Piotr Ożarowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Piotr Ożarowski
Ilustracja
Wieszanie targowiczan na Rynku Starego Miasta w Warszawie 9 maja 1794
Herb
Rawicz
Rodzina

Ożarowscy herbu Rawicz

Data i miejsce urodzenia

przed 1730
prawdopodobnie województwo krakowskie lub województwo sandomierskie (tytularnie Alcántara)

Data i miejsce śmierci

9 maja 1794
Warszawa

Ojciec

Jerzy Marcin Ożarowski

Matka

Konstancja Bobrownicka

Żona

Marianna Dzierzbicka
Elżbieta Pac

Dzieci

z Marianną Dzierzbicką:
Adam Ożarowski,
Kazimierz Ożarowski,
Seweryn Ożarowski,
Franciszek Ożarowski,
z Elżbietą Pac:
Jerzy Ożarowski,
Kajetan Ożarowski,
Stanisław Ożarowski

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

Piotr Ożarowski herbu Rawicz (ur. ok. 1725, zm. 9 maja 1794 w Warszawie) – działacz polityczny, generał-lejtnant wojsk koronnych od roku 1761, pisarz wielki koronny w latach 1768–1775, kasztelan wojnicki od roku 1781, hetman wielki koronny od roku 1793, konsyliarz konfederacji generalnej koronnej w konfederacji targowickiej[1], członek konfederacji grodzieńskiej 1793 roku[2], generał major w 1757 roku, Szef 12. Regimentu Pieszego Koronnego w latach 1785-1786, generał lejtnant komenderujący Dywizją Małopolską w 1792 roku, szef Gwardii Pieszej Koronnej w latach 1793–1794[3], starosta suraski, starosta żarnowiecki w 1785 roku[4].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wbrew rozpowszechnionej opinii nie był członkiem rodziny drobnoszlacheckiej z Mazowsza. Pochodził z jednej z zamożniejszych rodzin w Małopolsce, znanej z XV wieku.

W latach 1743–1736 uczył się w pijarskim Collegium Nobilium w Warszawie Stanisława Konarskiego. W latach 1746–1748 przebywał w Szkole Kadetów w Lunéville.

Od młodości w wojsku, początkowo pruskim, potem koronnym. Był posłem z województwa krakowskiego na sejm 1754 roku[5]. Generał-lejtnant wojsk koronnych w 1761 roku[6]. W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego[7]. Początkowo stronnik Stanisława Augusta. Poseł województwa krakowskiego na sejm koronacyjny 1764 roku. Był posłem z województwa krakowskiego na sejm 1766 roku[8]. Komisarz z rycerstwa Komisji Skarbowej Koronnej w 1769 roku[9]. Był członkiem konfederacji radomskiej 1767 roku[10]. W załączniku do depeszy z 2 października 1767 roku do prezydenta Kolegium Spraw Zagranicznych Imperium Rosyjskiego Nikity Panina, poseł rosyjski Nikołaj Repnin określił go jako posła właściwego dla realizacji rosyjskich planów na sejmie 1767 roku za którego odpowiada król, poseł województwa sandomierskiego na sejm 1767 roku[11]. 23 października 1767 roku wszedł w skład delegacji Sejmu, wyłonionej pod naciskiem posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powołanej w celu określenia ustroju Rzeczypospolitej[12]. W 1767 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława[13]. Od 1768 generał i dowódca dywizji. W 1781 kasztelan wojnicki, potem pisarz koronny. Nie przebierał w środkach aby dojść do bogactwa i dygnitarskich godności.Jurgieltnik Rosji i jeden z najzagorzalszych przeciwników reform w ustroju w dobie Sejmu Wielkiego.

Na Sejmie Rozbiorowym w 1775 roku powołany do Komisji Emfiteutycznej Koronnej[14]. Poseł województwa krakowskiego na sejm 1776 roku[15]. Na sejmie 1782 roku został konsyliarzem Rady Nieustającej[16]. Członek Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej w 1783 roku[17]. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego[18]. Od roku 1789 współpracował z ambasadorem rosyjskim Ottonem von Stackelbergiem. Znajdował się na rosyjskiej liście płac z jurgieltem rocznym 2000 dukatów[19]. Figurował na liście posłów i senatorów posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa w 1792 roku, która zawierała zestawienie osób, na które Rosjanie mogą liczyć przy rekonfederacji i obaleniu dzieła 3 maja[20]. Po przystąpieniu do konfederacji targowickiej stał się filarem targowiczan w wojsku. Został mianowany w roku 1792 komendantem Warszawy. Sekował oficerów patriotów i śledził poczynania spiskowe. Poseł rosyjski Jakob Sievers zaproponował mu przejęcie laski sejmu rozbiorowego, który miał przeprowadzić II rozbiór Polski, jednak Piotr Ożarowski zażądał zbyt wysokiej ceny za swoje usługi i marszałkiem został ostatecznie Stanisław Kostka Bieliński. Na sejmie grodzieńskim w 1793 roku został mianowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego członkiem deputacji do traktowania z posłem rosyjskim Jakobem Sieversem[21]. 22 lipca 1793 roku podpisał traktat cesji przez Rzeczpospolitą ziem zagarniętych przez Rosję a 25 września cesji ziem zagarniętych przez Prusy w II rozbiorze Polski[22].

19 listopada 1793 mianowany hetmanem wielkim koronnym. Pośredniczył w mediacji pomiędzy królem a Szczęsnym Potockim. W czasie insurekcji warszawskiej usiłował zdławić ją siłą, nie znalazł jednak poparcia u podwładnych. Pojmany, aresztowany, 9 maja 1794 roku został razem z 3 innymi osobami przekazany przez Radę Zastępczą Tymczasową pod jurysdykcję Sądu Kryminalnego[23]. W czasie procesu:

„Pytano go się, czyli on podpisał rozbiór kraju. Na to Ożarowski odpowiedział, że podpisał. Czyli on za to wziął pieniądze? Odpowiedział, że wziął i jeszcze bierze. Pytanie: czyli on wydał wojsku polskiemu ordynanse na łączenie się z Moskalami i na bicie Polaków? Przyznał, że to on wydał (...)”[24].

Ożarowski został jako zdrajca skazany na śmierć przez powieszenie. Przyjął wyrok i podpisał go. Wyrok wykonano natychmiast[24]. Razem z marszałkiem Rady Nieustającej Józefem Ankiewiczem i hetmanem polnym litewskim Józefem Zabiełłą został powieszony 9 maja 1794 przed ratuszem na Rynku Starego Miasta w Warszawie[25][26]. Tego samego dnia wieczorem został pochowany na polu pod Nalewkami[27].

Miał 7 synów: Kajetana, Stanisława, Adama, Franciszka, Jerzego, Kazimierza i Seweryna. Synami Adamem i Franciszkiem zaopiekowała się Katarzyna II – doszli oni do rangi generałów armii carskiej. Kazimierz i Seweryn zostali pułkownikami w Rosji. Kajetana i Stanisława na generałów mianował Tadeusz Kościuszko. Jego syn hrabia Adam Ożarowski brał udział m.in. w walkach z Napoleonem.

W 1773 odznaczony Orderem Orła Białego, kawaler Orderu Świętego Stanisława od 1767 roku[28].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Dariusz Rolnik, Szlachta koronna wobec konfederacji targowickiej (maj 1792 - styczeń 1793), Katowice 2000, s. 162.
  2. Volumina Legum, t. X, Poznań 1952, s. 54.
  3. Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki, Wojsko koronne. Sztaby i kawaleria, Kraków 2002, s. 34-35.
  4. w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo żarnowieckie wraz z Marianną Dzierzbicką, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 101.
  5. Diarjusze sejmowe z wieku XVIII.T.III. Diarjusze sejmów z lat 1750, 1752, 1754 i 1758, Warszawa 1937, s. 241.
  6. Tomasz Ciesielski, Generałowie wojska koronnego w latach 1717-1763, w: Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura - urzędy - prawo - finanse, Zabrze 2011, s. 465.
  7. Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 261.
  8. Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766, Warszawa, brak daty wydania, foliacja k. 3.
  9. Antoni Sozański, Imienne spisy osób duchownych, świeckich i wojskowych, które w pierwszych ośmiu latach panowania króla Stanisława Poniatowskiego od 1764-1772 r. w rządzie lub przy administracyi Rzeczypospolitéj udział brały [...]. Cz. 1, Tablice i rejestr, Kraków 1866, s. 10.
  10. Korwin [Kossakowski] S., Trzeci Maj i Targowica, Kraków 1890, s. 226.
  11. Носов Б. В. Установление российского господства в Речи Посполитой. 1756–1768 гг. Moskwa, 2004, s. 663.
  12. Volumina Legum t. VII, Sankt Petersburg 1860, s. 244-248.
  13. Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Świętego Stanisława, Warszawa 2006, s. 179.
  14. Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 87.
  15. biogram z XXIV tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Zofii Zielińskiej
  16. Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 1.
  17. Kolęda warszawska na rok przybyszowy 1783, Warszawa 1783, [b.n.s]
  18. Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792. ..., Warszawa 1791, s. 311.
  19. Dorota Dukwicz, Sekretne wydatki rosyjskiej ambasady w Warszawie w latach 1772-1790, w: Gospodarka, społeczeństwo, kultura w dziejach nowożytnych, red. A. Karpiński, E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2010, s. 460.
  20. Łukasz Kądziela, Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszyński w latach 1792-1793, Warszawa 1993, s. 46, Сборник Русского исторического общества, t. 47,Petersburg 1885, s. 271.
  21. Volumina Legum, t. X, Poznań 1952, s. 11.
  22. Volumina Legum t. X, Poznań 1952, s. 23, 36.
  23. Kronika powstań polskich 1794-1944, Marian B Michalik (red.), Eugeniusz Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 32, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097.
  24. a b Kronika powstań polskich 1794-1944, Marian B Michalik (red.), Eugeniusz Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 33, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097.
  25. Andrzej Zahorski: Warszawa w powstaniu kościuszkowskim. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967, s. 122.
  26. Krystyna Zienkowska: Stanisław August Poniatowski. Wrocław: Ossolineum, 2004, s. 410. ISBN 83-04-04725-X.
  27. Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 310.
  28. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 213.


Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • H.P. Kosk, Generalicja polska, t. 2 wyd.: Oficyna Wydawnicza „Ajaks” Pruszków 2001.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]