Pomorska Brygada WOP
 Emblemat brygady | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Sformowanie |
1 stycznia 1958 |
| Rozformowanie |
16 maja 1991 |
| Nazwa wyróżniająca |
Pomorska |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
płk Tadeusz Tymicki |
| Ostatni |
płk Henryk Grzybowski |
| Organizacja | |
| Kryptonim |
Ulewa[a] |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość |
Dowództwo WOP |
| Odznaczenia | |
| |
Pomorska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza (PBWOP) – zlikwidowana brygada Wojsk Ochrony Pogranicza pełniąca służbę na granicy państwowej z Niemiecką Republiką Demokratyczną i granicy morskiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Sformowana na podstawie zarządzenia MSW nr 075/58 z 22 kwietnia 1958, na bazie 12 Brygady WOP, jako 12 Pomorska Brygada WOP[1].
Sztab brygady mieścił się Szczecinie przy ul. Żołnierskiej 4[2].
W 1958 sformowano placówkę zwiadu w Międzyzdrojach[b] i Samodzielną Eskadrę Lotnictwa Rozpoznawczego WOP w Szczecinie Dąbiu, przemieszczoną następnie do Wicka Morskiego[c].
W 1960 rozformowano dywizjon rzecznych kutrów pogranicza Szczecin, a w 1963 124 batalion WOP Police. Jego strażnice podporządkowano 123 batalionowi Szczecin[d]. Jednocześnie zaprzestano konwojowania statków handlowych obcych bander na Zalewie Szczecińskim na trasie Szczecin-Świnoujście.
13.10.1960 sztab brygady został przeniesiony do wyremontowanego bloku koszarowego przy Żołnierskiej 5[2]. W 1961 dowództwo posiadało kryptonim Ulewa.
Rozkazem organizacyjnym dowódcy WOP nr 0148 z 2.09.1963 przeformowano strażnice lądowe kategorii II Gryfino, kategorii III Widuchowa, Krajnik Górny, Pisek, Łysogórki, Czelin i Namyślin oraz kategorii IV Cedynia i Kostrzynek na strażnice WOP rzeczne kategorii I.
W 1962 wprowadzono nowy plan mobilizacyjny PM–62. Zakładał on na wypadek wojny znaczne rozwiniecie jednostki. Zgodnie z etatem czasu „P”, na dzień 1 lipca 1965 Brygada liczyła 3284 żołnierzy, a etat czasu „W” przewidywał 4069 żołnierzy[3]. W ramach zadań mobilizacyjnych jednostka mobilizowała dywizjon OP Świnoujście (bez grupy kutrów) i rozformowywała Szkołę Podoficerów Sanitarnych[3].
31 maja 1968 przeformowano brygadę z etatu 352/70 na etat 33/12 o stanie osobowym 3143 żołnierzy i 51 pracowników cywilnych[e].
W 1976 rozformowano 122 batalion WOP i 123 batalion WOP, podporządkowując strażnice bezpośrednio dowódcy brygady. Z rozformowanych batalionów sformowano placówki zwiadu i kompanie odwodowe. Brygada przyjęła nazwę Pomorska Brygada WOP[4].
Po stanie wojennym odtworzono batalion graniczny WOP w Chojnie. W 1989 przyjęto do ochrony odcinek na Odrze od rozformowanej Lubuskiej Brygady WOP wraz z batalionem granicznym WOP w Słubicach oraz przejściami granicznymi: Kunowice, Świecko, Słubice i Kostrzyn[4].
W 1990 rozformowano batalion portowy Szczecin Dąbie[f].
17 grudnia 1989 brygada otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[5].
Pomorska Brygada WOP funkcjonowała do 15 maja 1991.
Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Pomorską Brygadę WOP w Szczecinie istniejącą według etatu nr 44/0102 o stanie osobowym na okres „W” 2002 żołnierzy i 70 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 2010 żołnierzy i 111 pracowników cywilnych[6]. Na jej bazie powstał oddział Straży Granicznej: Pomorski Oddział Straży Granicznej w Szczecinie[7]. Oddziałowi została przydzielona nazwa związana z regionem, w którym działał[g][4].
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
- Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia[i]
- 122 batalion WOP Chojna
- 123 batalion WOP Szczecin
- 124 batalion WOP Police
- 125 batalion WOP Świnoujście
- batalion portowy WOP Szczecin Dąbie
- Samodzielny batalion kutrów granicznych (dywizjon rzecznych kutrów pogranicza} Szczecin
- Flotylla morska WOP Trzebież
- Batalion portowy WOP Świnoujście
- Dywizjon okrętów pogranicza Świnoujście
- Graniczne placówki kontrolne:
- GPK Widuchowo (rzeczna)
- GPK Kołbaskowo (drogowa)
- GPK Gumieńce (kolejowa)
- GPK Trzebież (rybacka)
- GPK Szczecin (morska)
- GPK Świnoujście (morska)
- GPK Dziwnów (rybacka).
W 1968 dowództwu brygady podlegały:
- Batalion nadmorski WOP Świnoujście
- Strażnice bezpośrednio podległe dowództwu:
- nr 5 lądowa II kategorii Karszno
- nr 6 lądowa II kategorii Myśliborz Wielki
- nr 7 techniczna II kategorii Dobieszczyn
- nr 8 techniczna II kategorii Stolec
- nr 9 techniczna II kategorii Dobra
- nr 10 techniczna II kategorii Kościno
- nr 11 techniczna I kategorii Broniszewo
- samodzielny pluton kontroli ruchu granicznego Kołbaskowo
- nr 12 techniczna Kamieniec
- Szkolna – Szczecin
- Batalion rzeczny WOP Chojna
- Batalion portowy Szczecin Dąbie.
Skład Pomorskiej Brygady WOP w 1990 przedstawiał się następująco:
- Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
- Batalion WOP Słubice
- Batalion WOP Chojna
- Batalion WOP Świnoujście
- 29 strażnic WOP
- Graniczne placówki kontrolne:
- GPK Kunowice (kolejowa)
- GPK Świecko (drogowa)
- Słubice (drogowa)
- GPK Kostrzyń (kolejowa, rzeczna)
- GPK Kołbaskowo (drogowa)
- GPK Szczecin-Gumieńce (kolejowa)
- GPK Szczecin (morska) (stacjonował w budynku Urzędu Celnego przy ul. Gdańskiej)
- GPK Trzebież (rybacka)
- GPK Świnoujście (morska)
- GPK Dziwnów (rybacka).
Wykaz punktów obserwacji wzrokowo-technicznej w Pomorskiej Brygadzie WOP wg stanu z 1990[8]:
- POWT nr 1 Podgrodzie
- POWT nr 2 Karsibór
- POWT nr 3 Świnoujście
- POWT nr 4 Przytor
- POWT nr 5 Międzyzdroje
- POWT nr 6 Grodno
- POWT nr 7 Kołczewo
- POWT nr 8 Międzywodzie
- POWT nr 9 Dziwnówek
- POWT nr 10 Pobierowo
- POWT nr 11 Rewal
- POWT nr 12 Niechorze
- POWT nr 13 Włodarka
- POWT nr 14 Mrzeżyno.
Oficerowie brygady[edytuj | edytuj kod]
| Dowódcy brygady | |
|---|---|
| płk Tadeusz Tymicki | do 1.07.1958 |
| ppłk Zdzisław Czech | do 29.08.1960 |
| płk Roman Wasilkowski | do 10.09.1967 |
| płk Czesław Stopiński | do 16.09.1971 |
| płk Ryszard Olejak | do 30.11.1977 |
| płk Zdzisław Czech | do 10.08.1984 |
| płk Henryk Grzybowski[9] | do 11.02.1991. |
| Kierownicy sekcji KRG[10] | |
| kpt. Izydor Gerber | |
| kpt. Jerzy Jakubiak | |
| ppłk Stanisław Rutkowski | |
| ppłk Jan Piotrowski | |
| ppłk Stefan Gorzelak | |
| ppłk Mieczysław Koladyński | |
| ppłk Roman Drabarek. | |
Przekształcenia[edytuj | edytuj kod]
3 Oddział Ochrony Pogranicza → 3 Szczeciński Oddział WOP → 8 Brygada Ochrony Pogranicza → 12 Brygada WOP → 12 Pomorska Brygada WOP → Pomorska Brygada WOP → Pomorski Oddział Straży Granicznej
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kryptonim brygady w 1961.
- ↑ Zarządzenie org. DWW nr 07/WW z 28 marca 1958 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 61.
- ↑ Zarządzenie org. DWW nr 019/WW z 23 października 1958 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 62).
- ↑ Zarządzenie MSW z 24 stycznia 1963 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 62.
- ↑ Zarządzenie szefa Wojsk Ochrony Pogranicza nr 015/WOP z 25.03.1968.
- ↑ Zarządzenie DWOP nr 028 z 25 kwietnia 1990 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 62.
- ↑ ASG, sygn. 445/7 s. 43–48.
- ↑ a b Widok budynków koszarowych z okresu późniejszego (2009)
- ↑ Strukturę organizacyjną brygady podano za → Jackiewicz 1998 ↓, s. 61
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Jackiewicz 1998 ↓, s. 61.
- ↑ a b Historia PBWOP ↓, s. 124–132.
- ↑ a b Goryński 2021 ↓, s. 185.
- ↑ a b c Jackiewicz 1998 ↓, s. 62.
- ↑ Honkisz 1990 ↓, s. 277.
- ↑ Goryński 2012 ↓, s. 197.
- ↑ Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 stycznia 2020 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Straży Granicznej (Dz.U. 2020. poz. 305). dziennikustaw.gov.pl, 2020-02-26. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ Bieniecki 2011 ↓, s. 117 cz.III.
- ↑ Jerzy Jankowski: Ostatnie pożegnanie śp. płk. w st. spocz. WOP Henryka Grzybowskiego. [w:] Związek Emerytów i Rencistów Straży Granicznej [on-line]. emeryci-sg.org.pl, 2020-08-04. [dostęp 2020-08-05]. (pol.).
- ↑ Jarmoliński 2013 ↓, s. 158.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ireneusz Bieniecki. Obserwacja i radiolokacyjny dozór Wojsk Ochrony Pogranicza na polskim wybrzeżu morskim w latach 1960 – 1991 (powstanie – rozwój– organizacja). Część I – lata 60., cześć II - lata 70., część III - lata 80.. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. cz.I 3/11, cz.II 4/11, cz.III 1-2/12, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
- Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
- Grzegorz Goryński. Plany mobilizacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza okresu zimnej wojny – zadania na rzecz MON. „Biuletyn Historyczny Muzeum Marynarki Wojennej”. 36/2021, 2021. Gdynia: Muzeum Marynarki Wojennej. ISSN 0137-5539.
- Grzegorz Goryński: Trudne początki – nieznane dokumenty dotyczące narodzin Straży Granicznej i ruchu związkowego. W: Biuletyn 1–2/2012. T. Z historii ochrony granic. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 2012, s. 153–204.
- Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945 – 1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.
- Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
- J erzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
- Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek : materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. : praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
- Archiwum Straży Granicznej, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1842/6, Historia Pomorskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Szczecin 1961.
- Wojska Ochrony Pogranicza w Szczecinie
- Pomorska Brygada WOP
- Brygady WOP rozmieszczone na granicy polsko-niemieckiej
- Jednostki Wojska Polskiego o nazwie wyróżniającej Pomorska
- Brygady WOP rozmieszczone na granicy morskiej
- Jednostki organizacyjne wojska utworzone w 1958
- Jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1991