Pojezierze Krajeńskie
| |
| |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Pojezierze Krajeńskie |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Polska: |
Pojezierze Krajeńskie (314.69) – mezoregion fizycznogeograficzny w północno-zachodniej Polsce, część Pojezierza Południowopomorskiego, położone jest pomiędzy dolinami Gwdy, Brdy i środkowej Noteci. Zajmuje powierzchnię 4380 km²[1].
W nowej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku Pojezierze Krajeńskie zostało podzielone na dwa osobne mezoregiony: Pojezierze Północnokrajeńskie (314.69) i Pojezierze Południowokrajeńskie (314.74)[2].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Pojezierze Krajeńskie graniczy[3]:
- od południa z Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką, która ujęta jest na tym obszarze przez mezoregiony: Kotlina Toruńska (315.25) i Dolina Środkowej Noteci (315.24).
- od zachodu z Doliną Gwdy (314.68)
- od wschodu z Doliną Brdy (314.72)
- od północy z Równiną Charzykowską (314.67) i Borami Tucholskimi (314.71).
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Dominujący typ krajobrazu naturalnego Pojezierza stanowi młodoglacjalny krajobraz równin i wzniesień pojeziernych, miejscami pagórkowaty oraz sandrowy pojezierny[3].
W krajobrazie dominuje wysoczyzna morenowa falista z kilkoma niewysokimi ciągami moren czołowych subfazy krajeńskiej zlodowacenia bałtyckiego[4]. Wysoczyzna morenowa wznosi się na 130–140 m n.p.m. Budują ją gliny morenowe z głazami, lokalnie spiaszczone z przewarstwieniami piasku niewielkiej miąższości. Miąższość glin sięga w okolicy Wtelna 33–35 m. Zalegają one na osadach plioceńskich miąższości ok. 40 m (iły pstre) oraz mioceńskich (iły, piaski, węgiel brunatny) do głębokości 120 m[4].
Dominującą formą użytkowania są grunty orne (gleby brunatne wyługowane i kwaśne, płowe i lokalnie bielicowe)[4]. Lasy występują z reguły w niewielkich obszarowo zagajnikach[1]. Większe kompleksy leśne można spotkać na wschodzie (Bory Tucholskie) i zachodzie mezoregionu (Bory Krajeńskie), jak również między Złotowem, Łobżenicą i Sypniewem.
Wzniesienia[edytuj | edytuj kod]
Najwyższe wzniesienia morenowe na Pojezierzu Krajeńskim przekraczają 200 m n.p.m.[1]:
- wzgórze 222,8 m n.p.m. (dawna niem. nazwa Turm-Berg[5]) na zachód od Człuchowa, na pd. od wsi Grodzisko (53°42′47″N 17°08′14″E/53,713056 17,137222)
- wzniesienie 219,5 m n.p.m. na wschód od wsi Łoża (52°42′12″N 17°06′02″E/52,703333 17,100556),
- Góra Brzuchowa 207,8 m n.p.m. na północ od Złotowa,
- Wolność 206,1 m n.p.m. na zachód od Chojnic
- wzniesienie 205,1 m n.p.m. na zachód od Chojnic, na północ od wsi Nieżywięć (53°42′41″N 17°29′39″E/53,711389 17,494167).
W południowej części regionu, bezpośrednio nad Doliną Środkowej Noteci kulminację stanowi Dębowa Góra (193 m n.p.m. i 150 m nad dnem doliny Noteci). Obok moren akumulacyjnych i spiętrzonych, występują kemy, ozy i rynny lodowcowe oraz doliny dopływów Gwdy, Brdy i Noteci[1].
Cieki i zbiorniki wodne[edytuj | edytuj kod]
Pojezierze Krajeńskie leży w dorzeczach dwóch rzek bałtyckich: Wisły i Odry, a przez wschodnią część mezoregionu przebiega główny wododział Polski. Do systemu rzeki Wisły należą dopływy Brdy, zaś do systemu Odry dopływy Noteci i Gwdy. Największym ciekiem wodnym, w całości leżącym na obszarze Pojezierza jest rzeka Łobżonka. Z uwagi na nachylenie terenu spływ wód następuje z reguły na południe do doliny Noteci, względnie na wschód (do doliny Brdy) lub zachód (do doliny Gwdy).
Na pojezierzu występują licznie jeziora, zlokalizowano ich około 300 o powierzchni powyżej 1 ha[1]. Do największych należą: Szczytno Wielkie, Krępsko, Sławianowskie Wielkie i Więcborskie. Jeziora występują w formach południkowych rynien, bądź równoleżnikowych zgodnych z przebiegiem pofałdowania morenowego.
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Pojezierza Krajeńskiego, w jego centralnej i wschodniej części objętej granicami województwa kujawsko-pomorskiego, wytyczono w 1998 r. Krajeński Park Krajobrazowy. Jest to trzeci co do powierzchni park krajobrazowy w Polsce (2010 r.)
Na Pojezierzu znajdują się również obszary Natura 2000[6]:
- Dolina Łobżonki PLH300040
- Ostoja Pilska PLH300045
- Dolina Debrzynki PLH300047
- Uroczyska Kujańskie PLH300052
- Dębowa Góra PLH300055
Południowy skłon wysoczyzny morenowej Pojezierza przylega do Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, w której płynie Noteć i Kanał Bydgoski. Forma ta objęta jest ochroną w dwóch obszarach Natura 2000: Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego PLB30001 oraz Dolina Noteci PLH300004. Część północno-wschodnia przylega natomiast do obszaru Bory Tucholskie PLB220009, a zachodnia do obszaru Puszcza nad Gwdą PLB300012.
Spośród licznych obszarów chronionego krajobrazu i rezerwatów przyrody na terenie Pojezierza wyróżnić można m.in.[1]:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich,
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Sępolenki,
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Kamionki,
- rezerwat przyrody Buczyna – las bukowy,
- rezerwat przyrody Gaj Krajeński – las bukowo-dębowy,
- rezerwat przyrody Jezioro Wieleckie,
- rezerwat przyrody Dęby Krajeńskie,
- rezerwat przyrody Lutowo – bór bagienny,
- rezerwat przyrody Wąwelno – las mieszany (buki, jesiony, dęby, brekinia),
- rezerwat przyrody Zielona Góra – las grądowy i dąbrowa,
- rezerwat przyrody Miłachowo – rośliny ciepłolubne,
- rezerwat przyrody Czarci Staw – torfowisko,
- Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Torfowisko Messy.
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Największym miastem są położone na północy mezoregionu Chojnice. Do miejscowości na terenie Pojezierza można zaliczyć także: Człuchów, Czarne, Debrzno, Złotów, Koczałę, Krajenkę, Łobżenicę, Wyrzysk, Wysoka, Sępólno Krajeńskie, Kamień Krajeński, Więcbork, Mroczę[1] oraz Nakło nad Notecią.
Lista jezior[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903.
- ↑ Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data [online], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2018, s. 29 (ang. • pol.).
- ↑ a b Narodowy Atlas Polski. Praca zbiorowa. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Warszawa 1978
- ↑ a b c Banaszak Józef red.: Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Wydawnictwo Tannan. Bydgoszcz 1996
- ↑ Arkusz 2268 Stegers. W: Topografische Karten (Meßtischblätter) 1:25 000. Das Reichsamt für Landesaufnahme, 1935.
- ↑ http://natura2000.eea.europa.eu/# dostęp 12-08-2010
- ↑ Opis jeziora na stronie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy. [dostęp 2012-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-28)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903.