Prusy Zachodnie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez BasileusAutokratorPL (dyskusja | edycje) o 17:30, 21 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Prusy Zachodnie
Westpreußen
1773-1824
1878-1922
Flaga
Godło
Flaga Godło
Położenie
Stolica

Gdańsk

Powierzchnia
 • całkowita


25,534 km²

Liczba ludności
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


1,433,681 (1890)
56.1 osób/km²

Data powstania

1773

Data likwidacji

1922

Prusy Zachodnie (niem. Westpreußen) – prowincja państwa pruskiego, powstała na początku 1773, po I rozbiorze Polski i włączeniu Prus Królewskich (Pomorza Gdańskiego bez Gdańska, ziemi chełmińskiej bez Torunia, Powiśla, Warmii), wschodnich Kujaw do Prus. Dodatkowo obejmowała okręg nadnotecki (Bydgoszcz). Stolicą prowincji został Kwidzyn, a od 1793 Gdańsk. W 1905 powierzchnia prowincji wynosiła 25 534,9 km² i zamieszkiwało ją 1 641 936 mieszkańców.

Zmiany terytorialne

Z początku Prusy Zachodnie dzieliły się na dwa departamenty: gdański i kwidzyński[potrzebny przypis], w 1818 przemianowane na rejencje o tych samych nazwach. Po pokoju w Tylży w 1807 obszar prowincji zmniejszył się o tereny wokół Bydgoszczy, Ziemię Chełmińską z Toruniem, które przeszły do Księstwa Warszawskiego, oraz o terytorium Gdańska ogłoszonego wolnym miastem. W 1814 Gdańsk, a w 1815 ziemia chełmińska z Toruniem wróciły do Prus Zachodnich. Odtąd Westpreußen obejmowały ten sam teren (aż do 1918). W latach 1824–1829 funkcjonowała unia personalna między Prusami Zachodnimi i Prusami Wschodnimi, a w 1829 formalnie zjednoczono obie prowincje w jedną prowincję o nazwie Prusy. W 1878 unia została rozwiązana i wrócono do sytuacji z 1823.

W wyniku traktatu wersalskiego od Prus odpadła większa część Pomorza Gdańskiego z ziemią chełmińską, Kociewiem i częścią Kaszub. Przy Niemczech pozostały zachodnie skrawki Westpreußen (powiaty: Wałcz, Złotów i Człuchów), które wraz z pozostałymi przy Niemczech fragmentami prowincji poznańskiej złożyły się na prowincję o nazwie Marchia Graniczna Poznań-Prusy Zachodnie. Wschodnia część prowincji z powiatami Kwidzyn, Sztum, Malbork, Susz i Elbląg została dołączona do Prus Wschodnich i funkcjonowała w ich ramach jako rejencja zachodniopruska. Gdańsk z okolicami został w 1920 ogłoszony wolnym miastem.

W 1938 prowincja Marchia Graniczna Poznań-Prusy Zachodnie została rozwiązana i rozdzielono ją między sąsiednie: Brandenburgię, Śląsk i Pomorze. Powiaty wałecki, złotowski i człuchowski wcielono do prowincji pomorskiej.

W wyniku okupacji niemieckiej 1939–1945 powstał Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, nieco większy od prowincji zachodniopruskiej w latach 1815–1918 (doszły powiaty bydgoski, lipnowski, rypiński, wyrzyski oraz miasto Bydgoszcz; poza granicami pozostały powiaty człuchowski, złotowski i wałecki). Obejmował on dużą część przedwojennego województwa pomorskiego (bez powiatów inowrocławskiego, nieszawskiego, szubińskiego i włocławskiego), rejencję zachodniopruską (której przywrócono nazwę: rejencja kwidzyńska) i Wolne Miasto Gdańsk. Na jego czele stał Albert Forster jako gauleiter NSDAP i zarazem Namiestnik Rzeszy. Po 1945 nazwa Prusy Zachodnie wyszła w Polsce z obiegu, choć nadal używana jest w Niemczech na określenie Pomorza Gdańskiego (termin Pommern zarezerwowany jest w Niemczech tylko dla dawnej prowincji pomorskiej).

Prowincja posiadała swój hymn, zwany Westpreussenlied, którego twórcami byli P. Felske i H. Hartmann.

Demografia, warunki naturalne i gospodarka

Prusy Zachodnie miały charakter krainy rolniczej – pola uprawne zajmowały 54%, a łąki i pastwiska 18% powierzchni prowincji – i o stosunkowo wyższym zalesieniu (21% powierzchni) niż sąsiadujące prowincje Prus[1]. Również odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie był wyższy niż średnia dla Prus, a wskaźnik urbanizacji niższy[2][3][4].

Około połowy mieszkańców prowincji wyznawało wiarę katolicką, co wynikało przede wszystkim ze zbliżonego odsetka ludności polskiej, przy czym z biegiem lat odsetek katolików rósł i przed końcem XIX wieku przekroczył 50%.[2][3][4].

Prusy Zachodnie
Rok Liczba ludności Liczba ludności mieszkająca w miejscowościach pow. 2 tys. mieszkańców Odsetek osób wyznania ewangelickiego Odsetek osób wyznania rzymsko-katolickiego Odsetek osób wyznania żydowskiego Odsetek osób zatrudnionych w przemyśle i budownictwie Odsetek osób zatrudnionych w handlu i usługach Odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie i hodowli zwierząt Przyrost naturalny
1875[2] 1 342 750 26,6% 48% 49% 2%, 18% 7% 65% 15‰
1895[3] 1 494 360 brak danych 48% 50% 1,5% 25% 9% 66% 21‰
1910[4] 1 703 474 40% 46% 52% 0,8% 26%[a] 10%[a] 64%[a] 17‰[b]
  1. a b c Dane z roku 1907
  2. Dane z roku 1912

Udział ludności mówiącej językiem polskim lub pokrewnym zmieniał się w czasie, spadając z 51,9 % w 1819 roku do 35,5 w 1910[5]. Był również zróżnicowany regionalnie, od 0,27 w powiecie elbląskim do 79,44 w lubawskim (w 1905).

Podział administracyjny

Podział administracyjny na rejencje i powiaty
Gmach Sejmu Prus Zachodnich w Gdańsku

Stolicą Prus Zachodnich było miasto Danzig (dziś: Gdańsk). Tworzyły je dwie rejencje: rejencja gdańska (Regierungsbezirk Danzig) oraz rejencja kwidzyńska (Regierungsbezirk Marienwerder)

Rejencja gdańska

1. Powiaty miejskie:

2. Powiaty ziemskie:

Rejencja kwidzyńska

1. Powiaty miejskie:

2. Powiaty ziemskie:

Nadprezydenci Prus Zachodnich (1816-1919)

Lata urzędowania Nadprezydent Lata życia
1816 – 1829  Theodor Heinrich von Schön 1773 – 1856
1878 – 1879 Heinrich Karl Julius von Achenbach 1829 – 1899
1879 – 1888 Karl Adolf August Ernst von Ernsthausen 1827 – 1894
1888 – 1891 Adolf Hilmar von Leipziger 1825 – 1891
1891 – 1902 Gustav Heinrich Konrad von Gossler 1838 – 1902
1902 – 1905 Clemens Gottlieb Ernst von Delbrück 1856 – 1921
1905 – 1919 Ernst Ludwig von Jagow 1853 – 1930
1919 – 1920 Bernhard Schnackenburg 1867 – 1924

Od 3 grudnia 1829, do 1 kwietnia 1878 Prusy Zachodnie były połączone z Prusami Wschodnimi.

Miasta

Gdańsk, 1890-1900

Populacja największych miast prowincji na przełomie XIX i XX wieku:

miasto pop. 1890 pop. 1900 pop. 1910 rejencja źródło 2014
1. Gdańsk 120,338 140,563 170,337 gdańska [6] Polska
2. Elbląg 41,576 52,518 58,636 gdańska [7] Polska
3. Toruń 27,018 29,635 46,227 kwidzyńska [8] Polska
4. Grudziądz 20,385 32,727 40,325 kwidzyńska [9] Polska

Przypisy

  1. Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1900. Berlin: von Puttkammer &Muhlbrecht, 1900, s. 21.
  2. a b c Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1880. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1880, s. 1,6,13,15,16.
  3. a b c Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1900. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1900, s. 1,4,8-9,11.
  4. a b c Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1914. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1914, s. 1,5,9,18-19,20.
  5. Leszek Belzyt: Sprachliche Minderheiten im preußischen Staat 1815–1914. Marburg: 1998, s. 17.
  6. [1]
  7. [2]
  8. [3]
  9. [4]

Bibliografia

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.

Szablon:Zabory 1772-1807 Szablon:Zabory 1815-1918