Tarczownica skalna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Parmelia saxatilis)
Tarczownica skalna
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

miseczniaki

Rząd

misecznicowce

Rodzina

tarczownicowate

Rodzaj

tarczownica

Gatunek

tarczownica skalna

Nazwa systematyczna
Parmelia saxatilis (L.) Ach.
Method. Lich.: 204 (1803)
Plecha z izydiami i pseudocyfellami

Tarczownica skalna (Parmelia saxatilis (L.) Ach.) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].

Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Parmelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen saxatilis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1803 Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Parmelia[1].

Niektóre synonimy naukowe[3]:

  • Geissodea saxatilis (L.) J. St.-Hil. 1805
  • Imbricaria saxatilis (L.) Körb. 1846
  • Lichen saxatilis L. 1753
  • Parmotrema saxatile (L.) M. Choisy1952
  • Platysma saxatile (L.) Frege 1812

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Listkowata, rozetkowata lub nieregularna plecha osiąga średnicę do 20 cm i znajdują się w niej glony protokokkoidalne. Do podłoża przylega ściśle. Jest głęboko wcinana. Rozgałęzione i wcinane odcinki plechy mają szerokość 2-10 mm i długość 5-50 mm, zakończenia plechy są wrębne lub wcinane. Brzegi odcinków stykają się z sobą lub dachówkowato zachodzą na siebie. Powierzchnia górna barwy popielatej lub szaroniebieskawej, na obwodzie często ma nieco brunatny odcień. Zazwyczaj jest dołeczkowano-siateczkowata, rzadziej gładka i znajdują się na niej pseudocyfelle. Na górnej powierzchni zwykle licznie występują pojedyncze lub rozgałęzione izydia. Mają cylindryczny lub brodawkowaty kształt, ciemne szczyty i występują w rozproszeniu lub w skupiskach. Dolna powierzchnia plechy z licznymi chwytnikami. W części środkowej jest czarna, matowa, natomiast obrzeża są jaśniejsze (brunatne) i lśniące[4]. Reakcje barwne: górna kora K + żółty, C -, KC -, P + żółty; rdzeń K + żółty, C -, KC -, P + pomarańczowe[5]

Lekanorowe apotecja mają średnicę do 10 mm i czerwonobrunatne tarczki, występują jednak bardzo rzadko. Na ich brunatnym i grubym brzegu często występują izydia. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, elipsoidalnych zarodników o rozmiarach 14-18 × 8-12 μm[4]. Pyknidia nie występują[5].

Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]

Gatunek kosmopolityczny, poza Australią występujący na wszystkich kontynentach łącznie z Antarktydą. Występuje także na wielu wyspach, m.in. na Grenlandii, Spitsbergenie, Hawajach, Nowej Zelandii[6]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju na skałach krzemianowych oraz na korze drzew liściastych i iglastych, rzadziej na drewnie[4].

W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[7], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych[8].

Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]

Najbardziej podobna jest tarczownica bruzdkowana (Parmelia sulcata), która jednak na skałach występuje bardzo rzadko[4]. Nieco odobna jest występująca na skałach żełuczka izydiowa (Xanthoparmelia conspersa), ta jednak ma odcinki plechy bardziej zaokrąglone, bez pseudocyfelli i zazwyczaj tworzy owocniki.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
  2. a b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
  3. Species Fungorum. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
  4. a b c d Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
  5. a b Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2014-06-10].
  6. Discover of Life. [dostęp 2014-04-16].
  7. Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
  8. Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów