Pasja według św. Mateusza (BWV 244)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Pasja według św. Mateusza)
Pasja według św. Mateusza
Die Matthäus-Passion
ilustracja
Kompozytor

Johann Sebastian Bach

Forma muzyczna

pasja

Czas powstania

1727–1729

Miejsce powstania

Lipsk

Tekst

Ewangelia Mateusza, Friedrich Henrici

Data premiery

11 kwietnia 1729

Miejsce premiery

Lipsk

Pasja według św. Mateusza – późniejsza, jedna z dwóch pasji autorstwa Johanna Sebastiana Bacha, jakie zachowały się w całości. Powstała w ostatnim okresie jego twórczości, gdy zajmował stanowisko kantora przy Kościele św. Tomasza w Lipsku. Premiera miała miejsce w Wielki Piątek 11 kwietnia 1729[1]. Potem przeleżała 100 lat w archiwum zapomniana, aż odkrył ją i przedstawił światu Feliks Mendelssohn 11 marca 1829 w berlińskiej Singakademie.

Pasja według św. Mateusza, pełna kontemplacji i podniosłego spokoju przebijającego się przez akcje dramatyczne. Pasja ta powstała w okresie, kiedy Bach przestał już systematycznie pisać kantaty kościelne. Rozpoczął jej komponowanie jesienią 1728 roku. W trakcie pracy, w połowie listopada, otrzymał wiadomość o zgonie swego przyjaciela, księcia Leopolda z Koethen, wraz z poleceniem przygotowania muzyki żałobnej na uroczyste złożenie zwłok (24 marca 1729 – czyli na 3 tygodnie przed premierą Pasji). Bach nie mógł nawet myśleć o tym, aby obok Pasji według św. Mateusza skomponować pośpiesznie jeszcze jakiś inny utwór. Poprosił zatem Picandra (czyli Friedricha Henriciego - bardzo znanego i płodnego poetę) o ułożenie tekstu do gotowych już części komponowanej Pasji. W rezultacie z 11 części składających się na Muzykę żałobną, aż 9 ma tę samą muzykę co Pasja. Tożsamość ta wywołała wiele dyskusji: do którego tekstu Bach napisał wcześniej muzykę, czyli co jest oryginałem, a co kontrafakturą. Biorąc jednak pod uwagę, że tekst muzyki żałobnej jest na bardzo niskim poziomie poetyckim i pozbawiony dobrego smaku, trzeba przyznać rację tym, którzy twierdzą, że cała muzyka związana jest jednak u podstaw z tekstem pasji - tekstem opracowanym niezwykle szczegółowo i starannie.

Z trzech typów Pasji, będących w użyciu za czasów Bacha (czyli Pasji Kantatowej, Pasji Oratoryjnej i Oratorium Pasyjnego), Bach optował za trzecim, z tekstem Ewangelii interpolowanym (tzn. wstawianym) przy pomocy recytatywu, chorałów (którymi były hymny z obrzędów liturgicznych) i innych gatunków (arii, ariosów, chórów), do których teksty są madrygałami lub wolną inwencją poetycką. Tekst biblijny tego dzieła został zatem zaczerpnięty głównie z Ewangelii według św. Mateusza - rozdział 26 i 27. Aby podkreślić znaczenie cytatów z Pisma Świętego, Bach wpisał je do swej partytury kolorem czerwonym, podczas gdy pozostały tekst i nuty kolorem czarnym i brązowym. Do tegoż biblijnego tekstu wspomniany Picander dopisał 28 madrygałowych strof, które Bach opracował muzycznie jako 12 arii solowych, 10 ariosów, 2 arie z chórem, 1 podwójną z chórem i 3 chóry. Dodanych jest też 12 zharmonizowanych chorałów. Libretto wprawdzie napisał Picander, ale zostało ono wcześniej aż do najdrobniejszych szczegółów przygotowane przez Bacha i Picander pracował pod ścisłym jego nadzorem. Współpraca ta wydała wspaniałe owoce. Znikły u Picandra rażące dawniej przejawy złego smaku, a stworzył tekst o języku niesłychanie żywym i obrazowym, ujmującym sytuacje w zwięzłe słowa, a zawierające głębokie rozważania. Teksty do ariosowych recytatywów należą z pewnością do najlepszych, jakie Picander kiedykolwiek napisał.

Szkic dramatyczny całej Pasji jest subtelny i jednocześnie prosty. Dzieje Męki podzielone zostały na 24 sceny, w tym 12 dużych (wyrażanych przez chorały) i 12 małych (rozgrywających się w czasie arii). W miejscach charakterystycznych opowiadanie biblijne w formie recytatywu urywa się i scena, która się właśnie rozegrała, staje się przedmiotem pobożnej medytacji. Medytację tę wyrażają właśnie napisane przez Picandra arie, poprzedzone najczęściej ariosowym recytatywem. W krótszych przerwach akcji do medytacji nakłaniają wybrane przez samego Bacha wersety chorału. Wybierał je mistrzowską ręką tak, aby poszczególne strofy chorału jak najlepiej nadawały się do treści danego fragmentu i aby wyjaśniały stanowisko Kościoła. W tym właśnie włączaniu strof chorału przejawia się poetycki zmysł Bacha w całej swej głębi. Jak pisze Schweitzer, w skarbnicy wszystkich kościelnych pieśni niemieckich nie sposób znaleźć choć jednego wiersza, który lepiej wypełniłby dane miejsce, niż ten, który wybrał Bach.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Christoph Wolff: Johann Sebastian Bach: Muzyk i uczony. Warszawa: Lokomobila, 2011-12-13. ISBN 978-83-917471-2-4.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]