Pilchowice (województwo śląskie)
50°13′04″N 18°33′38″E/50,217778 18,560556| wieś | |
 Rynek w Pilchowicach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
3246[2] |
| Strefa numeracyjna |
032 |
| Kod pocztowy |
44-145[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SGL |
| SIMC |
0219046 |
Położenie na mapie gminy Pilchowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gliwickiego  | |
| 50°13′04″N 18°33′38″E/50,217778 18,560556[1]
| |
Pilchowice (niem. Pilchowitz) – wieś sołecka (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie gliwickim, w gminie Pilchowice, siedziba gminy Pilchowice. Historycznie leży na Górnym Śląsku.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego. Pilchowice otrzymały prawa miejskie przed 1561 rokiem, a odebrano je im w 1742 roku[4].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miejscowości wywodzi się od pilcha[5][6] (tj. popielicy szarej, Glis glis). Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 we Wrocławiu wymienia najwcześniejszą nazwę wsi jako Pylchowicz podając jej znaczenie Billmaus, Haselmansort czyli po polsku Miejscowość Pilchów[5]. Od tego zwierzęcia nazwę miejscowości wywodził również zmarły w Pilchowicach śląski pisarz Konstanty Damrot. W swoim dziele z 1896 o nazwach miejscowych na Śląsku podał także dwie nazwy polską Pilchowice oraz niemiecką Pilchowitz[6].
Polską nazwę Pilchowice w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[7]. Od nazwy tego zwierzęcia tworzono również staropolskie nazwiska, a więc nazwa wsi może mieć charakter nazwy patronimicznej wywodzącej się od założyciela lub pierwszego właściciela o nazwisku Pilch.
Ze względu na polskie pochodzenie nazwy miejscowości w 1936 ówczesna nazistowska administracja III Rzeszy w akcji germanizacyjnej postanowiła zmienić ją i wprowadziła nową, całkowicie niemiecką w brzmieniu Bilchengrund. Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość powstała w XIV wieku i była początkowo wsią rycerską, która rozwinęła się z miejsca, w którym odbywały się targi. W 1363 roku w dokumentach zanotowany został Leutholdus z Pilchowic, a w latach 1480–1496 dokumenty notują Jana Gołego z Ponęcic, pana na Pilchowicach. We wsi powstał w tym początkowym okresie zamek obronny otoczony fosami oraz wałami, który w późniejszym czasie po zasypaniu fosy oraz zrównaniu wałów, przekształcony został w rezydencję dworską[9].
W 1437 roku Pilchowice wraz z innymi posiadłościami przechodzą na własność Wacława II raciborskiego, pana na Opawie i Raciborzu, odstąpione mu przez brata, księcia Mikołaja. Następuje to w wyniku podziału ziem raciborskiej, karniowskiej i rybnickiej[9].
W 1780 roku wzniesiony został w miejscowości kościół parafialny, a także kilkuklasowa szkoła oraz katolickie seminarium nauczycielskie. W 1809 roku przy klasztorze braci miłosierdzia powstał szpital na 40 łóżek, który wzniósł ówczesny dziedzic dóbr pilchowickich hrabia von Wengersky z fundacji Antoniego Wenzla z Rybnika[9].
Pod koniec XIX wieku miejscowość wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego jako leżącą w powiecie rybnickim. Wieś dzieliła się na dwie części, dworską oraz wiejską. Największą własność w miejscowości posiadał hrabia von Wengersky, który miał gospodarstwo hodowlane liczące w 1842 roku m.in. 8460 sztuk owiec rasy merynos, bardzo cenionych ze względu na obfite runo. Do jego dóbr należało także 2136 morg lasu[9]. Wieś miała wówczas zarząd miejski i znajdował się w niej urząd pocztowy oraz zakład karny dla 100 przestępców, mieszczący się w rezydencji dziedzica Pilchowic, hrabiego Węgierskiego. Miejscowość miała wówczas charakter rolniczo-targowy. Odbywały się w niej 4 jarmarki rocznie oraz cotygodniowe targi. Ludność miejscowa trudniła się głównie handlem, rolnictwem oraz tkactwem lnianym[9].
W XIX wieku w miejscowości dominowała ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – Die Bevolkerung besteht aus 165 Haushaltungen mit 928 Seelen, von denen 786 nur der polnischen Sprache (...). czyli w tłumaczeniu na język polski Ludność składa się 928 dusz w 165 gospodarstwach domowych, z których 786 mówi tylko po polsku (...)[10]. Również pod koniec XIX wieku w miejscowości dominowali Polacy. We wsi znajdowało się wówczas 165 domów zamieszkanych przez 928 mieszkańców, z czego 728 Polaków[9].
W ramach plebiscytu na Górnym Śląsku w 1921 roku w Pilchowicach łącznie z obszarem dworskim 428 głosów opowiedziało się za pozostaniem w Niemczech, a 249 za przyłączeniem do Polski[11]. Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku Pilchowice pozostały w Niemczech.
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Przedszkola:
- Przedszkole w Pilchowicach
Szkoły podstawowe:
- Szkoła Podstawowa w Pilchowicach
Gimnazja:
- Gimnazjum w Pilchowicach
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Przez wieś przebiega szlak turystyczny:
Ludzie związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- W Pilchowicach zmarł Konstanty Damrot – poeta, pisarz, działacz górnośląski oraz duchowny katolicki[12].
- W Pilchowicach mieszka pisarz Szczepan Twardoch.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 101110
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 939 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ n, Zarys dziejów | Gmina Pilchowice [online] [dostęp 2023-02-15] (pol.).
- ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 60, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ a b Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 178.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 32.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b c d e f Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. VIII, hasło "Pilchowice". nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1887, s. 133. [dostęp 2018-06-26].
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 804.
- ↑ Wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku, odbytka z "ekonomisty". Stefan Dziewulski, 1922. [dostęp 2021-01-24].
- ↑ Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pilchowice (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 133.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Pilchowice
- Parafia Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Pilchowicach
- Pilchowice (stacja kolejowa)
- Pilchowice Bierawka
- Pilichowice
Siedziba gminy: Pilchowice
