Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje
.jpg) Okładka tomu "Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje" | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu |
zbiór pieśni |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca | |
Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje – zbiór pieśni Jana Kochanowskiego, wydany nakładem Drukarni Łazarzowej w 1586 roku (a więc już po śmierci autora)[1]. Podzielony był na dwie części – Księgi pierwsze oraz Księgi wtóre. Zawierał 49 utworów i był tym samym największym zbiorem pieśni tego autora[2]. Nie znalazły się w nim jednak wszystkie pieśni poety, części z nich on sam postanowił nie włączać do zbioru, ukazały się one później w książce Fragmenta albo pozostałe pisma (1590).
Tom nie stanowił samodzielnego wydawnictwa – razem z nim opublikowano Pieśń świętojańską o Sobótce (pierwsze wydanie tego utworu) oraz pieśń Czego chcesz od nas, Panie. Prawdopodobnie kompozycja tomu była zgodna z zamierzeniami autorskimi[3].
Czas powstania utworów[edytuj | edytuj kod]
Dokładne daty powstania wszystkich pieśni nie są obecnie ustalone; znajomość niektórych z nich sugeruje, że Kochanowski mógł przyjąć dla tomu kompozycję chronologiczną, umieszczając w pierwszej księdze utwory starsze (sprzed 1570 roku), nowsze natomiast – w drugiej. Układ ten nie był jednak rygorystycznie przestrzegany[4].
Kompozycja tomu[edytuj | edytuj kod]
Tom skomponowany jest chronologicznie – pierwsza księga zawiera utwory sprzed 1570 roku, druga natomiast pieśni powstałe później. Obie księgi są zróżnicowane tematycznie, ale utwory o tematyce miłosnej pojawiają się w księdze drugiej znacznie rzadziej, zawarte w niej natomiast apostrofy do lutni, mające rodowód horacjański, pojawiają się tylko w Księgach wtórych. Pomiędzy księgami występują również pewne różnice światopoglądowe w utworach refleksyjnych– Księgi pierwsze zawierają zachętę do stosowania epikurejskiej zasady Carpe diem, natomiast Księgi wtóre –horacjańskiego złotego środka[5].
Kompozycja utworów[edytuj | edytuj kod]
Najczęstszym formatem wierszowym, z którego Kochanowski korzysta w zbiorze jest czterowers rymowany parzyście (aa bb). Tylko trzy pieśni nie pisane są czterowersem – Pieśń I, 7 (strofa 6-wersowa), Pieśń I, 22 (strofa 8-wersowa) oraz Pieśń II, 21; a tylko Pieśń I, 14 nie jest rymowana parzyście. Występują zarówno czterowersy równosylabiczne (głównie trzynasto-, jedenasto- i ośmiozgłoskowe), jak i czterowers różnosylabiczny (m.in. strofa saficka 11aa, 11bb, 5b). Poeta używa licznych przerzutni, nadających utworom większą swobodę składniową[6].
W żadnym z utworów nie występuje dystych (być może poeta uznał, że ten sposób dzielenia utworów na strofy nie jest wystarczająco wyraźny[7]), Kochanowski nie korzysta z akrostychów, które pojawiały się w niektórych innych jego utworach[8].
Nawiązania do Horacego[edytuj | edytuj kod]
Zbiór Kochanowskiego miał w założeniu autora nawiązywać do Odarum sive carminum libri quatuor Horacego. Oprócz zbieżności tytułów, na związek z cyklem rzymskiego poety wskazuje także występowanie pieśni parafrazujących utwory horacjańskie (ok. 1/3 pieśni zawartych w Księgach dwóch), podobieństwo wątków i tematów oraz strofiki[9]. Kochanowski adaptował motywy i ody horacjańskie w sposób dość swobodny – zastąpił pojęcia antyczne pojęciami sobie współczesnymi i bliższymi kulturowo (np. Latinum carmen zmienia na słowieński rym), unikał wspominania bogów antycznych i poświęconych im religijnych obrzędów, zastępując je motywami chrześcijańskimi, zmieniał również imiona fikcyjnych postaci (np. horacjańską Lydę zastąpiła Bogumiła).
Najsilniej z odami Horacego związane są pieśni o tematyce refleksyjnej i moralizatorskiej, słabszy związek występuje w pieśniach o miłości, natomiast najmniej Kochanowski naśladuje rzymskiego poetę w twórczości okolicznościowej[10].
Zawartość[edytuj | edytuj kod]
Księgi pierwsze[edytuj | edytuj kod]
| Numer Pieśni | Incipit (pierwszy wers) |
|---|---|
| Pieśń I | Byś wszystko złoto posiadł, które, powiadają |
| Pieśń II | Serce roście, patrząc na te czasy |
| Pieśń III | Dzbanie mój pisany |
| Pieśń IV | Złota to strzała i krom wszego jadu była |
| Pieśń V | Kto ma swego chleba |
| Pieśń VI | Acz mię twa droga, miła, barzo boli |
| Pieśń VII | Trudna rada w twej mierze, przyjdzie sie rozjechać |
| Pieśń VIII | Gdzieśkolwiek jest, Boże-ć pośli dobrą godzinę |
| Pieśń IX | Chcemy sobie być radzi |
| Pieśń X | Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry |
| Pieśń XI | Stronisz przede mną, Neto nietykana |
| Pieśń XII | Muszę wyznać, bo sie już nie masz na co chować |
| Pieśń XIII | O piękna nocy nad zwyczaj tych czasów |
| Pieśń XIV | Patrzaj, jako śnieg po górach sie bieli |
| Pieśń XV | Nie za staraniem ani prze mą sprawę |
| Pieśń XVI | Królom moc na poddane i zwierzchność dana |
| Pieśń XVII | Słońce już padło, ciemna noc nadchodzi |
| Pieśń XVIII | Czołem za cześć, łaskawy mój panie sąsiedzie |
| Pieśń XIX | Żal mi cię, niebogo |
| Pieśń XX | Miło szaleć, kiedy czas po temu |
| Pieśń XXI | Ty śpisz, a ja sam na dworze |
| Pieśń XXII | Rozumie mój, prózno sie masz frasować |
| Pieśń XXIII | Nieźle czasem zamilczeć, co człowieka boli |
| Pieśń XXIV | Zegar, słyszę, wybija |
| Pieśń XXV | Użałuj sie, kto dobry, a potłucz zawiasy |
Księgi wtóre[edytuj | edytuj kod]
| Numer Pieśni | Incipit (pierwszy wers) |
|---|---|
| Pieśń I | Przeciwne chmury słońce nam zakryły |
| Pieśń II | Nie dbam, aby zimne skały |
| Pieśń III | Nie wierz Fortunie, co siedzisz wysoko |
| Pieśń IV | W twardej kamiennej wieży i za troistymi |
| Pieśń V | Wieczna sromota i nienagrodzona Szkoda |
| Pieśń VI | Królewno lutnie złotej i rymów pociesznych |
| Pieśń VII | Słońce pali, a ziemia idzie w popiół prawie |
| Pieśń VIII | Nie frasuj sobie, Mikołaju, głowy |
| Pieśń IX | Nie porzucaj nadzieje |
| Pieśń X | Może kto ręką sławy dostać w boju |
| Pieśń XI | Stateczny umysł pamiętaj zachować |
| Pieśń XII | Nie masz, i po drugi raz nie masz wątpliwości |
| Pieśń XIII | Panu dzięki oddawajmy |
| Pieśń XIV | Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie |
| Pieśń XV | Nie zawżdy Apollo strzela |
| Pieśń XVI | Nic po tych zbytnich potrawach; nic po tym |
| Pieśń XVII | Nie godzien tego ten świat zawikłany |
| Pieśń XVIII | Ucieszna lutni, w której słodkie strony |
| Pieśń XIX | Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy |
| Pieśń XX | Jaką, rozumiesz, zazdrość zjednałeś sobie |
| Pieśń XXI | Srogie łańcuchy na swym sercu czuję |
| Pieśń XXII | Proszę, jeśli sie z tobą co śpiewało |
| Pieśń XXIII | Nie zawżdy, piękna Zofija |
| Pieśń XXIV | Niezwykłym i nieleda piórem opatrzony |
| Pieśń XXV | Czego chcesz od nas Panie |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Piesni Iana Kochanowskiego, księgi dwoie, Kraków: z Drukarnie Lazarzowey, (1586) [i.e.1589 vel 1590]. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-07].
- ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. IV.
- ↑ Pelc 2001 ↓, s. 137.
- ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. IV–V.
- ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. XLVIII.
- ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. LX–LXXI.
- ↑ Pelc 2001 ↓, s. 422.
- ↑ Pelc 2001 ↓, s. 423.
- ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. V.
- ↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. VII.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Janusz Pelc: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13133-0.
- Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M. oprac. zespół pod kierunkiem Romana Pollaka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
- Ludwika Szczerbicka-Ślęk: Wstęp. W: Jan Kochanowski: Pieśni. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
- Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pieśni w serwisie Polona
- Pieśni w serwisie Wolne Lektury