Rasząg
53°47′27″N 20°54′29″E/53,790833 20,908056| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-300[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NOL |
| SIMC |
0471811 |
Położenie na mapie gminy Biskupiec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |
| 53°47′27″N 20°54′29″E/53,790833 20,908056[1]
| |
Rasząg (niem. Raschung) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Biskupiec. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia. W przeszłości Rasząg położony był na terenie powiatu reszelskiego, a później na terenie powiatu biskupieckiego.
Miejscowość usytuowana jest nad niedużym jeziorem Rasząg[3]. W Raszągu mieszkał i pracował Jan Liszewski – założyciel „Gazety Olsztyńskiej”.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nazwy wsi: rok 1609 – Raschink, 1656 – Raschung. Nazwa miejscowości wywodzi się z języka pruskiego, w którym rążytis oznacza rozciągać się.
Wieś lokowana w 1569 roku, kiedy biskup warmiński Stanisław Hozjusz nadał tu swojemu bratu Janowi 60 włók ziemi na prawie magdeburskim (z odmianą „ad utramque sexum”, zezwalającą ma dziedziczenie również przez córki) z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. Z czasem powstała wieś szlachecka.
Biskup Teodor Andrzej Potocki nadał 12 włók boru pod Raszągiem mieszkańcom królestwa pruskiego, którzy przenieśli się tu ze względu na obciążenia podatkowe i przyjęli wyznanie katolickie. Ze wsi Sąpłaty byli to: Marcin i Krzysztof Jakubszowie, Adam Szyk, Kacper i Tomasz Zalewscy, Jerzy Faten i Jan Becz oraz z Małszewskiej Wólki (k. Szczytna) Marcin Kurek. Powyższe potwierdził biskup Krzysztof Jan Szembek w roku 1731. W 1783 r. Rasząg składał się z majątku szlacheckiego, folwarku i wsi – łącznie liczył 30 domów. W 1820 dobra ziemskie wraz z wsią liczyły 26 domów z 205 osobami i należały do Gerkowskiego. W 1848 r. Rasząg liczył 25 domów i 356 mieszkańców, z których większość mówiła po polsku. W plebiscycie z 1920 r. za Prusami Wschodnimi oddano tu 153 głosy, a za Polską 98 głosów. W 1939 r. we wsi było 607 mieszkańców.
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W roku 1827 szkoła miała 27 uczniów, a językiem nauczania był polski. W 1853 r. szkoła miała 84 uczniów, uczęszczały do niej także dzieci z Józefowa. Językiem nauczania był niemiecki, a religii nauczano po polsku. Nauczycielem religii był Antoni Kalinowski.
Nauczycielem w Raszągu w latach 1881–1883 był Jan Liszewski, twórca „Gazety Olsztyńskiej” (tablica pamiątkowa umieszczona na budynku szkoły). W tym czasie obowiązywało zarządzenie zakazujące nauczania po polsku, jednakże Liszewski nie stosował się do niego. Liszewski w 1882 założył we wsi biblioteczkę Towarzystwa Czytelni Ludowych, jako jedna z pierwszych bibliotek tego typu na Warmii. Po wyjeździe Liszewskiego (zmuszonego różnymi szykanami ze strony ówczesnych władz) przez długie lata bibliotekę prowadził Antoni Mazuch. W 1890 r. aż 23 mieszkańców Rasząga wsparło finansowo Towarzystwo Czytelni Ludowych.
W 1920 roku istniała tu polska szkoła. W czasie plebiscytu w 1920 r. za Polską oddano w Raszągu 39% głosów (251 głosujących). W czasie wyborów do sejmu pruskiego w 1924 r. na listę Polskiej Partii Ludowej oddano 106 głosów (względna większość). Aż do 1939 we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech i koło Związku Towarzystw Młodzieży.
Szkoła w Raszągu w 1935 r. miała trzech nauczycieli i 133 uczniów.
Kościoły[edytuj | edytuj kod]
Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
- Kościół rzymskokatolicki Kaplica w Raszągu pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, podlega parafii w Bartołtach Wielkich, zbudowana po II wojnie światowej.
- Kościół ewangelicko-augsburski z 1901 zbudowany z kamienia w formie zameczku, w narożu owalna wieża nakryta stożkowym hełmem[4].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- We wsi znajduje się neoromański kościół zbudowany w 1925 r. z kamienia polnego. Jest to kościół filialny parafii ewangelickiej w Sorkwitach w diecezji mazurskiej.
- Zabytkowy park dawnego założenia dworskiego.
- Dwie kapliczki z XIX wieku.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W roku 1783 w Raszągu było 30 domów (majątek, folwark i wieś), a w 1820 r. liczba budynków mieszkalnych zmniejszyła się do 26.
Liczba mieszkańców: w roku 1820 – 205 osób, w 1848 – 356, w 1939 – 607, w 1998 – 418, w 2010 – 403.
Stowarzyszenia[edytuj | edytuj kod]
W Raszągu działa od 2008 roku Stowarzyszenie „Przystanek Rasząg”. Głównym celem działalności stowarzyszenia jest przeciwstawienie się inwestycjom, które swoją działalnością w nieodwracalny sposób mogłyby zdegradować lokalne środowisko oraz mogą w negatywny sposób wpłynąć na codzienne życie mieszkańców. Stowarzyszenie swoją działalnością objęło nie tylko sam Rasząg, ale również tereny okolicznych miejscowości. Prezesem stowarzyszenia, od momentu powstania, jest jeden z założycieli – Andrzej Król. W realizowaniu celów statutowych stowarzyszenie współpracuje z różnymi jednostkami rządowymi, samorządowymi i pozarządowymi[5].
Ludzie związaniu z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Jan Liszewski, twórca „Gazety Olsztyńskiej”, był nauczycielem w Raszągu.
- Jakub Mazuch (1847-1921), mieszkaniec wsi, działacz ruchu polskiego. Był jednym z założycieli i organizatorów polskiego stronnictwa politycznego na Warmii w końcu XIX w. Pisał do Gazety Olsztyńskiej pod pseudonimem "korespondent z Reszelskiego" oraz "korespondent z Rasząga". Był członkiem polskiego komitetu wyborczego, subdelegatem Towarzystwa Czytelni Ludowych na Warmię. W 1918 był delegatem na sejm dzielnicowy w Poznaniu, po powrocie aresztowany i więziony, członek Związku Polaków w Niemczech.
- Bernard Barabasz (1889-1961), działacz plebiscytowy, aktywny członek Związku Polaków w Niemczech, Polskiego Towarzystwa Szkolnego oraz członek Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Olsztynie (pochodził z Rasząga).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 114751
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1088 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Jerzy Waluga, Henryk Chmielewski, Jeziora okolic Olsztyna, Olsztyn: Instytut Rybactwa Śródlądowego, 1997 (Przewodniki wędkarskie; 3), ISBN 83-907682-0-8, OCLC 749850817.
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 89-90
- ↑ Wyszukiwarka KRS. [dostęp 2011-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-10)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom IX (str. 531-532 – hasło Rasząg, osadnicy), Warszawa 1888.
- Biskupiec z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1969, s. 175-177.
- Jan Chłosta, Słownik Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo LITTERA, 2002, ISBN 83-914158-5-6, OCLC 830456403.
- Mieczysław Wieliczko, Janina Bosko, Bronisław Magdziarz, Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I. Święta Warmia, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-86926-07-4, OCLC 831022259.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Rasząg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 531.
- Siedziba gminy: Biskupiec
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
