Wielosiłowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Polemoniaceae)
Wielosiłowate
Ilustracja
Wielosił błękitny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

wielosiłowate

Nazwa systematyczna
Polemoniaceae Juss.
Gen. Pl.: 136. 4 Aug 1789

Wielosiłowate (Polemoniaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu wrzosowców. Należy do niej 385 gatunków dzielonych na 18 rodzajów[2]. Występują na półkuli północnej oraz we wschodniej części Ameryki Południowej[2]. W klimacie umiarkowanym rośliny zielne, w Ameryce Środkowej i Południowej głównie rośliny zdrewniałe i pnącza, zwykle o okazałych kwiatach. Centrum zróżnicowania stanowią kontynenty amerykańskie. W Eurazji występuje tylko rodzaj wielosił (Polemonium) i jeden gatunek z rodzaju floks (Phlox)[3]. W Polsce występuje jeden gatunek rodzimy (wielosił błękitny), kilka gatunków jest uprawianych, przy czym niektóre z rodzaju floks przejściowo dziczeją[4].

Uprawiane są jako ozdobne różne gatunki, zwłaszcza z rodzajów floks, wielosił, kobea i gilia. Niektóre rośliny wykorzystywane są lub były jako lecznicze i substytut mydła.

Kobea pnąca
Floks wiechowaty
Gilia trójbarwna
Cantua buxifolia

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Rośliny zielne jednoroczne i byliny od drobnych do okazałych, także krzewy (w przypadku Acanthogilia kolczaste), pnącza osiągające ponad 20 m wysokości (kobea) oraz niewielkie drzewa do 8 m wysokości (Cantua)[3].
Liście
Bardzo zróżnicowane. W przypadku większości rodzajów skrętoległe, naprzeciwległe u Phlox, Leptodactylon i Linanthus, a u Gymnosteris zebrane w okółku pod kwiatostanem. Pojedyncze i wąskie u gatunków zielnych po skórzaste i szerokie u niektórych roślin zdrewniałych. Poza tym pierzasto lub dłoniasto złożone. U Cobaea oś liścia pierzasto złożonego zakończona jest rozgałęzionym wąsem czepnym. Przylistków brak[3].
Kwiaty
Zazwyczaj zebrane w szczytowe wierzchotki, czasem skupiające się główkowato. Zwykle promieniste i 5-krotne, rzadko dwubocznie symetryczne, 4- lub 6-krotne. Działki kielicha zrośnięte lub wolne (Cobaea). Płatki korony zrośnięte w wąską rurkę lub szeroko dzwonkowatą koronę. Pręcików jest tyle ile płatków korony. Zalążnia jest górna, zrośnięta zwykle z trzech owocolistków, tworzących osobne komory zawierające od jednego do wielu zalążków. Wokół zalążni znajduje się zwykle pierścień miodnikowy[3].
Owoce
Torebki[3].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana wobec okotijowatych Fouquieriaceae w obrębie rzędu wrzosowców w kladzie astrowych[2].

wrzosowce


Marcgraviaceae




Balsaminaceaeniecierpkowate



Tetrameristaceae







Polemoniaceaewielosiłowate



Fouquieriaceaeokotijowate




Lecythidaceaeczaszniowate





Sladeniaceae



Pentaphylacaceae





Sapotaceaesączyńcowate




Ebenaceaehebankowate



Primulaceaepierwiosnkowate





?

Mitrastemonaceae



Theaceaeherbatowate




Symplocaceaesymplokowate




Styracaceaestyrakowate



Diapensiaceaezimnicowate







Sarraceniaceaekapturnicowate




Actinidiaceaeaktinidiowate



Roridulaceaetuliłezkowate






Clethraceaeorszelinowate




Cyrillaceaezwichrotowate



Ericaceaewrzosowate









Podział na podrodziny i rodzaje według APweb
Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Polemoniineae Bessey in C.K. Adams, rodzina wielosiłowate (Polemoniaceae Juss.)[5].

Znaczenie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Uprawiane są jako ozdobne różne gatunki, zwłaszcza z rodzajów floks, wielosił, kobea i gilia[3], poza tym także kollomia, linant, Eriastrum, Ipomopsis[6]. Cantua buxifolia była uprawiana i czczona w Państwie Inków[7] i jest narodowym symbolem Peru[6]. Syrop z kwiatów kobei używany jest jako lek w przypadku kaszlu. Kilka innych gatunków z rodziny wykazuje działanie przeciwzapalne i antynowotworowe[6]. Rośliny z rodzajów wielosił, Ipomopsis i Loeselia wykorzystywane były przez rodzimą ludność kontynentów amerykańskich jako substytut mydła[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-31] (ang.).
  3. a b c d e f Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 260-261. ISBN 1-55407-206-9. (ang.).
  4. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. Crescent Bloom: Polemoniaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-01]. (ang.).
  6. a b c d Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 485. ISBN 978-1-842466346.
  7. Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 394. ISBN 0-333-73003-8.