Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Radogoszcz (muzeum))
Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi
Symbol zabytku nr rej. 525-VII-19 z 3.03.1950, ZS-2/24 z 3.04.1964 oraz A/24 z 20.01.1971[1]
Ilustracja
Mauzoleum na Radogoszczu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Łódź

Adres

ul. Zgierska 147

Typ budynku

mauzoleum (była fabryka włókiennicza)

Architekt

praca zespołowa: Tadeusz Łodziana (iglica), Roman Modzelewski (rzeźby w murze więziennym; rzeźba na budynku muzealnym)

Inwestor

władze m. Łodzi i Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy

Kondygnacje

zespół memoriałowy: 30-metrowa iglica, trwała ruina spalonego dawnego budynku więziennego, tzw. „sarkofag” w jej wnętrzu, dziedziniec, budynek muzealny w dawnym budynku tkalni

Pierwszy właściciel

Samuel Abbe

Obecny właściciel

Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi”
Ziemia51°48′34,30″N 19°26′19,60″E/51,809528 19,438778
Strona internetowa

Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi – zespół memoriałowy składający się z mauzoleum i muzeum w miejscu dawnego „Rozszerzonego Więzienia Policyjnego” (niem. Erweitertes Polizeigefangnis, Radegast), utworzonego 1 lipca 1940 w fabryce włókienniczej Samuela Abbego, spalonego w nocy z 17 na 18 stycznia 1945 r. wraz z ok. 1500 więźniami, największej niemieckiej zbrodni ludobójstwa dokonanej na obszarze Polski pomiędzy Bugiem a Odrą w okresie działań frontowych w 1945 roku. Obecnie oddział Martyrologii i Walki „Radogoszcz” samorządowego Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, u zbiegu ulic Zgierskiej i gen. J. Sowińskiego (pl. Pamięci Narodowej) w Łodzi.

Historia powstania mauzoleum[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz więcej w artykule Radogoszcz (więzienie), w sekcji Upamiętnienie.

W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 r. załoga męskiego „Rozszerzonego Więzienia Policyjnego”, na kilkadziesiąt godzin przed zajęciem miasta przez wojska radzieckie (19 stycznia), podpaliła główny budynek więzienny wraz z więźniami. Była to największa zbrodnia ludobójstwa dokonana na obszarze Polski pomiędzy Bugiem a Odrą w okresie działań frontowych w 1945 roku[2]:

Nieomal natychmiast po zakończeniu okupacji niemieckiej w Łodzi (19 stycznia 1945 r.) spontanicznie zostało postanowione w kręgu ówczesnych tymczasowych władz Łodzi oraz mieszkańców miasta, że teren i ruiny spalonego więzienia radogoskiego stają się Miejscem Pamięci Narodowej. W II połowie 1945 r. Radogoszcz znalazł się pod opieką Wydziału Martyrologii Polskiej przy Ministerstwie Kultury i Sztuki[3], a poprzez niego Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi[4].

Proces przekształcania terenu byłego więzienia w mauzoleum był długi z powodu braku funduszy. Już około 1948 r. został zorganizowany przez władze miasta konkurs architektoniczny na projekt mauzoleum radogoskiego[5], a Związek Byłych Więźniów Politycznych, Koło – Łódź oraz „Społeczny Komitet Opieki Nad Grobami Bojowników o Niepodległość i Demokrację i Nad Radogoszczem” zorganizowały społeczną zbiórkę pieniędzy[6]. We wrześniu 1948 r. teren byłego więzienia został nieco uporządkowany, jako wstęp do powstania mauzoleum[7]. Powstały w listopadzie 1949 r. oddział łódzki Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD), skupił b. więźniów tego więzienia oraz objął w swojej uchwale założycielskiej patronat na terenem byłego więzienia[8]. Przejawem realizacji tej uchwały były w latach późniejszych dyżury na terenie byłego więzienia członków tej organizacji, którzy przekazywali zwiedzającym informacje o tym miejscu.

Przemiany społeczno-polityczne po wydarzeniach w czerwcu 1956 r., stworzyły podstawę finansową dla przekształcenia terenu b. więzienia w mauzoleum, między innymi z powodu reorganizacji funkcjonowania Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Od tego czasu część gromadzonych w nim środków pieniężnych mogła być przeznaczona na realizację m.in. takich projektów poza stolicą. Istotną rolę w podejmowaniu decyzji o budowie mauzoleum odegrała ówczesna I sekretarz Komitetu Łódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii RobotniczejMichalina Tatarkówna-Majkowska[9]. Z tych samych środków powstało Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego, w którego statucie założycielskim teren b. więzienia radogoskiego i planowanego mauzoleum stał się jego oddziałem[10].

Realizację przekształcania terenu byłego więzienia w mauzoleum rozpoczęto w 1959 r., według planów przygotowanych przez łódzkich plastyków i architektów. Zespół realizatorski: ogólny projekt mauzoleum: inż.-arch. Tadeusz Herburt, pomnik „iglica radogoska”: Tadeusz Łodziana, płaskorzeźby i metaloplastyka: Antoni Biłas (m.in. rzeźba z tekstem „Nigdy więcej faszyzmu” w zachodnim murze mauzoleum), Wacław Wołosewicz, Roman Modzelewski (następna rzeźba w zachodnim murze mauzoleum)[11].

Mauzoleum, ale jeszcze bez części muzealnej, odsłonięto podczas wielkiej manifestacji mieszkańców Łodzi 9 września 1961 r.[12] Mauzoleum tworzyły w tym czasie 30-metrowa iglica usytuowana poza terenem więzienia oraz tzw. „sarkofag” w środku zabezpieczonych ruin spalonego głównego budynku więzienia – z czołową inskrypcją o treści Tu spoczywamy zamordowani w przeddzień wolności. Imiona i ciała zabrał nam ogień, żyjemy tylko w waszej pamięci. Niech śmierć tak nieludzka nie powtórzy się więcej oraz bocznej, po prawej stronie, W każdej grudce tej ziemi historia, historia, której zapomnieć nam nie wolno – oraz fragment d. dziedzińca więziennego. Istotnym jego elementem była i jest metaloplastyka w ciągu dawnego muru więziennego od strony ul. gen. J. Sowińskiego oraz elementy rzeźbiarskie w ciągu muru od strony ul. Zgierskiej.

Obok Mauzoleum przebiega Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa.

Historia powstania muzeum[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz więcej w artykule Radogoszcz (więzienie), w sekcji Upamiętnienie.

24 czerwca 1954 r., wobec przedłużającej się realizacji idei mauzoleum radogoskiego, we fragmencie parterowej hali, położonej obok spalonego budynku głównego, otwarto niewielką planszową wystawę prezentujących dzieje więzienia i jego spalenie[13].

Makieta więzienia radogoskiego na ekspozycji oddziału Martyrologii i Walki „Radogoszcz” Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.

Muzeum, w parterowej hali b. fabryki i więzienia, położonej obok spalonego budynku głównego d. fabryki i więzienia, otwarto 19 stycznia 1976 r.[14] Głównym autorem scenariusza tej ekspozycji był, od 1 września 1974 do 28 stycznia 1979 roku, pierwszy kierownik oddziału „Radogoszcz” – Tadeusz Czapliński.

W dawnym budynku mieszkalnym przedwojennych właścicieli fabryki oraz później przeznaczonym dla załogi więzienia, funkcjonuje Dział Okupacji 1939–1945 MTN-Łódź, który m.in. prowadzi „Kartotekę b. więźniów Radogoszcza”, dysponuje również skomputeryzowanym spisem osób pochowanych na jedynych dostępnych dla łodzian od połowy 1942 r. dwóch cmentarzach na „Kurczakach” i przy ul. Rzgowskiej na Chojnach. Na stronie muzeum MTN-Łódź dostępna jest "Bibliografia radogoska"[15].

Pierwotnie w powszechnym obiegu prasowym i publikacyjnym funkcjonowała nieprawidłowa nazwa tego obiektu jako „Muzeum Martyrologii i Walki”. Obecnie jest to już, zgodnie ze stanem faktycznym od lat, Oddział Martyrologii i Walki „Radogoszcz” Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. Na ekspozycję muzealną składają się dwie wystawy stałe: „Radogoszcz, 1939–1945” oraz „Łódź i Ziemia Łódzka w latach wojny i okupacji 1939–1945”.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 49 [dostęp 2011-09-01].
  2. Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2005, ISBN 83-907422-2-5.
  3. [bez autora], Mauzoleum męczenników polskich, [w:] „Dziennik Łódzki”, 1 sierpnia 1945, nr 27, s. 4.
  4. Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi [MTN-Łódź], sygn. A-8760 (korespondencja Wydziału Kultury i Sztuki w sprawie zabezpieczenia śladów martyrologii na terenie Łodzi, w tym terenu b. więzienia radogoskiego.
  5. W zbiorach MTN-Łódź znajdują się materiały jednego z projektów (sygn. A-3637).
  6. MTN-Łódź, sygn. A-5461 i A-3635 (cegiełki o nominale 100 zł).
  7. (jb), Odgruzowanie b. więzienia w Radogoszczu, [w:] „Dziennik Łódzki”, 17 września 1948, nr 257, s. 5.
  8. [bez autora], „Głos Robotniczy”, 15 listopada 1949 r., nr 314, s. 7.
  9. [bez autora], Łódź w latach 1959–1965. Z obrad Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi, [w:] „Głos Robotniczy”, wyd. A, 6 stycznia 1959 r., nr 4, s. 6.
  10. (ast), Z zebrania komitetu organizacyjnego budowy Muzeum Ruchu Robotniczego, [w:] „Głos Robotniczy”, wyd. A, 17 lutego 1959 r., nr 40, s. 1 ((…) W dniu wczorajszym odbyło się rozszerzone posiedzenie komitetu organizacyjnego budowy Muzeum Ruchu Robotniczego w Łodzi. (...) Muzeum to mieścić się będzie w gmachu b. więzienia przy ul. Gdańskiej [13] oraz częściowo (ekspozycja dotycząca okupacji) w budynku powięziennym na Radogoszczu. (...) Godzi się zauważyć, że przedstawiciel SFOS zapewnił uczestników zebrania, że część funduszów zebranych w Łodzi i województwie na SFOS będzie przeznaczona na cele budowy Muzeum [zgodnie z nowymi uregulowaniami dotyczącymi funduszy SFOS]).
  11. Miejsca pamięci narodowej w Łodzi. Martyrologia i walka 1939–1945, oprac.: Tadeusz Czapliński i Jerzy Launer. Łódź 1972, s. 16–25.
  12. [bez autora], Wielka manifestacja mieszkańców Łodzi. Towarzysz Ignacy Loga-Sowiński dokonał odsłonięcia pomnika w Radogoszczu., [w:] „Trybuna Ludu”, 10 września 1961, nr 249, s. 4; R.G., Chwała poległym – pokój żywym. Wiec na Radogoszczu zgromadził 60 tysięcy łodzian. Ignacy Loga-Sowiński wziął udział w manifestacji., [w:] „Dziennik Łódzki”, 11 września 1961, nr 214, s. 1 i 2).
  13. [bez autora], Wystawa w Radogoszczu, [w:] „Głos Robotniczy”, 28 kwietnia 1955, nr 100, s. 4 (fotografia z jej fragmentem).
  14. [bez autora], Uroczyste obchody 31. rocznicy wyzwolenia. Otwarcie Muzeum Martyrologii i Walki na Radogoszczu. Hołd dla żołnierzy polskich i radzieckich. Odznaczenia dla zasłużonych łodzian. Koncert w Teatrze Wielkim [w Łodzi], [w:] „Głos Robotniczy”, 20 stycznia 1976 r., nr 15, s. 1 i 2.
  15. muzeumtradycji.pl. [dostęp 2015-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-31)].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich, 1939–1945. Informator encyklopedyczny, Warszawa 1979, s. 298-300, ISBN 83-01-00065-1.
  • Muzeum martyrologii powstanie w Radogoszczu, „Dziennik Łódzki”, 19 X 1947, nr 287, s. 3.
  • Muzeum zbrodni hitlerowskich, „Express Ilustrowany” [Łódź], 24 XII 1947, s. 351, s. 3.
  • Muzeum zbrodni niemieckich w Radogoszczu pod Łodzią, „Polska Zbrojna” [Warszawa], 27 XII 1947, nr 343, s. 2.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]