Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu
53°29′13″N 18°45′25″E/53,486944 18,756944 Pomnik Żołnierza Polskiego po renowacji | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce |
ul. Rynek |
| Typ obiektu | |
| Projektant |
Ewelina Szczech-Siwicka |
| Data odsłonięcia |
1911 (jako Pomnik Wilhema I) |
| Ważniejsze przebudowy |
4 maja – 26 października 2010 (Rekonstrukcja) |
| Data likwidacji |
25 stycznia 1920 (jako Pomnik Wilhema I) |
Położenie na mapie Grudziądza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
| 53°29′13″N 18°45′25″E/53,486944 18,756944
| |
 |
Ten artykuł od 2023-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Pomnik Żołnierza Polskiego (hist. Pomnik Nieznanego Żołnierza[1], Pomnik Niepodległości[2]) – pomnik położony w centralnej części rynku w Grudziądzu.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i po późniejszym powrocie Grudziądza do II Rzeczypospolitej 23 stycznia 1920, jednym z pierwszych spontanicznych działań społeczeństwa było usunięcie niemieckich pomników wznoszących się w newralgicznych punktach miasta. Po paru z nich pozostały puste cokoły, które zamierzano wykorzystać w przyszłości.
W 1925 z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta zaadaptowano cokół pomnika Ottona von Bismarcka z 1912 przy pl. 23 Stycznia, przekształcając go niewielkimi środkami – poprzez umieszczenie godła państwowego i tablicy ze stosownym napisem – w skromny pomnik Nieznanego Żołnierza.
Było to jednak rozwiązanie o charakterze doraźnym, myślano już bowiem o formie bardziej okazałej, stosownej dla miasta będącego siedzibą ważnego garnizonu. W tym celu postanowiono wykorzystać cokół po pomniku cesarza Wilhelma I, stojącym pośrodku rynku od 1911 r. W 1927 r. powołano społeczny komitet budowy, którego przewodniczącym został przewodniczący Rady Miejskiej mecenas Julian Szychowski. Pomnik zaprojektował Stanisław Jackowski z Warszawy (autor znanego stołecznego pomnika Jana Kilińskiego), a odsłonięcie odbyło się 30 listopada 1930, dla uczczenia 10 rocznicy powrotu Pomorza do Polski i 100 rocznicy wybuchu powstania listopadowego.
Połączenie dynamicznego posągu żołnierza dzierżącego sztandar zwycięstwa i starego cokołu okazało się nie tylko zabiegiem głęboko symbolicznym, ale i udanym pod względem kompozycyjnym. „Pomnik Żołnierza Polskiego, uosabiającego Wolność i Niepodległość” z miejsca zyskał ogromną popularność i stał się ośrodkiem manifestacji patriotycznych (nawiasem mówiąc, mianem Pomnika Niepodległości określano również popiersie marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłonięte w 1933 w pobliżu dworca kolejowego). Nie wykorzystano jednak zaskakującej cechy cokołu, który w założeniu był połączony z dekoracyjnym wodotryskiem.
Dotychczasowy pomnik przy pl. 23 Stycznia rozebrano. Monument na rynku, podobnie jak inne polskie pomniki, został zburzony wraz z pruskim cokołem już w pierwszych dniach hitlerowskiej okupacji w 1939 r. Po zakończeniu wojny, mimo oczekiwań społeczeństwa, długo nie mógł doczekać się przywrócenia.
Ze stosowną inicjatywą publiczną wystąpiło w 1979 r. Koło Wychowanków Średnich Szkół Grudziądza z lat 1920–1939, jednak dopiero ponowna inicjatywa, powzięta 1982 w porozumieniu z Grudziądzkim Towarzystwem Kultury spotkała się z akceptacją władz miejskich, politycznych i wojskowych. Po dłuższych staraniach, 11 października 1986 r. odsłonięto – jako pomnik Żołnierza Polskiego – jego replikę autorstwa Eweliny i Henryka Siwickich z Torunia. Na nowo zaprojektowanym kanciastym cokole, na którym umieszczono brązowy kartusz z napisem: „Nie zginęła i nigdy nie zginie”. Dopiero w 1990 udało się umieścić brązową tablicę informująca o historii monumentu.
W 2010 roku w ramach przywracania historycznego wyglądu rynkowi, Pomnik Żołnierza Polskiego został ustawiony na nowym cokole, wyglądem zbliżonym do przedwojennego, a akt erekcyjny w dniu 27 października 2010 uroczyście wmurował prezydent RP Bronisław Komorowski.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Grudziądz - Pomnik Żołnierza Polskiego - stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-01-31].
- ↑ Marcin Gębski, Marcin Kowalewski, Zabytki Grudziądza [online], Grudziądz, 12 stycznia 2017 [dostęp 2023-01-31] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Domasłowski, Żołnierz po cesarzu. Z dziejów grudziądzkiego pomnika, „Nowości”, ISSN 0137-9259, R. 32, 1999, nr 250 (25.10.), s. 12, il.
- Anna Wajler, Grudziądz na pocztówkach z lat 1920–1939, Grudziądz, Wydawnictwo Muzeum w Grudziądzu, 2002, ISBN 83-88076-06-X.
- Grudziądzkie pomniki. Katalog wystawy, tekst i oprac. Regina M. Potęga-Magdziarz, Grudziądz, Biblioteka Miejska im. Wiktora Kulerskiego, 2004, ISBN 83-905896-3-X.
- Czesław Skiba, Pomniki Nieznanego Żołnierza. Świat i Polska, przewodnik, Warszawa, DW Bellona, 2004, ISBN 83-11-09896-4.
- Karola Skowrońska, Rekonstrukcja Pomnika Niepodległości, „Kalendarz Grudziądzki”, 12, 2008, ISSN 1427-700X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Przewodnicy PTTK Grudziądz. przewodnicy.grudziadz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-06)].
- pomniku cesarza Wilhelma I w Grudziadzu
- pomnik Bismarcka w Grudziądzu 1912-1920
