Plac Orła Białego w Szczecinie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
plac Orła Białego
Stare Miasto
Ilustracja
Plac Orła Białego (2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Miejscowość

Szczecin

Poprzednie nazwy

Roßmarkt

Plan
Plan przebiegu ulicy
Położenie na mapie Starego Miasta w Szczecinie
Mapa konturowa Starego Miasta w Szczecinie, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „plac Orła Białego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „plac Orła Białego”
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „plac Orła Białego”
Położenie na mapie Szczecina
Mapa konturowa Szczecina, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „plac Orła Białego”
Ziemia53°25′32,4″N 14°33′18,2″E/53,425656 14,555056
Multimedia w Wikimedia Commons

Plac Orła Białego (do 1945 r. niem. Roßmarkt, tj. Rynek Koński) – jeden z głównych placów szczecińskiego Starego Miasta, w dzielnicy Śródmieście. Od północy ograniczony ulicą Koński Kierat, od wschodu dawną ulicą Bogdanki, od południa ulicą Grodzką, a od zachodu ulicą Staromłyńską.

Przedwojenna niemiecka nazwa placu nawiązywała do odbywających się niegdyś na jego terenie targów końskich[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przed II wojną światową[edytuj | edytuj kod]

Roßmarkt na początku XX wieku. Widok na pierzeję południową

Dzisiejszy plac Orła Białego był głównym rynkiem średniowiecznego Górnego Miasta. Przy rynku tym wznosił się Ratusz Górnego Miasta oraz Sukiennice. Rynek wzmiankowano w 1306 i 1312 r. pod łacińską nazwą forum novum. W połowie XIV w. wspomniany pod nazwą forum equorum, a w 1392 r. pod nazwą Rossmarkt. W XVI w. sukiennice wyburzono i zastąpiono niewielkimi kamienicami, a w miejscu ratusza zbudowano młyn kieratowy[1].

W czasie wojny trzydziestoletniej oraz w wyniku zajęcia miasta przez wojsko pruskie w 1713 r. obszar rynku został zniszczony. Wkrótce potem ruiny zabudowań rozebrano i rozpoczęto wznoszenie na ich miejscu nowych obiektów. Pierzeję zachodnią zabudowano pałacem Naczelnego Prezydenta Prowincji Pomorze Filipa Ottona von Grumbkowa oraz kilkoma kamienicami[2]. 15 sierpnia 1732 r. na rynku uruchomiono Fontannę Orła Białego stanowiącą zakończenie nowo położonego wodociągu[3]. W latach 1890–1891 na miejscu pałacu Grumbkowa (w którym 25 października 1759 r. narodziła się Zofia Dorota Wirtemberska, późniejsza caryca Maria Romanowa[4]) powstał neobarokowy gmach dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego „National”, znany dziś pod nazwą Pałacu pod Globusem[5].

W latach 1910–1912 wyburzono część kamienic pierzei wschodniej. W ich miejscu w latach 1910–1912 powstał budynek domu towarowego Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck[6]. Na skutek bombardowań Szczecina w czasie II wojny światowej zniszczeniu uległa część zabudowy placu, w tym kamienice pierzei południowej i wschodniej. Przetrwały tylko częściowo pierzeja zachodnia i północna oraz wypalony szkielet domu towarowego Trompetter & Geck. Ocalała także Fontanna Orła Białego, zasypana piaskiem w celu uchronienia jej przed zniszczeniem[7].

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Zniszczenia wojenne na placu, 1959 r.

Po wojnie dawny Rynek Koński otrzymał nazwę placu Orła Białego. Obszar placu powiększono o teren zniszczonych w czasie wojny kamienic pierzei południowej[2]. Pozostałe parcele pozostawały niezabudowane jeszcze przez wiele lat. Dopiero na początku lat 60. XX wieku na miejscu kamienic pierzei wschodniej zbudowano blok mieszkalny. W tym samym czasie z przeznaczeniem na siedzibę Polmozbytu odbudowano w zmienionej postaci dawny dom towarowy Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck[2].

Kolejnych uzupełnień zabudowy dokonano w latach 90. XX wieku. Powstały wówczas: kamienica nr 4 według projektu S. Kondarewicza i blok spółdzielni mieszkaniowej „Student” projektu P. Zaniewskiego w pierzei północnej[2]. W 1991 r. na zieleńcu w południowej części placu ustawiono Posąg Flory[8].

W marcu 2021 r. przetarg na projekt przebudowy placu wygrała pracownia Palmett[9][10].

Zabudowa[edytuj | edytuj kod]

Uwzględniono tylko budynki przypisane numeracją do placu.

Adres Nazwa Zdjęcie Lata budowy Obiekt zabytkowy Opis
pl. Orła Białego 1 kamienica N Przedwojenna kamienica na narożniku placu i ulicy Łaziebnej. Do 1929 r. siedziba oddziału Allgemeine Elektricitäts-Gesellschaft. W latach 30. XX wieku przebudowana i rozbudowana wzdłuż ulicy Łaziebnej. Od tego czasu jest to trzykondygnacyjny, modernistyczny budynek o płaskim dachu[11].
pl. Orła Białego 2 Pałac „Pod Globusem” 1890–1891 T Zabytkowy neobarokowy gmach wybudowany w latach 1890–1891 dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego „National” (niem. Allgemeine Versicherungs – Aktien Gesellschaft „National”)[12]. Współcześnie siedziba rektoratu Akademii Sztuki[13].
pl. Orła Białego 3 Pałac Joński XIX wiek T Zabytkowy klasycystyczny budynek powstały w XIX wieku wskutek przebudowy starszej kamienicy. Siedziba banku Pekao S.A.[14]
pl. Orła Białego 4 kamienica lata 90. XX wieku N Trzypiętrowa kamienica z lat 90. XX wieku wybudowana według projektu S. Kondarewicza[2].
pl. Orła Białego 5 kamienica XVIII wiek T Dwupiętrowa kamienica wzniesiona w początkach XVIII w.[15]
pl. Orła Białego 6–9 blok mieszkalny lata 60. XX wieku N
pl. Orła Białego 10 Budynek dawnego Polmozbytu 1910–1912 N Budynek domu towarowego Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck wzniesiony w stylu secesyjnym. W czasie II wojny światowej spalony. Odbudowany w stylu modernistycznym w latach 60. XX wieku z przeznaczeniem na siedzibę Polmozbytu[2].

Komunikacja miejska[edytuj | edytuj kod]

23 sierpnia 1879 r. uruchomiono pierwszą linię tramwajową z Pogodna (Westend) do browaru przy ul. Staszica (Elysium) przez plac Orła Białego (Roßmarkt), a 16 października tego samego roku drugą linię, z Golęcina (Frauendorf) do ul. Potulickiej (Lindenstraße). Obydwie linie poprowadzono jezdnią po zachodniej stronie pl. Orła Białego. Trasy linii ulegały w późniejszym czasie zmianom. W 1905 r. szczecińskim liniom tramwajowym nadano oznaczenie numeryczne; linie przebiegające przez plac otrzymały numery  4 i  7. Około 1912 r. trasę linii nr 7 zmieniono i przestała ona przebiegać przez plac. Linia nr 4 kursowała przez plac aż do nalotu bombowego w nocy z 20/21 kwietnia 1943 r., kiedy to zniszczone zostały ulice starego miasta wraz z siecią trakcyjną. Tym samym zakończyła się historia komunikacji miejskiej na placu Orła Białego, gdyż po II wojnie światowej nie odbudowano linii tramwajowych na Starym Mieście[16].

Pamiątką po tramwajach kursujących niegdyś przez plac Orła Białego jest ozdobna rozeta do mocowania sieci trakcyjnej, która zachowała się na budynku nr 5[17].

Plan[edytuj | edytuj kod]

Plac Orła Białego w 2020
Plac Orła Białego w 2020
Roßmarkt do 1945
Roßmarkt do 1945
Plan współczesnego Placu Orła Białego i przedwojennego Roßmarkt


Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Jan Iwańczuk, Obszar Nowego Rynku (Górne Miasto) – Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl [online], pomeranica.pl [dostęp 2021-06-10] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f Tadeusz Białecki (red.), Encyklopedia Szczecina: wydanie jubileuszowe z okazji 70-lecia polskiego Szczecina, Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, 2015, s. 660-662, ISBN 978-83-942725-0-0, OCLC 924941684 [dostęp 2021-06-10].
  3. ↑ Śladem architektury | Visit Szczecin [online], visitszczecin.eu [dostęp 2021-06-10] (pol.).
  4. ↑ Ciekawostki [online], Przewodnik Szczecin profesjonalne zwiedzanie miasta, tajemnice, ciekawostki, atrakcje [dostęp 2021-06-10] (pol.).
  5. ↑ Pałac pod Globusem – Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl [online], pomeranica.pl [dostęp 2021-06-10].
  6. ↑ Andrzej Kraśnicki jr., Znienawidzony "Polmozbyt" to nie relikt z czasów PRL. Przed wojną wyglądał dużo lepiej [online], szczecin.wyborcza.pl [dostęp 2021-06-10].
  7. ↑ Będą dwie fontanny Orła Białego? Jest wniosek o wykonanie jej kopii. Po co jest potrzebna? [online], szczecin.wyborcza.pl [dostęp 2020-12-07].
  8. ↑ Pomnik bogini Flory w Szczecinie [online], zabytki.szczecin.pl [dostęp 2021-06-10] (pol.).
  9. ↑ Projektant pl. Orła Białego w Szczecinie wybrany [online], Radio Szczecin, 17 maja 2021 [dostęp 2021-06-10] (pol.).
  10. ↑ Szymon Wasilewski, Przebudowa pl. Orła Białego w Szczecinie. Miasto wybrało projektanta i nie to najtańszą ofertę [online], Głos Szczeciński, 20 maja 2021 [dostęp 2021-06-10] (pol.).
  11. ↑ Szczecin - Orła Białego 1 – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2021-06-10].
  12. ↑ Pałac pod Globusem [online], akademiasztuki.eu [dostęp 2021-06-28] (pol.).
  13. ↑ biuro rektora i senatu [online], akademiasztuki.eu [dostęp 2021-06-10] (pol.).
  14. ↑ Szczecin - Bank PEKAO SA - stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2021-06-10].
  15. ↑ dom, ob. bank - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2021-06-28] (pol.).
  16. ↑ Kajetan Szmuciński, Tramwaje w Szczecinie. Historyja ulicznego omnibusu we 13 księgach prozą., Szczecin/Pasewalk 2017 (pol.).
  17. ↑ Plac Orła Białego 5 [online], Google Maps [dostęp 2021-06-28] (pol.).
Zabudowa placu Orła Białego w Szczecinie
Pałace
Kamienice
Rzeźby
Obiekty nieistniejące

Główne ulice i place w Szczecinie
Główne arterie komunikacyjne
Główne place
Główne ulice i place Starego Miasta

Herb Szczecin

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plac_Orła_Białego_w_Szczecinie&oldid=71289949”