Pasmo Jaworzyny
Pasmo Jaworzyny – pasmo górskie w Beskidzie Sądeckim ciągnące się od Barcic po Tylicz.
Topografia[edytuj | edytuj kod]
Biegnie z północnego zachodu na południowy wschód. Z wszystkich stron jest wyraźnie oddzielone dolinami rzek. Od zachodu i południowego wschodu jego granicę tworzy głęboka dolina Popradu. Rzeka ta oddziela je od drugiego pasma tych gór – Pasma Radziejowej oraz od Gór Lubowelskich. Od północno-zachodniej strony Pasmo Jaworzyny opada do doliny Kamienicy oddzielającej je od Beskidu Niskiego. Na południowym zachodzie dolina Muszynki oddziela je od Gór Leluchowskich. Główny grzbiet Pasma Jaworzyny ciągnie się od Makowicy (948 m n.p.m.), przez pozbawione kulminacji Zadnie Góry (969 m), Jaworzynę Kokuszczańską (969 m), Halę Pisaną (1044 m), Wierch nad Kamieniem (1083 m), Halę Łabowską (1064 m) i Runek (1080 m) do najwyższej w całej grupie Jaworzyny Krynickiej (1114 m).
Główna grań jest wyrównana, jej szczyty niewiele wznoszą się ponad grań, często są niemal płaskie. Północne stoki wyraźnie różnią się od południowych. Na północną stronę od głównej grani schodzą dość długie, ale jednolite i z reguły zalesione i pozbawione widoków grzbiety. Natomiast grzbiety opadające do Popradu są dłuższe, w końcowym odcinku stromo przez Poprad podcięte. Są też znacznie bardziej widokowe i bezleśne. Najdłuższy boczny grzbiet biegnie od Runka przez Pustą Wielką.
Polany[edytuj | edytuj kod]
Dawniej Pasmo Jaworzyny było znacznie bardziej bezleśne niż dzisiaj. Cały grzbiet zajmowały ogromne hale pasterskie, liczne polany znajdowały się też na bocznych grzbietach i ich stokach. Wszystkie powstały w wyniku działalności ludzi (poprzez wypalanie lub wyrąb) i przez kilkaset lat były intensywnie eksploatowane. Wypasano na nich owce i bydło, część koszono, w niektórych miejscach były także pola orne. Na polanach stały domy i zabudowania gospodarcze; stodoły, stajnie, szałasy i szopy. Polany te były zwykle jedynym źródłem utrzymania wielu rodzin. Po II wojnie światowej po wysiedleniu Łemków ich pastwiska i pola zalesiono lub same zarosły lasem, zabudowania spalono. Stąd też na odcinku grani głównej od Hali Łabowskiej po Jaworzynę Krynicką obecnie idzie się już cały czas przez las. Dłużej ostały się należące do ludności polskiej polany w zachodniej części Pasma Jaworzyny. Po 89. również pasterstwo stało się nieopłacalne, co powodowało odpływ ludności do miast. Wskutek trudnych warunków bytowania (w szczególności brak wody i prądu elektrycznego) w ciągu lat powojennych mieszkańcy stopniowo przenieśli się do nowych siedzib położonych w dolinach. Dzisiaj gospodarzy się już w nielicznych tylko miejscach, a na polanach spotkać można opuszczone i niszczejące zabudowania. Nieużytkowane polany będące kilkusetletnim epizodem w dziejach tych gór stopniowo zarastają lasem.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- Beskid Sądecki. Mapa 1:50 000. Piwniczna: Agencja Wyd. „Wit” s.c.. ISBN 83-915737-3-7.
- Bogdan Mościcki: Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Pruszków: Oficyna Wyd. „Rewasz”, 2007. ISBN 978-83-89188-65-6.
