Przymiotno alpejskie

Przymiotno alpejskie
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	przymiotno
Gatunek	przymiotno alpejskie
	Nazwa systematyczna
	Erigeron alpinus L.; Sp. pl. 2:864. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przymiotno alpejskie^[4] (Erigeron alpinus L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Występuje w górach Europy (Alpy, Apeniny, Pireneje, Karpaty, góry Półwyspu Bałkańskiego), górach Kenii i Etiopii oraz na Kaukazie^[5]. W Polsce występuje tylko w Tatrach i jest bardzo rzadki. Znaleziony tutaj został dopiero w 1969^[6]. W polskich Tatrach podawany był z dwóch tylko stanowisk: Wyżnie w Dolinie Małej Łąki oraz pod Rzędami Tomanowymi na wysokości 1520-1700 m n.p.m. Na pierwszym z tych stanowisk po 2000 nie został odnaleziony. Poza tymi stanowiskami w Tatrach występuje jeszcze tylko w słowackich Tatrach Bielskich^[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga: Wzniesiona, pojedyncza lub rozgałęziona, o wysokości 2-20 cm, wyjątkowo do 40 cm. Jest zielona i szorstko owłosiona (ale bez gruczołów).
Liście: Dolne jajowatolanetowate lub odwrotnie jajowate, czasami łopatkowate, krótkoogonkowe. Liście środkowe i górne coraz mniejsze i siedzące. Wszystkie liście owłosione obustronnie.
Kwiaty: Zebrane w jeden lub zazwyczaj kilka koszyczków o średnicy 2-3 cm mm. Kwiaty dwojakiego rodzaju; wewnętrzne kwiaty w koszyczku to obupłciowe kwiaty rurkowate, brzeżne to żeńskie kwiaty języczkowe. Wewnątrz koszyczka kwiaty rurkowe żółte lub czerwone na szczytach. Zewnętrzne brzeżne kwiaty języczkowe różowe lub purpurowe. Wszystkie kwiaty języczkowe są żeńskie, natomiast wśród kwiatów rurkowych występują kwiaty obupłciowe o męskie. We wszystkich kwiatach puch kielichowy w jednym szeregu. Listki okrywy koszyczka sztywno owłosione i zazwyczaj zielone.
Owoc: Niełupka o długości 2,5-3 mm z puchem kielichowym o długości 3-4 mm^[8]

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Rośnie głównie na podłożu wapiennym, w murawach na świetlistych miejscach. Liczba chromosomów 2n = 18 Ga 1, 2, 3, 4, 5, 6^[9].

Gatunek zróżnicowany na trzy podgatunki^[3]:

Erigeron alpinus subsp. alpinus – podgatunek nominatywny
Erigeron alpinus subsp. intermedius (Rchb.) Pawł. – występuje m.in. w Polsce
Erigeron alpinus subsp. rhodopaeus (Vierh.) Kožuharov & N.Andreev

Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Według klasyfikacji IUCN z 2001 jest gatunkiem krytycznie zagrożonym (kategoria CR)^[7]
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[10]: krytycznie zagrożony CR (critical)
Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006): R (rzadki – potencjalnie zagrożony); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[11]

Gatunek nie ma statusu gatunku prawnie chronionego – w Polsce występuje wyłącznie na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego, gdzie i tak podlega ochronie. Występuje jednak w ilości tylko około 10 kwitnących okazów, jest więc krytycznie zagrożony. W Dolinie Małej Łąki przyczyną wyginięcia najprawdopodobniej było zarośnięcie jego stanowiska przez wysokie trawy oraz dziurawiec. Być może jednak występuje jeszcze w miejscach niezbadanych, trudno dostępnych^[7].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-09].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ S., B.tytuł = O kilku roślinach w polskiej części Karpat dotąd nieznanych lub niepewnych Pawłowska, Pawłowski. „Fragm. Flora Geobotanic.”. s. 295-305.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-02-00872-9.
↑ Flora Francji. [dostęp 2011-02-12].
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-09].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].

[6] S., B.tytuł = O kilku roślinach w polskiej części Karpat dotąd nieznanych lub niepewnych Pawłowska, Pawłowski. „Fragm. Flora Geobotanic.”. s. 295-305.

[K-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[8] Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-02-00872-9.

[9] Flora Francji. [dostęp 2011-02-12].

[10] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[11] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]