Religia w Wiśle
Religia w Wiśle – Wisła jest jednym z największych ośrodków luterańskich w Polsce i jest jedynym miastem, w którym ludność tego wyznania stanowi większość[1]. Oprócz luteran miasto zamieszkują katolicy, członkowie Kościołów ewangelikalnych, Świadkowie Jehowy i inni.
Kościół Ewangelicko-Augsburski (luterański)[edytuj | edytuj kod]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszym ewangelikiem na Śląsku Cieszyńskim został Wacław III Adam Cieszyński. Protestantyzm w okresie reformacji przyjmowali w okresie reformacji przedstawiciele wszelkich warstw społecznych, w tym chłopi[2]. Kontrreformacja dotknęła ludność luterańską w Wiśle w mniejszym stopniu niż na innych terenach. Na początku XIX wieku luterańska parafia w Wiśle liczyła ok. 3000 osób[2], ok. 1865 r. – 4000. Według spisu ludności dokonanego w końcu XIX wieku w Wiśle żyło 3980 protestantów, 240 katolików i 41 Żydów[3]. Obecnie wyznawcy Kościoła ewangelicko-augsburskiego w dalszym ciągu stanowią najliczniejszą wspólnotę wyznaniową w mieście, szacowaną na 6000[4]-6500[2] osób. Liczba ewangelików zmniejsza się z powodu migracji młodych osób do innych miast i przechodzenia części z nich do innych wyznań[2].
- Parafie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego:
- Znani ewangelicy augsburscy pochodzący z Wisły:
- pisarz i publicysta Jerzy Pilch[2]
- skoczek narciarski Adam Małysz[2]
Kościół Katolicki[edytuj | edytuj kod]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Prawdopodobnie w roku 1444 niedaleko od miejsca obecnego kościoła parafialnego powstał pierwszy, drewniany kościółek wiślański – zapewne jako kaplica cmentarna (z taką datą na belce sufitowej – 1444). W trakcie rozwoju reformacji kościółek przejęła wspólnota protestancka i rozbudowała go[4]. W czasie swej misji rekatolizacyjnej jezuita ks. Leopold Tempes w 1718 roku poświęcił jako katolicką miejscową kaplicę wzniesioną przez ewangelików, a w 1725 roku rozbudował ją. W 1785 roku stała się ona filią parafii w Ustroniu[4].
W latach 1851–1865 wybudowano obecny, murowany kościół pw. Wniebowzięcia NMP. W parafii było wówczas zaledwie ok. 190 katolików – spośród ok. 4000 mieszkańców Wisły[4]. Od 1651 roku miejscowość Wisła podlegała parafii w Goleszowie. W 1938 roku erygowano tu lokalię, a 28 maja 1957 roku parafię Wniebowzięcia NMP[4]. W latach 80. XX wieku wyodrębniły się z niej dwie kolejne parafie: Znalezienia Krzyża Świętego w Wiśle–Głębcach (osiedle Głębce) oraz św. Pawła od Krzyża w Wiśle (osiedle Nowa Osada). Wspólnota katolicka liczy w Wiśle ok. 2400 wyznawców[2].
- Metropolia krakowska, Diecezja bielsko-żywiecka:
- Dekanat Wisła[5]:
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wiśle[6]. Najstarsza parafia katolicka w mieście, erygowana 28 maja 1957. W parafii – oprócz kościoła parafialnego – znajdują się kaplice: Dom Sióstr Elżbietanek na Parteczniku oraz Dom Formacyjny Ruchu Światło-Życie w Jaworniku. W kaplicach tych codziennie odprawia się msze[4].
- Parafia Znalezienia Krzyża Świętego w Wiśle–Głębcach[7]. Parafia erygowana 29 kwietnia 1984 r. Kościół parafialny został wzniesiony w latach 1981–1983, a poświęcony 12 czerwca 1983 r. Do żelbetowej konstrukcji przylega zabytkowa wieża z XVII wieku, przeniesiona z Połomi w powiecie wodzisławskim, zbudowana tam w 1575 r. Na terenie parafii znajduje się również kościół filialny pw. Matki Bożej Częstochowskiej wraz z ośrodkiem prowadzonym przez Salezjanów[8][9].
- Parafia św. Pawła od Krzyża w Wiśle Nowej Osadzie[10]. Najmłodsza parafia katolicka w mieście, erygowana 1 stycznia 1989, prowadzona przez ojców pasjonistów. W 2005 roku należało do niej ponad 300 osób (według danych z 2017 roku – 271)[11].
- Dekanat Wisła[5]:
Inne wspólnoty protestanckie[edytuj | edytuj kod]
Zbory ewangelikalne zostały założone na początku XX wieku przez powracających emigrantów z Ameryki. W 2007 działały następujące wspólnoty:
- Kościół Zielonoświątkowy w RP – 200–300 wyznawców[12]
- Zbór Stanowczych Chrześcijan w RP – ok. 200 wyznawców[12]
- Stanowczy chrześcijanie (grupa niezarejestrowana) – ok. 100 wyznawców[12]
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – ok. 70 osób[12]
- Kościół Chrześcijan Baptystów w RP – ok. 40 wyznawców[12]
- Chrześcijański Kościół „Maranatha” w Wiśle – wspólnota zielonoświątkowa z główną siedzibą w Wiśle – 20–30 wyznawców[12]
- Zbór Poselstwa Czasów Końca – 15–20 wyznawców[12]
- Zbór Ewangelii Łaski (ruch Williama Branhama) – 6–8 osób[12]
- Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego – kilka osób[12]
- Kościół Wolnych Chrześcijan w RP – kilka osób[12].
Zbory innych wspólnot protestanckich mają lokalny „wiślański” charakter nieco je odróżniający od innych zborów tych ugrupowań. Do roku 1998 działał tu zbór Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego, w którym praktykowano chrzest dorosłych. W 1998 zbór został rozwiązany[13]. W zborze Kościoła Zielonoświątkowego w niektórych sytuacjach do Wieczerzy Pańskiej dopuszczane są osoby „nieochrzczone”[14]. Również zbór adwentystyczny ma nieco inny charakter, niż zbory KADS w innych częściach Polski[13].
Świadkowie Jehowy[edytuj | edytuj kod]
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1929 roku przybył do Wisły Jan Gomola, który odtwarzał mieszkańcom wykłady biblijne nagrane na płytach gramofonowych. W 1939 roku w Wiśle było 140 głosicieli[15] (ok. 13% spośród 1039 głosicieli w ówczesnej Polsce[16]). W czasie niemieckiej okupacji wielu z nich zostało osadzonych w obozach koncentracyjnych. Najczęściej powodem ich aresztowania była odmowa pracy w jednostce zmilitaryzowanej Todt bądź służby w Wehrmachcie[17]. Wiosną 1942 roku aresztowano 17 Świadków Jehowy z Wisły. W ciągu trzech miesięcy 15 z nich zmarło w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Mimo tego w ciągu następnych sześciu miesięcy liczba głosicieli w Wiśle wzrosła dwukrotnie. Wkrótce doszło do kolejnych aresztowań. Ogółem represjom poddano 83 wiślańskich Świadków, zainteresowanych i ich dzieci. Większość wysłano do hitlerowskich obozów koncentracyjnych lub do przymusowej pracy w kopalniach czy też kamieniołomach na terenie Polski, Niemiec i Czech. Łącznie do obozów koncentracyjnych i do pracy niewolniczej zesłano 53 dorosłych wyznawców z Wisły; z tej liczby 38 straciło życie[15], a tylko 13 powróciło[16][18][19]. Niektóre dzieci Świadków Jehowy wywieziono wraz z matkami do obozów przejściowych na terenie Czech. Dziesięcioro dzieci Świadków Jehowy w wieku od 8 do 14 lat, w tym trzy dziewczynki i siedmiu chłopców odebrano rodzicom i umieszczono w obozie dla nieletnich w Łodzi[20]. W roku 1945 wszystkie samodzielnie powróciły do domu[15][21][22][23][24]. Po II wojnie światowej w Wiśle działały już 3 zbory. Zebrania odbywały się w małych grupkach, najczęściej nocami. Urząd Bezpieczeństwa aresztował wielu spośród nich, niektórych uwięziono na 5 lat[15]. W połowie lat 60. XX wieku rozpoczęto tu organizowanie pierwszych w kraju tzw. konwencji leśnych. Po roku 1989 około 100 miejscowych głosicieli zostało pionierami[15]. W 2004 roku skrótowo opisano działalność tutejszych wyznawców w „Strażnicy”.
Około 2002 roku w Wiśle działalność kaznodziejską prowadziło około 500 głosicieli[2][12] w 4 zborach (Wisła-Centrum, Wisła-Głębce, Wisła-Malinka Dolna, Wisła-Malinka Górna), zgromadzających się w dwóch Salach Królestwa[25].
Ekumenizm[edytuj | edytuj kod]
Pomimo iż w Wiśle często są organizowane nabożeństwa ekumeniczne, mieszkańcy Wisły nie popierają ekumenicznych trendów. Według ewangelików i katolików ekumenizm został wymuszony przez zwierzchników kościołów, a jego ostatecznym celem miałaby być unifikacja kościołów. Przedstawiciele innych wspólnot twierdzą, że ekumenizm to problem ewangelików i katolików[26]. Ekumenizm traktowany jest jako postawa wymuszona przez ducha czasów[27].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Artur Rumpel, Religie w Polsce, Dom Wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2009, s. 88.
- ↑ a b c d e f g h Winnicka 2003 ↓, s. 100–106.
- ↑ Wisła - Miasteczko wielu wyznań
- ↑ a b c d e f Historia – Parafia Wniebowzięcia NMP w Wiśle. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Dekanat Wiślański. Diecezja Bielsko-Żywiecka. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Parafie - Wisła - Parafia Wniebowzięcia NMP. Diecezja Bielsko-Żywiecka. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Parafie - Wisła - Znalezienia Krzyża Świętego (Wisła – Głębce). Diecezja Bielsko-Żywiecka. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Parafia Znalezienia Krzyża Świętego w Wiśle Głębcach - historia parafii. [dostęp 2012-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)].
- ↑ Rzymskokatolicka Parafia Znalezienia Krzyża Świętego w Wiśle–Głębcach - historia parafii. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Parafie - Wisła - Parafia Świętego Pawła od Krzyża (Wisła – Nowa Osada). Diecezja Bielsko-Żywiecka. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ Parafia św. Pawła od Krzyża w Wiśle. [dostęp 2017-03-14].
- ↑ a b c d e f g h i j k Pasek 2014 ↓, s. 156.
- ↑ a b Pasek 2014 ↓, s. 198.
- ↑ Pasek 2014 ↓, s. 199.
- ↑ a b c d e Lojalni i niezłomni dawniej i dziś, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 października 2004, s. 25-27.
- ↑ a b Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1994, s. 201, 203.
- ↑ Józef Dzwonek, Wisła w jarzmie hitlerowskim 1935–1945, Wisła 1988, s. 13.
- ↑ Adrianna Jackowiak, Z innej perspektywy: Świadkowie Jehowy i Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu [online], wrzesnia.naszemiasto.pl, 26 stycznia 2022 [dostęp 2021-01-26].
- ↑ Miejsce Pamieci Auschwitz, "O Auschwitz" (odc. 17): więźniowie z fioletowym trójkątem - Świadkowie Jehowy w Auschwitz [online], auschwitz.org, 15 lutego 2015 [dostęp 2022-02-15].
- ↑ Robert Warda, Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Dlaczego naziści nienawidzili Świadków Jehowy? [online], echodnia.eu, 25 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-25].
- ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, 349–352 (Historia Świadków Jehowy w Wiśle), ISBN 978-83-61387-19-0.
- ↑ Byli więźniowie Auschwitz obchodzą 70 rocznicę wyzwolenia. Świadkowie Jehowy wśród wspominanych ofiar [online], jw.org, 21 stycznia 2015 [dostęp 2015-09-11].
- ↑ Małgorzata Irena Skórska, Zapomniany mały Oświęcim w Łodzi… [online], dziennikzachodni.pl, 10 lipca 2021 [dostęp 2021-12-28].
- ↑ List of children sent to Łódź, [w:] Holocaust Encyclopedia United States Holocaust Memorial Museum [online], encyclopedia.ushmm.org [dostęp 2023-01-23].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-06].
- ↑ Pasek 2014 ↓, s. 191.
- ↑ Pasek 2014 ↓, s. 190.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zbigniew Pasek: Kultura religijna protestantyzmu. Kraków: Wydawnictwo Libron, 2014. ISBN 978-83-64275-90-6.
- Ewa Winnicka. W siedem dni dookoła Biblii. „Polityka”. nr 6 (2387), s. 100–106, 2003-02-08.