Powieść

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez 109.173.151.0 (dyskusja) o 14:16, 1 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Fragment powieści Krzyżacy

Powieśćgatunek literatury pięknej, utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg zdarzeń.

Klasyczna powieść jest pisana prozą, w której występują liczne dialogi, opisy akcji i natury, i jest podzielona na rozdziały liczące od kilku do kilkudziesięciu stron. Całość liczy od ok. 100 do ok. 500 stron maszynopisu. Posiada także wszystkowiedzącego, anonimowego narratora i wielowątkową, liniową, chronologiczną fabułę. Wiele powieści, zwłaszcza współczesnych, świadomie odchodzi od tego klasycznego schematu. Narrator może posługiwać się podstawowymi sposobami narracji lub innymi formami wypowiedzi, np. dialogiem albo mową zależną.

Historia

Pierwsze powieści powstały już w czasach antycznych. W Grecji autorem powieści był m.in. Ksenofont z Efezu (Opowieści efeskie). Był to typ powieści awanturniczej i melodramatycznej. W Rzymie autorami powieści byli Petroniusz (Satyricon) i Apulejusz (Metamorfozy albo Złoty osioł). Dzieła ich operowały zróżnicowaną narracją, od opisu realistycznego po groteskę, przynosiły też bogate studium psychologiczne bohaterów.

Ogniwem w rozwoju gatunku był średniowieczny epos rycerski. Najważniejszymi poprzednikami powieści w średniowieczu były zapewne sagi islandzkie. W epoce renesansu ważną powieść, ujętą groteskowo dał François Rabelais (Gargantua i Pantagruel). W okresie baroku wybitną powieść napisał Miguel de Cervantes (Don Kichot). Okresem rozwoju gatunku było oświecenie, a potem XIX wiek. Wykrystalizowanie się powieści jako odrębnego gatunku miało miejsce w Anglii. Pionierami byli Daniel Defoe, Jonathan Swift, Henry Fielding i Samuel Richardson. Wczesnym eksperymentatorem był Laurence Sterne. Pierwszą polską powieścią są Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki z 1775 r. autorstwa Ignacego Krasickiego.

Typologia powieści

Franz Karl Stanzel zaproponował trzy podstawowe typy powieści, ze względu na rodzaj narracji, który to podział przyjął się dość powszechnie w teorii literatury:

  • powieść auktorialna – w której narrator komentuje wydarzenia, ale między nim a światem przedstawionym istnieje dystans; narrator nie jest bohaterem, nie występuje w świecie przedstawionym – w grupie tej mieści się powieść klasyczna
  • powieść pierwszoosobowa – w której narrator występuje w świecie przedstawionym w tym samym miejscu i czasie, co bohaterowie oraz opowiada, co przeżył lub czego dowiedział się od innych; narrator jednak wie więcej niż pozostali bohaterowie – jest to najczęstsza forma powieści autobiograficznej
  • powieść personalna – w której trudno wyczuć obecność narratora, gdyż czytelnik patrzy na akcję oczami bohatera; brak w niej komentarzy do działań bohaterów, występuje tylko opis ich zachowań i myśli.

Ze względu na formę występują następujące rodzaje powieści:

  • powieść epistolarna – pisaną w formie zbioru listów
  • powieść dialogowa – pisana w formie czystego dialogu – bez fragmentów opisowych i czysto-narracyjnych
  • powieść rzeka – stanowiąca zbiór minipowieści, pisanych w porządku chronologicznym tworzących jedną całość
  • powieść szkatułkowa – pisana w formie zbioru pozornie z sobą niezwiązanych opowiadań – np. opowiadających tę samą historię z punktu widzenia różnych narratorów, lub zbudowanej w formie "opowiadania w opowiadaniu".
  • strumień świadomości – powieść nieopisująca wydarzeń zewnętrznych lecz stanowiąca "zapis myśli"

Szczególnymi gatunkami powieści są:

  • powieść tendencyjna – pisana od początku w celu udowodnienia pewnej, narzuconej z góry tezy
  • powieść traktat – w której opisywane wydarzenia są wyłącznie pretekstem do przekazania treści światopoglądowo-filozoficznych
  • powieść edukacyjna – w której opisywane wydarzenia służą głównie do przekazania w przyjemnej formie określonego zasobu wiedzy
  • powieść parabola – w której opisywane wydarzenia są symboliczną formą przedstawienia pewnej tezy, niezwiązanej bezpośrednio z samymi wydarzeniami
  • powieść biograficznabiografia pisana w formie powieści
  • powieść z kluczem – w której podobieństwo bohaterów do osób istniejących, a niekiedy także poszczególnych zdarzeń do wydarzeń zachodzących w rzeczywistości jest zamierzone (np. powieść Leopolda Tyrmanda Życie towarzyskie i uczuciowe).

Ze względu na zakres tematyczny, rozróżnia się następujące gatunki powieści: