–2000[7]–2600 a 3400[4]–3500 m nad poziomem morza. Czynnikami ograniczającymi jego występowanie mogą być temperatura i opady[7]. Zamieszkuje na obszarach o średnich temperaturach 8,9–16,7 °C i rocznych opadach 623–1253 mm. Prawdopodobnie lepiej od swych krewnych adaptuje się do niskich bądź wysokich temperatur, zwłaszcza na dużych wysokościach w górach[15]. Większość okazów napotkano blisko zbiorników wodnych[4].
Gatunek nie wyróżnia się spośród swych pobratymców dietą. Wedle McDonougha i Loughry jest niewyspecjalizowanym owadożercą[7]. Castro i inni zauważają cechy myrmekofagów, jak choćby wydłużony pysk, przyznają jednak, że nie ma obserwacji potwierdzających to przypuszczenie[4].
Pasożytują na nim kleszcze Ixodes[4].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje pancernika włochatego za gatunek niedostatecznie rozpoznany (DD, Data Deficient)[7]. Ostatnio uwzględniony został przez IUCN w 2013 roku. Wcześniej traktowany był jako gatunek narażony na wyginięcie. Status taki otrzymywał w latach 2010, 2008, 2006, 1996[5].
Nigdy nie przeprowadzono badań terenowych poświęconych temu gatunkowi[7]. Całkowita liczebność ani trend populacyjny nie są znane. IUCN wspomina, że wiedza o nim pochodzi z pięciu miejsc[5], McDonough i Loughry wspominają o 25 okazach[7].
Informacji o zagrożeniach również brakuje. Może mu zagrażać wylesianie. Prawdopodobnie bywa obiektem polowań ludzkich[5], jako że wszystkie pancernikowate uznaje się za jadalne[7]. Zamieszkuje przynajmniej jeden obszar chroniony, Park Narodowy Rio Abiseo[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dasypus pilosus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c L. Fitzinger. Cryptophractus pilosus. „Amtlicher Bericht über die Versammlung Deutscher Naturforscher und Aerzte”. 32, s. 123, 1856. (niem.).
- ↑ C.H.C. Burmeister. Beschreibung eines behaarten Gürtelthieres Praopus hirsutus, aus dem National-Museum zu Lima. „Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Halle”. 6, s. 147, 1862. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Castro i inni, Reassessment of the hairy long-nosed armadillo “Dasypus” pilosus (Xenarthra, Dasypodidae) and revalidation of the genus Cryptophractus Fitzinger, 1856, „Zootaxa”, 3947 (1), Magnolia Press, 2015, s. 030–048 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i M. Superina & A.M. Abba 2014, Dasypus pilosus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-29] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 26. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t CM McDonough, WJ Loughry, Family Dasypodidae (Long-nosed Armadillos), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 30–47, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b Hautier i inni, Beyond the carapace: skull shape variation and morphological systematics of long-nosed armadillos (genus Dasypus), „PeerJ”, 5, 2017, e3650 (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Dasypus pilosus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-28].
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 120. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ A. Feijó, B.D. Patterson & P. Cordeiro-Estrela. Taxonomic revision of the long-nosed armadillos, Genus Dasypus Linnaeus, 1758 (Mammalia, Cingulata). „PLoS ONE”. 13 (4), s. e0195084, 2018. DOI: 10.1371/journal.pone.0195084. (ang.).
- ↑ a b A. Feijó, J.F. Vilela, J. Cheng, M.A.A. Schetino, R.T.F. Coimbra, C.R. Bonvicino, F.R. Santos, B.D. Patterson & P. Cordeiro-Estrela. Phylogeny and molecular species delimitation of long-nosed armadillos (Dasypus: Cingulata) supports morphology-based taxonomy. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 186 (3), s. 813–825, 2019. DOI: 10.1093/zoolinnean/zly091. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 217, 1904. (ang.).
- ↑ pilosus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-07] (ang.).
- ↑ Feng i inni, Hiding in a cool climatic niche in the tropics? An assessment of the ecological biogeography of hairy long-nosed armadillos (Dasypus pilosus), „Tropical Conservation Science”, 10, 2017, s. 1–13, DOI: 10.1177/1940082917697249 (ang.).