Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii
Po przegranej kampanii wrześniowej polski personel lotniczy i naziemny (podobnie jak i innych rodzajów sił zbrojnych) przedostał się do Francji i Wielkiej Brytanii. Dzięki umowom z rządem francuskim na terenie tego kraju dość szybko powstały polskie jednostki wojskowe, w tym także lotnicze. W Wielkiej Brytanii sprawa była bardziej skomplikowana z uwagi na aspekty prawne: trudności z uznaniem suwerenności sił zbrojnych obcego państwa na własnym terytorium i dowództwa nad nimi. Początkowo zezwolono jedynie na uczestnictwo w walkach polskich pilotów w ramach dywizjonów angielskich (pod wyłącznie brytyjskim dowództwem i podlegających brytyjskim przepisom). W pierwszym okresie Bitwy o Anglię, w sierpniu 1940 roku, do akcji weszło dwóch spośród dziesięciu wyszkolonych pilotów (obaj ze składu 65 Dywizjonu Indii Wschodnich): F/O Franciszek Gruszka i F/O Władysław Szulkowski.
Podstawy prawne
Odpowiednia ustawa regulująca te zastrzeżenia została uchwalona 22 sierpnia 1940. Następnie 11 czerwca 1940 (po ewakuacji Dunkierki) została podpisana pierwsza umowa pomiędzy rządami brytyjskim i polskim. Strona brytyjska zezwoliła na utworzenie dwóch dywizjonów bombowych z ośrodkiem szkolnym. Lotnicy, podlegający brytyjskiemu prawu i przepisom mieli składać dwie przysięgi. Polscy lotnicy mieli nosić brytyjskie mundury z polskim orłem na czapce i napisem Poland na górnej części rękawów. Na samolotach mogły się pojawić polskie oznaczenia lotnicze (pomniejszona szachownica obok kokardy RAF), a na lotniskach mogła być wywieszana polska flaga lotnicza (poniżej flagi RAF).
W trakcie napływu kolejnych polskich żołnierzy do Anglii powstała konieczność podpisania kolejnej umowy. Została ona zawarta 5 sierpnia 1940. Uznano w niej, że Polskie Siły Powietrzne są częścią suwerennych Polskich Sił Zbrojnych – lotnicy mieli już składać tylko polską przysięgę wojskową. Zadeklarowano powstanie 4 dywizjonów bombowych, 2 dywizjonów myśliwskich oraz 1 dywizjonu współpracy z armią lądową oraz przewidziano (w razie potrzeb i możliwości) powstanie 3 kolejnych dywizjonów myśliwskich. Flagi polskie mogły być już umieszczane obok flag brytyjskich, zaś piloci mogli nosić także polskie oznaczenia stopni wojskowych i specjalności lotniczych. Ważnym elementem umowy było powstanie Inspektoratu PSP, którego Inspektor miał współpracować z brytyjskim Ministerstwem Lotnictwa w zakresie administrowania polskim personelem. Polskie jednostki lotnicze w dalszym ciągu miały podlegać dowództwu brytyjskiemu.
6 kwietnia 1944 podpisano trzecią umowę, na mocy której polskie jednostki lotnicze przeszły wyłącznie pod polskie dowództwo z polskim regulaminem wojskowym. Inspektorat PSP przemianowano wówczas na Dowództwo PSP.
Inspektorzy PSP:
- gen. bryg. pil. Władysław Kalkus (maj – 1 lipca 1940)
- gen. bryg. pil. Stanisław Ujejski (17 lipca 1940 – 15 sierpnia 1943)
- gen. bryg. pil. Mateusz Iżycki (23 sierpnia 1943 do końca wojny)
Mundur Polskich Sił Powietrznych
Żołnierze Polskich Sił Powietrznych nosili stalowoniebieski mundur RAF-u z polskimi guzikami, polskimi oznakami stopni na małych patkach nałożonych na wyłogi kołnierzy, oraz z brytyjskimi oznakami stopni funkcyjnych na rękawy kurtek, na naramienniki płaszczy i bluz battle-dressu. Szeregowi nosili metalowe godła wzorowane na lotniczych godłach z roku 1936, oficerowie zaś haftowane szychem srebrnym, a skrzydła husarskie — złotym na czarnych podkładkach. Do ubioru polowego piloci poszczególnych dywizjonów nosili różnokolorowe szaliki[1].
Lotnicy obowiązani byli nosić oznaki stopni RAF (błękitno-czarne) na rękawach kurtek i na naramiennikach płaszczy. Polskie oznaki stopni wojskowych (złote) noszono w formie patki naszytej na kołnierzu kurtki i płaszcza zimowego. Na obu rękawach uniformu 1,5 cm poniżej szwu naramiennika wszyscy żołnierze lotnictwa zobowiązani byli nosić naszywkę POLAND wyszytą nićmi błękitnymi na podkładce barwy munduru[2]. Ubiór polowy dla personelu latającego stanowił futrzany kombinezon identyczny jak w całym RAF.
Sztandar Polskich Sił Powietrznych
Sztandar z wyobrażeniem Matki Boskiej Ostrobramskiej i słowami "Miłość żąda ofiary" zaprojektował pod koniec 1939 polski pilot myśliwski przybyły wraz z innymi do Francji. Inny pilot wykorzystując podziemne kontakty zorganizował wykonanie sztandaru w okupowanym Wilnie. Nici i adamaszek "znaleziono" w Berlinie, skąd dyplomaci państw neutralnych przywieźli je do Wilna. Sztandar został ukończony w czerwcu 1940. Japoński konsul w Wilnie (nominalnie neutralnej wówczas Japonii) przesłał sztandar pocztą dyplomatyczną do Londynu wiosną 1941. W czerwcu 1941 r. Sztandar przekazał Dywizjonowi Bombowemu 300 gen. Władysław Sikorski.
Na mocy rozkazu gen. Sikorskiego Sztandar miał być przekazywany kolejnym polskim dywizjonom, dopóki nie będzie go można przywieźć do ojczyzny. W 1991 r. Sztandar przywozi do kraju grupa byłych polskich pilotów walczących w Polskich Siłach Powietrznych oraz oficerów RAF. Obecnie Sztandar znajduje się na honorowym miejscu w Dęblińskiej Szkole Orląt.
Spis jednostek
Skrzydła Myśliwskie
Dywizjony
- 300 Dywizjon Bombowy ("Ziemi Mazowieckiej")
- 301 Dywizjon Bombowy ("Ziemi Pomorskiej")
- 302 Dywizjon Myśliwski ("Poznański")
- 303 Dywizjon Myśliwski ("Warszawski im. Tadeusza Kościuszki")
- 304 Dywizjon Bombowy ("Ziemi Śląskiej im. Ks. Józefa Poniatowskiego")
- 305 Dywizjon Bombowy ("Ziemi Wielkopolskiej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego")
- 306 Dywizjon Myśliwski ("Toruński")
- 307 Dywizjon Myśliwski Nocny ("Lwowskich Puchaczy")
- 308 Dywizjon Myśliwski ("Krakowski")
- 309 Dywizjon Współpracy ("Ziemi Czerwieńskiej")
- 315 Dywizjon Myśliwski ("Dębliński")
- 316 Dywizjon Myśliwski ("Warszawski")
- 317 Dywizjon Myśliwski ("Wileński")
- 318 Dywizjon Myśliwsko-Rozpoznawczy ("Gdański")
- 663 Dywizjon Samolotów Artylerii
- Polski Zespół Myśliwski (Polish Fighting Team)
Podsumowanie wysiłku bojowego i operacyjnego
Wysiłek bojowy polskich dywizjonów myśliwskich
(19 lipca 1940 - 8 maja 1945), nie dotyczy Polskiego Zespołu Myśliwskiego ani polskich pilotów myśliwskich służących w jednostkach RAF i USAAF) Dywizjon 309 "Ziemi Czerwieńskiej" wliczony od 1 czerwca 1943 roku, kiedy został przeniesiony do Fighter Command.
Fighter Command
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| samolotozadań | 2199 | 13 032 | 10 390 | 13 266 | 25 399 | 9238 | 73 524 |
| godzin | 2295 | 16 722 | 15 365 | 23 264 | 46 595 | 18 575 | 122 816 |
Straty zadane nieprzyjacielowi przez polskich pilotów myśliwskich
(19 lipca 1940 - 8 maja 1945 w jednostkach PSP, RAF i USAAF)
Samoloty nieprzyjaciela zniszczone w walkach powietrznych
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zniszczone | 214 1/6 | 199 | 90 | 114 3/4 | 101 | 29 1/2 | 748 5/12 |
| prawdopodobne | 35 | 52 | 36 | 42 | 8 | 2 | 175 |
| uszkodzone | 37 2/3 | 57 1/2 | 43 | 66 | 24 | 9 | 237 1/6 |
Samoloty nieprzyjaciela zniszczone na ziemi
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zniszczone | - | 3 | - | - | 2 | 9 | 14 |
| prawdopodobne | - | - | - | - | 2 | - | 2 |
| uszkodzone | - | 3 | - | - | 3 | 9 | 15 |
Łączne straty samolotów nieprzyjaciela
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zniszczone | 214 1/6 | 202 | 90 | 114 3/4 | 103 | 38 1/2 | 769 5/12 |
| prawdopodobne | 35 | 52 | 36 | 42 | 10 | 2 | 177 |
| uszkodzone | 37 2/3 | 60 1/2 | 43 | 66 | 27 | 18 | 252 1/6 |
Wysiłek bojowy polskich dywizjonów bombowych
(19 lipca 1940 - 8 maja 1945), nie wliczony wysiłek działań specjalnych załóg w 138 Squadronie, 1586 (Polskiej) Eskadrze i 301 Dywizjonie "Ziemi Pomorskiej - Obrońców Warszawy".
Bomber Command, Coastal Command, Tactical Air Force
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| samolotozadań | 97 | 1357 | 2999 | 1895 | 3607 | 1751 | 11 706 |
| godzin | 367,5 | 7451 | 17 788 | 11 482,5 | 18 126 | 8889 | 64 113 |
Tonaż ładunku zrzuconego przez dywizjony bombowe
(19 lipca 1940 - 8 maja 1945), nie wliczony wysiłek działań specjalnych załóg w 138 Squadron, 1586 (Polskiej) Eskadrze i 301 Dywizjonie "Ziemi Pomorskiej - Obrońców Warszawy".
Bomber Command, Coastal Command, Tactical Air Force
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| bomby | 62 | 1793 | 2784 | 813 | 5088 | 2667 | 13 206 |
| miny | - | - | 544 | 790 | 159 | 9 | 1502 |
| Razem | 62 | 1793 | 3328 | 1602 | 5247 | 2676 | 14 708 |
(liczby podane w tonach, w 1945 dodatkowo 152t żywności do Holandii).
Działania specjalnych polskich załóg
(7 listopada 1941 - 26 lutego 1945) w 138 Squadron, 1586 (Polskiej) Eskadrze i 301 Dywizjonie "Ziemi Pomorskiej - Obrońców Warszawy"
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| samolotozadania operacyjne | - | 2 | 104 | 191 | 943 | 95 | 1335 |
| godziny lotu | - | 22 | 835 | 1573 | 6781 | 716 | 9927 |
| zrzucony tonaż | - | 0,9 | 70 | 163,2 | 1248,4 | 94,3 | 1576,8 |
| zrzuceni skoczkowie | - | 9 | 137 | 193 | 334 | 19 | 692 |
| straty w załogach | - | 1 | 3 | 9 | 20 1/8 | 3/8 | 33 1/2 |
(straty w załogach odnoszą się do całych załóg, 7 do 8 lotników każda)
Działania transportowych polskich załóg i jednostek
Transport Command, piloci ATA
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| samolotozadania | 163 | 1475 | 2648 | 3995 | 6747 | 3760 | 18 788 |
| godziny lotu | 261 | 14 868 | 16 914 | 20 111 | 30 204 | 14 709 | 97 067 |
| dostarczone samoloty | 118 | 1310 | 2120 | 3014 | 3966 | 1556 | 12 084 |
| przewiezieni pasażerowie | 324 | 1320 | 2868 | 6294 | 6117 | 3468 | 24 411 |
| przewieziony ładunek | 17 | 56 | 168 | 230 | 504 | 336 | 1311 |
(przewieziony ładunek w tonach)
Łączne wyliczenie wysiłku operacyjnego polskich jednostek PSP
(19 lipca 1940 - 8 maja 1945, nie dotyczy Polskiej Ekipy Myśliwskiej ani polskich pilotów myśliwych służących w jednostkach RAF i USAAF)
Coastal Command, Bomber Command, Fighter Command, Transport Command, jednostki do zadań specjalnych
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| samolotozadań | 2459 | 15 866 | 16 141 | 19 347 | 36 696 | 14 844 | 105 353 |
| godzin | 2924 | 39 063 | 50 901 | 56 431 | 101 706 | 42 898 | 293 923 |
Podsumowanie strat personalnych
Straty personalne Polskich Sil Powietrznych
Jednostki Myśliwskie
Straty operacyjne
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| polegli w akcji | 33 | 50 | 37 | 38 | 50 | 16 | 224 |
| zaginieni | - | 4 | 4 | 10 | 31 | 3 | 52 |
| wzięci do niewoli | - | 15 | 11 | 20 | 13 | 14 | 73 |
| Razem | 33 | 69 | 52 | 68 | 94 | 33 | 349 |
Łączne straty w szkoleniu
| Lata 1940-1945 | Razem |
|---|---|
| zabici | 197 |
| zaginieni | - |
| wzięci do niewoli | - |
| Razem | 197 |
Łączne straty operacyjne i w szkoleniu
| Lata 1940-1945 | Razem |
|---|---|
| polegli/zabici | 421 |
| zaginieni | 52 |
| wzięci do niewoli | 73 |
| Razem | 546 |
Jednostki Bombowe
Straty operacyjne
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| polegli w akcji | 8 | 137 | 315 | 144 | 143 | 61 | 808 |
| zaginieni | - | 5 | 16 | 7 | 6 | - | 34 |
| wzięci do niewoli | - | 67 | 91 | 19 | 10 | 18 | 205 |
| Razem | 8 | 209 | 422 | 170 | 159 | 79 | 1047 |
Łączne straty w szkoleniu
| Lata 1940-1945 | Razem |
|---|---|
| zabici | 197 |
| zaginieni | - |
| wzięci do niewoli | - |
| Razem | 197 |
Łączne straty operacyjne i w szkoleniu
| Lata 1940-1945 | Razem |
|---|---|
| polegli/zabici | 1005 |
| zaginieni | 34 |
| wzięci do niewoli | 205 |
| Razem | 1244 |
Jednostki do zadań specjalnych
Straty operacyjne
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| polegli w akcji | - | - | 19 | 36 | 109 | 3 | 167 |
| zaginieni | - | - | - | 9 | 9 | - | 18 |
| wzięci do niewoli | - | 8 | - | 15 | 26 | - | 49 |
| Razem | - | 8 | 19 | 60 | 144 | 3 | 234 |
Jednostki Transportowe
Straty operacyjne
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| polegli w akcji | - | 4 | 4 | 9 | 12 | 6 | 35 |
| zaginieni | - | - | - | - | - | - | - |
| wzięci do niewoli | - | - | - | - | - | - | - |
| Razem | - | 4 | 4 | 9 | 12 | 6 | 35 |
Szkoły i jednostki szkolne
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zabici | 19 | 58 | 38 | 43 | 30 | 7 | 195 |
| zaginieni | - | - | - | - | - | - | - |
| wzięci do niewoli | - | 3 | - | - | - | 1 | 4 |
| Razem | 19 | 61 | 38 | 43 | 30 | 8 | 199 |
Łączne wyliczenie strat jednostek operacyjnych PSP
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| polegli w akcji | 41 | 191 | 375 | 227 | 314 | 86 | 1234 |
| zaginieni | - | 9 | 20 | 26 | 46 | 3 | 104 |
| wzięci do niewoli | - | 90 | 102 | 54 | 49 | 32 | 327 |
| Razem | 41 | 290 | 467 | 307 | 409 | 121 | 1665 |
Łączne wyliczenie strat szkolenia i jednostek szkolnych PSP
| Lata 1940-1945 | Razem |
|---|---|
| zabici | 589 |
| zaginieni | - |
| wzięci do niewoli | 4 |
| Razem | 593 |
Łączne wyliczenie strat jednostek operacyjnych i szkolnych PSP
| Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| polegli/zginęli | 60 | 249 | 413 | 270 | 344 | 93 | 1823 |
| zaginieni | - | 9 | 20 | 26 | 46 | 3 | 104 |
| wzięci do niewoli | - | 93 | 102 | 54 | 49 | 33 | 331 |
| Razem | 60 | 351 | 535 | 350 | 439 | 129 | 2258 |
Łączne wyliczenie strat personelu naziemnego PSP
| Lata 1940-1945 | Oficerowie | Szeregowi | Razem |
|---|---|---|---|
| polegli w akcji | 521 | 713 | 1234 |
| zginęli podczas szkolenia | 234 | 355 | 589 |
| zginęli na ziemi | 12 | 68 | 80 |
| Razem | 765 | 1136 | 1903 |
(dodatkowo 24 oficerów i 46 szeregowców zmarło śmiercią naturalną lub w wypadkach drogowych)
Łączne wyliczenie strat całego personelu PSP
| Lata 1940-1945 | Latający | Naziemny | Razem |
|---|---|---|---|
| polegli/zginęli | 2258 | 1903 | 4161 |
Przypisy
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- Zdzisław Żygulski jun, Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.
- Izydor Koliński: Regularne jednostki Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
