Pomnik żołnierzy AK poległych w ataku na Dworzec Gdański w Warszawie
_-_place_of_remembrance_-_03.JPG) Pomnik widziany od frontu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Data odsłonięcia | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°15′41,4000″N 20°59′34,8000″E/52,261500 20,993000 | |
Pomnik żołnierzy AK poległych w ataku na Dworzec Gdański w Warszawie – posąg kobiety oraz pamiątkowy głaz usytuowane przy ul. Mickiewicza (róg gen. Zajączka) na warszawskim Żoliborzu.
Głaz i posąg upamiętniają kilkuset żołnierzy Armii Krajowej – powstańców ze Starego Miasta i Żoliborza oraz partyzantów z Puszczy Kampinoskiej i Nalibockiej – poległych w powstaniu warszawskim podczas nieudanych szturmów na silnie umocniony Dworzec Gdański (20-22 sierpnia 1944).
Historia miejsca pamięci[edytuj | edytuj kod]
Podczas powstania warszawskiego Dworzec Gdański wraz z linią kolei obwodowej stanowiły niemiecką barierę, odgradzającą Stare Miasto od Żoliborza. Powstańcze oddziały, w tym jednostki AK przybyłe na odsiecz Warszawie z Puszczy Kampinoskiej i Nalibockiej[a], dwukrotnie szturmowały silnie umocniony dworzec, dążąc do wywalczenia naziemnego połączenia między obiema dzielnicami. Natarcia przeprowadzone w nocy z 20 na 21 sierpnia oraz w nocy z 21 na 22 sierpnia 1944 zakończyły się jednak niepowodzeniem z powodu przewagi ogniowej nieprzyjaciela oraz braku doświadczenia oddziałów leśnych w prowadzeniu walk na terenie miejskim. Poległo lub odniosło rany blisko 500 żołnierzy AK.
Historia i wygląd pomnika[edytuj | edytuj kod]
Po wojnie, staraniem Rady Narodowej dzielnicy Żoliborz, ufundowano pomnik upamiętniający powstańców poległych w walkach o Dworzec Gdański. Stanął on u zbiegu ul. Mickiewicza z ul. Generała Zajączka, w miejscu z którego oddziały leśne wyruszały w sierpniu 1944 do szturmu na niemieckie umocnienia. Pomnik wykuli w czynie społecznym pracownicy Zjednoczenia Budownictwa Miejskiego. Jego odsłonięcie nastąpiło 29 września 1957[1]. Był to jeden z pierwszych pomników w Warszawie, upamiętniających powstańców 1944 roku.
Początkowo pomnik miał formę pamiątkowego głazu, ustawionego na podeście z płyt chodnikowych (w otoczeniu zieleni). Na głazie umieszczono inskrypcję o treści: „W hołdzie bohaterskim żołnierzom oddziałów powstańczych, Kampinosu, Żoliborza i Starówki poległym w natarciach na Dworzec Gdański w dniach 20-22 VIII 1944”[1]. Z kolei na podeście wykuto litery składające się na fragment wiersza Juliusza Słowackiego:
A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei
Jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec[1]
W 1974 skromny pomnik uzupełniono ceramiczną rzeźbą dłuta Ireny Nadachowskiej. Przedstawia ona pełną zadumy kobietę z różą w dłoni, symbolizującą ból polskich kobiet, które utraciły na wojnie swoich mężów, synów i braci[1].
W listopadzie 1983 wandale niemal doszczętnie rozbili posąg kobiety z różą. Młodzież z pobliskiego Zespołu Szkół Elektronicznych zebrała wówczas ocalałe szczątki, po czym przeniosła do pracowni autorki z prośbą o odtworzenie rzeźby. Ostatecznie wierna oryginałowi kopia posągu została odlana w brązie w Zakładach Mechanicznych im. Nowotki[2]. Rzeźba powróciła na miejsce pamięci w dniu 18 marca 1988[1].
W 1994 roku zmodyfikowano nieco inskrypcję na głazie, aby w pełnym stopniu oddawała ona historyczną prawdę o upamiętnianych wydarzeniach. Obecnie jej treść brzmi:
W hołdzie bohaterskim żołnierzom Armii Krajowej
oddziałów powstańczych z Żoliborza i Starówki
oraz partyzanckich z Puszczy Kampinoskiej i Nalibockiej
poległym w natarciu na Dworzec Gdański w dniach 20 i 22 VIII 1944[3]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W skład Zgrupowania „Kampinos” wchodził liczący ok. 840 żołnierzy oddział partyzancki podporucznika „Doliny” (Adolf Pilch) z Puszczy Nalibockiej w województwie nowogródzkim, który wycofując się przed prącą na zachód Armią Czerwoną zdołał dotrzeć aż do Puszczy Kampinoskiej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, s. 127-128.
- ↑ Kalendarz warszawski 1 X 1987 – 31 III 1988. „Kronika Warszawy”. 3/4 (75–76), s. 331, 1988.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVIII-XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 176. ISBN 83-912463-4-5.