Pawian płaszczowy

Pawian płaszczowy
	Papio hamadryas
	(Linnaeus, 1758)
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	pawian
Gatunek	pawian płaszczowy
Synonimy
	Simia hamadryas Linnaeus, 1758; Simia Cynomolgus Linnaeus, 1758; Cercopithecus Cynomolgus: Erxleben, 1777; Simia cynomolgos G. Cuvier, 1797; Cynocephalus wagleri Agassiz, 1828; Hamadryas choeropithecus Lesson, 1840; Theropithecus nedjo Reichenbach, 1863; Hamadryas aegyptiaca J.E. Gray, 1870; Papio arabicus O. Thomas, 1900; Papio brockmani D.G. Elliot, 1909; Papio hamadryas abissinicus Roth, 1965; Papio hamadryas sudanensis Roth, 1965;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pawian płaszczowy^[14]^[15] (Papio hamadryas) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

W wydaniach Encyklopedii PWN opisywany był jako zwierzę laboratoryjne^[16].

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia hamadryas^[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Afrykę^[2], ograniczone do Egiptu^[17]^[18]. Linneusz swój opis oparł na pracy innego autora^[2]

P. hamadryas krzyżuje się z P. anubis w wąskim obszarze poniżej wodospadów rzeki Auasz oraz w innych miejscach w północnej Etiopii i środkowej Erytrei^[19]. Nie ma spójnych różnic między populacjami z Afryki i z Półwyspu Arabskiego^[19].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[19].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Papio: fr. papión „pawian”, od hiszp. papion „pawian”; nazwa w nowoczesnej łacinie została zaadaptowana przez Buffona^[20].
hamadryas: w mitologii greckiej Hamadrias (gr. Άμαδρυάς Hamadryas) była nimfą leśną która miała żyć i umrzeć wraz z drzewem z którym była związana^[21].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Pawian płaszczowy występuje w południowo-zachodniej Arabii Saudyjskiej (aż do Dżuddy), zachodnim Jemenie, północno-wschodnim Sudanie (Itbay), wschodniej Erytrei, Dżibuti, północno-wschodniej Etiopii i północnej Somalii^[19].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 50–65 cm, samców 70–95 cm, długość ogona samic 37–41 cm, samców 42–60 cm; masa ciała samic 10–15 kg, samców 16,4–21,3 kg (do 30 kg w niewoli)^[22]^[23]. Pawiany płaszczowe w odróżnieniu od innych pawianów mają pyski jaskrawo różowe. Samce są dwukrotnie większe od samic. Dymorfizm płciowy jest widoczny również w ubarwieniu. Samce mają futro srebrzysto-białe, a samice brązowe.

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Występuje na sawannach, terenach trawiastych, półpustynnych i skalistych. Żyje w stadach, aktywny w dzień. Żywi się głównie roślinami, uzupełniając dietę owadami, jaszczurkami, czasem małymi ssakami i młodymi ssaków kopytnych. Prowadzi naziemny tryb życia.

Żyją w wielkich, złożonych wspólnotach liczących nawet do dwóch tysięcy osobników. Podstawową jednostkę rozrodu stanowi harem, na czele którego stoi jeden samiec sprawujący władzę absolutną nad kilkoma samicami wraz z potomstwem. Kilka haremów, na czele których stoją spokrewnione ze sobą samce, towarzyszy sobie często podczas żerowania, tworząc klan; parę klanów skupia się w gromady, a te z kolei składają się na stado. Pozostałe, podporządkowane samce tworzą osobne grupy albo wegetują na obrzeżach haremu, czekając na sposobność jego przejęcia. Młode samice opuszczają stado rodzinne i poszukują innego haremu^[24].

U samicy ciąża trwa 154-185 dni, po tym okresie rodzi się jedno młode.

Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[13].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Simia Cynomolgus Linnaeus, 1758.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Simia Cynomolgus Linnaeus, 1758.
↑ ^a ^b Nomen nudum.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Papio hamadryas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Linnaeus 1758 ↓, s. 27.
↑ Linnaeus 1758 ↓, s. 28.
↑ J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cum synonymia et historia animalium: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 28. (łac.).
↑ G. Cuvier: Tableau élémentaire de l’histoire naturelle des animaux. Paris: Baudouin, 1798, s. 98. (fr.).
↑ L. Agassiz. Descriptio speciei novae e genere: Cynoccphalus Briss. Papio Geoffr. Kuhl. „Isis von Oken”. 21, s. 862, 1828. (łac.).
↑ R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 109. (fr.).
↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 204. (niem.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 34. (ang.).
↑ O. Thomas. On the mammals obtained in south-western Arabia by Messrs. Percival and Dodson. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1900, s. 96, 1900. (ang.).
↑ D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of monkeys of the genera Callicebus, Lagothrix, Papio, Pithecus, Cercopithecus, Erythroccbus, and Presbytis. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 248, 1909. (ang.).
↑ ^a ^b W.T. Roth: The taxonomy of the baboon and its position in the order of Primates. W: H. Vagtborg (red.): The Baboon in Biomedical Research; Proceedings of the First International Symposium on the Baboon and its Use As an Experimental Animal. Cz. 1. Austin: University Of Texas Press, 1965, s. 10. (ang.).
↑ ^a ^b S.S. Gippoliti S.S., Papio hamadryas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-01] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 256, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ pawian płaszczowy, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-03-07] .
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Papio hamadryas. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-01].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Papio hamadryas (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 230. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 511.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 308.
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 664–665. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 149. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Jerzy A. Kowalski: Homo eroticus. Opole: Wydawnictwo IBS, 2011, s. 23, seria: Eros i logos. ISBN 978-83-931776-0-8.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 1–824. (łac.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
Shefferly, N.: Papio hamadryas. (On-line), Animal Diversity Web, 2004. [dostęp 2008-12-31]. (ang.).
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 256, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
Praca zbiorowa: Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 114. ISBN 83-01-14344-4.

[4] Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Simia Cynomolgus Linnaeus, 1758.

[6] Niepoprawna późniejsza pisownia Simia Cynomolgus Linnaeus, 1758.

[nn-14] Nomen nudum.

[itis-1] Papio hamadryas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFLinnaeus1758[https://www.biodiversitylibrary.org/page/726920_27]-2] Linnaeus 1758 ↓, s. 27.

[CITEREFLinnaeus1758[https://www.biodiversitylibrary.org/page/726921_28]-3] Linnaeus 1758 ↓, s. 28.

[erx-5] J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cum synonymia et historia animalium: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 28. (łac.).

[cuv-7] G. Cuvier: Tableau élémentaire de l’histoire naturelle des animaux. Paris: Baudouin, 1798, s. 98. (fr.).

[Agassiz-8] L. Agassiz. Descriptio speciei novae e genere: Cynoccphalus Briss. Papio Geoffr. Kuhl. „Isis von Oken”. 21, s. 862, 1828. (łac.).

[Lesson-9] R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 109. (fr.).

[Reichenbach-10] H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 204. (niem.).

[Gray-11] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 34. (ang.).

[Thomas-12] O. Thomas. On the mammals obtained in south-western Arabia by Messrs. Percival and Dodson. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1900, s. 96, 1900. (ang.).

[Elliot-13] D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of monkeys of the genera Callicebus, Lagothrix, Papio, Pithecus, Cercopithecus, Erythroccbus, and Presbytis. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 248, 1909. (ang.).

[Roth-15] W.T. Roth: The taxonomy of the baboon and its position in the order of Primates. W: H. Vagtborg (red.): The Baboon in Biomedical Research; Proceedings of the First International Symposium on the Baboon and its Use As an Experimental Animal. Cz. 1. Austin: University Of Texas Press, 1965, s. 10. (ang.).

[iucn-16] S.S. Gippoliti S.S., Papio hamadryas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-01] (ang.).

[Cichocki&inni-17] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-18] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 256, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[19] pawian płaszczowy, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-03-07] .

[Wilson&Reeder-20] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Papio hamadryas. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-01].

[mdd-21] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Papio hamadryas (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-20]. (ang.).

[Burgin&inni-22] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 230. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655667_511]-23] Palmer 1904 ↓, s. 511.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655464_308]-24] Palmer 1904 ↓, s. 308.

[Zinner&inni-25] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 664–665. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-26] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 149. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[27] Jerzy A. Kowalski: Homo eroticus. Opole: Wydawnictwo IBS, 2011, s. 23, seria: Eros i logos. ISBN 978-83-931776-0-8.

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[b]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[c]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]