Rewolucja seksualna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Rewolucja seksualna lub rewolucja obyczajowa – zmiany społeczno-obyczajowe dotyczące seksualności zachodzące w kulturze zachodniej w latach 60. i 70. XX wieku.

To szerokie pojęcie odnosi się nie tylko do zmiany w obyczajowości seksualnej i pewnych trendów w zachowaniach seksualnych, ale ściśle wiąże się także z przewrotem dotychczasowej hierarchii wartości społecznych, nowymi ideologiami, ruchami społecznymi i określonymi wydarzeniami prawno-politycznymi.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Termin „rewolucja seksualna” został po raz pierwszy użyty przez psychoanalityka Wilhelma Reicha w latach 20. XX wieku[1]. W 1945 roku jedna z prac Reicha została przełożona na angielski i nadano jej tytuł „Rewolucja seksualna” (ang. The Sexual Revolution). Reich uznawał, że społeczeństwo zachodnie jest zniewolone i wymaga wyzwolenia od represyjnych norm społecznych, politycznych i psychologicznych. Niezależnie od Reicha podobne sformułowanie pojawia się u socjologa Pitirima Sorokina, który w pracy z 1954 roku mówi o „rewolucji seksu” (ang. sex revolution)[1]. Według Sorokina „rewolucja seksu” była negatywnym zjawiskiem, jej przejawy widział w rosnącej ilości rozwodów, popularności jazzu i uzależnieniu od seksu[1].

Na początku lat 60. termin „rewolucja seksualna” odnosił się do wpływu, jaki na życie społeczne wywarło wynalezienie i rozpowszechnienie tabletki antykoncepcyjnej[1]. W latach 70. XX wieku pojęcie nabrało nowych, przeciwstawnych znaczeń. Niektórzy radykałowie w USA uznawali, że rewolucja seksualna ma oznaczać epokę wyzwolenia od wszelkich norm dotyczących seksualności[2]. Niektóre feministki krytycznie oceniały przemiany społeczne. Uznawały, że rewolucja seksualna oznacza uprzedmiotowienie i podporządkowanie kobiet mężczyznom[2].

Przemiany charakteryzujące rewolucję seksualną[edytuj | edytuj kod]

Phil Bloom, pierwsza kobieta, która wystąpiła nago w holenderskiej telewizji (1967)

Rewolucja seksualna a ruchy kontestacyjne w USA w latach 60. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Antykoncepcja[edytuj | edytuj kod]

W 1960 roku Agencja Żywności i Leków w USA dopuściła do użytku tabletkę antykoncepcyjną. Wydarzenie to miało znaczący wpływ na życie seksualne kobiet. Oznaczało bowiem, że można było uprawiać seks bez obawy zajścia w ciążę[3]. Tabletki były coraz powszechniej stosowane przez kobiety. W 1962 roku w USA używało ich 1 187 000 kobiet. Media z zachwytem opisywały skuteczność i wygodę tabletek, metoda ta została uznana za najlepszą formę zapobiegania ciąży[4]. Pigułka stała się popularna poza USA, dopuszczono ją do użytku w Australii, Wielkiej Brytanii, Niemczech Zachodnich, Holandii (1961) i Francji (1967)[potrzebny przypis].

Pomimo popularności pigułek antykoncepcyjnych ich użycie było w USA na początku lat 60. nielegalne. Zakaz został zniesiony przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych w 1965 roku[5].

Zmiany postaw wobec seksu pozamałżeńskiego[edytuj | edytuj kod]

W epoce poprzedzającej rewolucję seksualną seks pozamałżeński i przedmałżeński był uznawany za niemoralny. W USA na początku lat 60. XX wieku na amerykańskich uczelniach studentki i studenci nie mogli mieszkać w tym samym pokoju w akademiku ze swoimi partnerami czy partnerkami (jeśli nie byli małżeństwem)[6]. Pod koniec lat 60. zakaz ten wzbudził sprzeciw studiujących. Głośna była sprawa studenki Barnard College Lindy LeClair, która w 1968 roku została ukarana wydaleniem z uczelni za to, że mieszkała ze swoim chłopakiem[7]. Po masowych protestach na uniwersytecie kara dla studentki została złagodzona, a uczelnia zgodziła się zmienić swoją politykę. Inne uniwersytety poszły w ślady Barnard College i zrezygnowały z karania studentów za zamieszkiwanie z partnerami lub partnerkami[8].

Zmiany postaw wobec seksu przedmałżeńskiego nie oznaczały, jak często się uważa, akceptacji promiskuityzmu[9]. Choć w okresie rewolucji seksualnej pojawiały się koncepcje wolnej miłości czy małżeństwa wieloosobowego, nie zdobyły one jednak popularności, odgrywały marginalną rolę[9]. Dla większości osób rewolucja seksualna oznaczała po prostu łagodzenie rygorów dotyczących seksu poza związkiem małżeńskim.

Z drugiej strony przemiany obyczajowe wyrażały się we wprowadzeniu lub liberalizacja ustaw o separacjach i rozwodach cywilnych, m.in. w Kanadzie (1968), Włoszech (1970), Portugalii (1975) i w Hiszpanii (1980/1981). A także w depenalizacji konkubinatów w Bawarii (1969), uchwalenie prawa do rejestracji konkubinatów (w tym także jednopłciowych) w Holandii (1979)[potrzebny przypis].

Istotną rolę w propagowaniu nowych postaw wobec seksualności odegrała kultura popularna. Przykładem są nowo powstałe w tym okresie czasopisma takie jak Playboy czy Cosmopolitan. Pisma te były skierowane do samotnych mężczyzn i kobiet i propagowały swobodne podejście do seksualności. Na łamach Cosmopolitan pisano, że kobieta nie potrzebuje małżeństwa, by być szczęśliwą. Czasopismo Playboy, które osiągnęło w latach 70. XX wieku rekordowy nakład 6 mln egzemplarzy w USA, zachęcało mężczyzn do seksu bez zobowiązań[10].

Emancypacja kobiet[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Feminizm drugiej fali.
Demonstracja feministek w Waszyngtonie w 1970 roku.

Okres rewolucji seksualnej to czas ruchów społecznych walczących o prawa kobiet. W USA w latach 50. XX wieku powszechne było wyobrażenie, że zadaniem kobiet jest wychowanie dzieci i zajmowanie się domem. W 1960 roku w USA jedynie 30% kobiet zamężnych pracowało zawodowo, większość z nich miała ograniczone perspektywy awansu[11]. Feministki walczyły o większy udział w życiu publicznym, o równe szanse zawodowe, o prawo do planowanego rodzicielstwa i o wprowadzenie edukacji seksualnej do szkół. Domagały się również zwrócenia uwagi na problemy takie jak molestowanie seksualne, gwałt i przemoc domowa. Zakładały na dużą skalę schroniska dla kobiet i dzieci wykorzystywanych seksualnie i maltretowanych fizycznie czy psychicznie przez członków swych rodzin. W większości społeczeństw kobiety wciąż były utożsamiane ze stereotypowymi rolami wiernych małżonek i opiekuńczych matek, od których oczekiwano przedmałżeńskiej niewinności seksualnej, uległości wobec mężczyzn, sumienności w wykonywaniu prac domowych i wybitnego poświęcania się rodzinie.

Feministki drugiej fali starały się zmienić ten ścisły podział ról głosząc hasła budzenia świadomości oraz teorie z zakresu socjologii płci zwiastując tym samym utworzenie w przyszłości nowego kierunku akademickiego, jakim jest gender studies. Towarzyszyły temu liczne kampanie, strajki i zakładanie organizacji feministycznych. Ponadto druga fala feminizmu angażowała się we wzbogacenie kultury i cywilizacji wartościami kobiecymi, np. poprzez twórczość artystyczną i działalność wielu stowarzyszeń czy fundacji. Zakładały kobiece wydawnictwa, czasopisma, księgarnie, kawiarnie, teatry, zespoły muzyczne, stacje radiowe, stacje telewizyjne i grupy filmowe. Najbardziej znanym symbolem amerykańskiego feminizmu drugiej fali stała się Betty Friedan, która w książce „Mistyka kobiecości” dała do zrozumienia, że kobiety nie powinny wstydzić się swych marzeń i ambicji związanych z wykształceniem i karierą zawodową.

Wyzwalające się kobiety coraz wyraźniej buntowały się przeciwko podwójnym standardom normatywnym, zgodnie z którymi w sferze seksualnej mężczyznom wolno było o wiele więcej niż kobietom. Zaczęły one odrzucać seks w rozumieniu wyłącznie reprodukcyjnym i obowiązku pożycia małżeńskiego, a zaczęły się domagać czerpania z niego także satysfakcji. W związku z tym wiele młodych kobiet otwarcie manifestowało swoje zainteresowanie mężczyznami i sprawami związanymi z seksualnością człowieka. Przełamywały wymuszoną przez społeczeństwo skromność i niewinność coraz chętniej prowokując i szokując obscenicznym zachowaniem i wyglądem. Ubierały się w wydekoltowane ubrania i popularne w tym czasie spódniczki mini, które z każdym sezonem coraz bardziej odkrywały uda. Robiły sobie wyzywające makijaże, paliły papierosy, piły alkohol i zażywały narkotyki, a w mowie posługiwały się wulgaryzmami. Nie wracały na noce do domów lub sprowadzały sobie do nich kochanków i przygodnych partnerów seksualnych. Dziewictwo i wstrzemięźliwość seksualna przestały być modne, jeśli nawet nie stały się powodem do wstydu. Taki wizerunek kobiety kreowały także kino, media i muzyka, a Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor, Sophia Loren, Brigitte Bardot, France Gall, Jane Birkin, Jane Fonda, Raquel Welch, Sharon Tate, Ursula Andress czy też Uschi Obermaier stały się ikonami seksu lat 50. i 60. lub lat 60. i 70. Dla większości feministek było to jedną z oznak wyzwolenia się kobiet.

Druga fala feminizmu w swym najradykalniejszym wydaniu najburzliwiej przelała się przez Stany Zjednoczone, Kanadę, Australię, Holandię, Niemcy Zachodnie i Skandynawię, ale także i przez Włochy. We Włoszech spór dotyczył przede wszystkim przemocy domowej, roli kobiet w małżeństwach, rozwodów i planowanego rodzicielstwa. W latach 70. XX wieku we Włoszech ruszyła wielka kampania na rzecz legalizacji cywilnych rozwodów, antykoncepcji i aborcji, wbrew wyraźnie negatywnemu stanowisku Kościoła rzymskokatolickiego. Liberalne media, lewicowe partie polityczne i fundacje kobiece organizowały liczne audycje medialne, warsztaty, konferencje i wiece proaborcyjne, a włoskie miasta, szczególnie na północy kraju, wrzały od kilkusettysięcznych demonstracji feministek, antyklerykałów i anarchokomunistów. Prawo do przerywania ciąży było przyczyną bardzo burzliwych debat parlamentarnych, aż ostatecznie rząd chadecki zdecydował się w tej sprawie głos oddać całemu narodowi. Wcześniejsze sondaże pokazywały, że większość Włochów jest przeciwna legalizacji aborcji, dlatego też Kościół nie skrytykował decyzji rządu, jakoby to społeczeństwo miało decydować o prawie do aborcji. Ale ku zaskoczeniu włoskiego kleru, ostatecznie w ogólnokrajowym referendum 2/3 Włochów poparło uchwalenie prawa do przerywania ciąży, co poskutkowało legalizacją aborcji na życzenie w tym kraju w roku 1978. Po tej i wcześniejszych porażkach z ruchem feministycznym przegrany i osłabiony Kościół włoski zdecydował się na bardzo długie lata wycofać z życia politycznego kraju.

Efektami prawnymi emancypacji kobiet były między innymi:

  • zniesienie ustaw zabraniających kobietom zamężnym aktywności zawodowej, m.in. w Stanach Zjednoczonych (1964), Francji (1965), Holandii (1966), Kanadzie i Nowej Zelandii (1969), Włoszech (1971) i w Hiszpanii (1978).
  • legalizacja aborcji lub liberalizacja prawa aborcyjnego, m.in. w Wielkiej Brytanii (1967), Kanadzie (1969), Finlandii (1970), Stanach Zjednoczonych i Danii (1973), Szwecji (1974), Francji i Austrii (1975), Niemczech Zachodnich (1976), Izraelu i Nowej Zelandii (1977), Włoszech i Luksemburgu (1978), Norwegii (1979) i w Holandii (1980/1981).
  • przyznanie pełnych praw wyborczych kobietom w Szwajcarii (1971), Andorze i San Marino (1973) i w Portugalii (1974).
  • dekryminalizacja prostytucji.

Zmiany postaw wobec homoseksualizmu[edytuj | edytuj kod]

Demonstracja na rzecz praw gejów w Nowym Jorku (1976)

Przepisy prawne zakazujące praktyk homoseksualnych wciąż funkcjonowały w niektórych krajach Zachodu. Znaczna większość „ujawnionych” gejów, lesbijek, biseksualistów, osób transpłciowych stykała się z powszechną dyskryminacją i nietolerancją w rodzinach, miejscach zamieszkania czy w miejscach pracy. Pozostali zmuszeni byli do szukania pomocy wśród poradni psychoterapeutycznych i podejrzanych ośrodków religijnych, zakładania „fikcyjnych rodzin” i prowadzenia podwójnego trybu życia, lub życia w izolacji i samotności. W walce ze zmianą sytuacji mniejszości seksualnych miała służyć aktywna działalność zakładanych organizacji broniących praw LGBT. W radiu i telewizji po raz pierwszy zaczęto emitować audycje publicystyczne i edukacyjne oraz wywiady poświęcone gejom czy lesbijkom. Zaś codzienna prasa i kolorowe czasopisma pomagały w wydostaniu się środowiska LGBT z podziemi. Zainteresowanie życiem społecznym, rodzinnym i seksualnym osób LGBT stale rosło, dzięki czemu zwrócono uwagę na ich rzeczywiste problemy. Osoby o orientacji innej, niż heteroseksualna, stały się także natchnieniem dla wielu artystów. Kino, literatura, malarstwo i muzyka szybko przepełniły się wątkami homoseksualnymi.

Czerwiec 1969 roku okazał się przełomowym dla mniejszości seksualnych, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Wtedy to klienci gejowskiego klubu Stonewall Inn w nowojorskiej dzielnicy Greenwich Village po raz pierwszy zaprotestowali przeciwko nalotowi policji i nieuzasadnionemu aresztowaniu kilku osób. Opór ten doprowadził do 3-dniowych zamieszek na ulicach dzielnicy, w których udział wzięło tysiące osób. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w całym zachodnim świecie i było pierwszym wspólnym oporem większej grupy mniejszości seksualnych przeciwko władzom, gdyż geje i lesbijki nigdy wcześniej nie działali razem.

 Osobny artykuł: Stonewall (zamieszki).

Pod wpływem tego, w niektórych miastach Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii i Europy Zachodniej w latach 70. zaczęły odbywać się pierwsze manifestacje Gay Pride, Gay and Lesbian Mardi Gras i Christopher Street Day upamiętniające zamieszki Stonewall. Pierwsze i zarazem największe tego typu demonstracje odbywały się w Los Angeles, San Francisco, Atlancie, Waszyngtonie, Chicago, Nowym Jorku, Toronto, Sydney i w Melbourne oraz mniej liczne w Brisbane, Adelaide, Canberze, Minneapolis, Detroit, Filadelfii, Bostonie, Ottawie, Montrealu, Paryżu, Londynie, Hadze, Amsterdamie, Gandawie, Antwerpii, Münsterze, Frankfurcie, Stuttgarcie, Monachium, Bremie, Berlinie Zachodnim, Bernie, Zurychu, Sztokholmie, Örebro, Malmö, Kopenhadze, Turynie, Bilbao i w Barcelonie. Początkowo manifestacje te, zwłaszcza w Europie przypominały upolitycznione pikniki, niewielkie wiece i krzykliwe protesty uliczne. Dopiero z czasem przerodziły się w olbrzymie i barwne parady taneczne. W ciągu kilku lat w krajach Zachodu uformował się duży i wpływowy ruch LGBT. Do orientacji homoseksualnej lub biseksualnej zaczęło się przyznawać wielu artystów, intelektualistów i działaczy społecznych. Wśród nich byli tacy pisarze i pisarki, jak Harold Acton, Edward Albee, William Burroughs, Allen Ginsberg, Pier Paolo Pasolini, Tove Jansson i Susan Sontag, aktorzy i aktorki Paul Winfield, Jean Marais, Ian McKellen, Derek Jacobi, Dirk Bogarde, Marlon Brando, Richard Chamberlain, Katharine Hepburn i Georgina Beyer oraz przedstawiciele świata muzyki, tacy jak Gary Burton, Elton John, Freddie Mercury, Lou Reed, Joan Baez, Dusty Springfield, a także artysta, znany przede wszystkim jako jeden z głównych przedstawicieli pop-artu, Andy Warhol. Pod wpływem upowszechnienia się edukacji na szczeblu wyższym, wzrostu zainteresowania naukami społecznymi, psychologicznymi i seksuologicznymi, upowszechnienia się telewizji, działalności ruchu LGBT i artystów światowej sławy, społeczeństwa zachodnie zaczęły zmieniać stosunek do mniejszości seksualnych na bardziej przyjazny. Wielu heteroseksualistów odwiedzało miejsca spotkań homoseksualistów i transwestytów, jak i brało udział w paradach gejowskich. Niektóre partie polityczne (głównie liberalne i socjaldemokratyczne) do swych programów dołączyły obronę praw i realizację postulatów ruchu LGBT. Dodatkowo na korzystną zmianę prawną i polityczną w stosunku do mniejszości seksualnych bardzo duży wpływ miał fakt, że w wielu państwach zachodnich homoseksualizm został wykreślony z listy chorób psychicznych i problemów zdrowotnych przez krajowe i międzynarodowe towarzystwa psychologiczne i psychiatryczne.

Doszło także do zniesienia kar za dobrowolne kontakty homoseksualne, m.in. w Illinois (jako pierwszym stanie USA, 1962), Izraelu (1963), Anglii i Walii (1967, Sexual Offences Act 1967), Niemczech Zachodnich i Kanadzie (1969), Austrii i Finlandii (1971), Norwegii (1972), Malcie (1973) i w Hiszpanii (1978).

Zmiany postaw wobec pornografii[edytuj | edytuj kod]

Rewolucja seksualna wiązała się z liberalizacją postaw społecznych i prawa dotyczącego pornografii. Jedną z głośnych spraw demonstrujących zmiany była sprawa książki Nagi lunch Williama S. Burroughsa. Powieść zawierała sceny pornograficzne, została opublikowana w USA w 1962 roku. Księgarze sprzedający książkę w stanie Massachusetts zostali aresztowani. Sprawa trafiła po kilku latach przed Sąd Najwyższy, który w 1966 roku stwierdził, że książka może być legalnie sprzedawana i nie ma obowiązku jej cenzurowania. Wyrok ten oznaczał legalizację literatury pornograficznej i koniec przepisów nakazujących cenzurę treści pornograficznych[12].

Legalizacja pornografii miała w tym okresie także miejsce m.in. w Danii i Holandii (1967–1969), Szwecji (1971), Niemczech Zachodnich (1973) i we Włoszech (1976)[potrzebny przypis].

W państwach bloku wschodniego[edytuj | edytuj kod]

Niewielkie wpływy rewolucji seksualnej dało się także odczuć w krajach komunistycznych, zwłaszcza w Niemczech Wschodnich, Czechosłowacji i na Węgrzech, oraz w mniejszym stopniu w Polsce Ludowej, Jugosławii i w Bułgarii. Również do niektórych krajów rządzonych przez dyktatury wojskowe, pomimo cenzury i represji przeniknęły pewne hasła rewolucji, np. do Hiszpanii, Portugalii i do Grecji wraz z rozwojem turystyki zagranicznej, czy do Brazylii i Argentyny. Społeczeństwa tych krajów żyły na dużo niższym poziomie, niż mieszkańcy wysokorozwiniętych krajów kapitalistycznych. Dla mieszkańców Europy Wschodniej, Hiszpanii i krajów latynoamerykańskich największymi problemami społecznymi nie było znużenie dobrobytem, przesyt materializmem i zachłyśnięcie się konsumpcjonizmem, ale bieda, ograniczanie podstawowych praw człowieka i represje ze strony władzy. Dlatego też młodzież zza żelaznej kurtyny nie rozumiała problemów młodzieży ze świata kapitalistycznego, jak i odwrotnie.

W Polsce, Czechosłowacji i w Jugosławii w 1968 roku także doszło do rewolt studenckich na tle społeczno-politycznym. Były to demonstracje skupione głównie przeciwko reżimowi komunistycznemu i za przywróceniem demokracji. Więcej podobieństw między młodzieżą z tych dwóch światów było w kwestiach obyczajowych. W krajach Europy Wschodniej w latach 60. i 70. XX wieku również zarysowały się wyraźny konflikt pokoleń, nieznacznie swobodniejsze podejście do etyki seksualnej i eksperymentowanie ze sprowadzanymi z Zachodu substancjami psychotropowymi lub z produkowaniem własnych (np. kompotu). Zmiany te dokonywały się jednak dużo wolniej i w łagodniejszej formie, szczególnie w konserwatywnej obyczajowo części społeczeństw, w których seksualność człowieka wciąż pozostawała tematem tabu nawet w kręgach młodzieżowych. Ton moralności publicznej nadawała głównie władza. W Polsce Władysław Gomułka wyrażał potępienie dla zdrad małżeńskich, prostytucji i pornografii. On i jego żona Zofia Gomułkowa byli zbulwersowani Kaliną Jędrusik – polskim symbolem seksu lat 60. Komunistyczna cenzura ograniczała swobodny przepływ informacji i zwalczała większość zachodnich ideologii, a Milicja Obywatelska i Służba Bezpieczeństwa stale inwigilowały środowiska hippisowskie i anarchistyczne, rozpędzały nielegalne zloty i zamykały komuny. Choć homoseksualizm formalnie nie podlegał karze geje byli często prześladowani przez służby porządkowe i osadzani w aresztach lub nawet zakładach karnych pod pretekstami obrazy moralności publicznej, prostytuowania się lub popełnienia innych przestępstw. Środki antykoncepcyjne, choć legalne, były niezbyt dobrze znane i trudno dostępne, a pornografia i prostytucja początkowo zakazane. Dopiero pod koniec lat 70., a zwłaszcza w latach 80. komunistyczna cenzura obyczajowa nieznacznie zelżała. Dzięki temu w odosobnionych miejscach nad jeziorami i nad Bałtykiem bez większych ograniczeń zakładano plaże dla naturystów. W polskich produkcjach filmowych i czasopismach niekiedy mogły ukazywać się akty, dyskretne sceny łóżkowe i kontrowersyjne romanse. W kioskach i na straganach „spod lady” można było zaopatrzyć się w czasopisma pornograficzne, przemycane z Zachodu oraz w inne materiały o charakterze seksualnym. Zaś w domach wczasowych i w hotelach pełno było pań, mogących swobodnie świadczyć usługi seksualne. W krajach komunistycznych pełniejsza rewolucja seksualna zaistniała dopiero po upadku autorytarnych i totalitarnych systemów politycznych i przywróceniu demokracji na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d Allyn 2001 ↓, s. 4.
  2. a b Allyn 2001 ↓, s. 5.
  3. Allyn 2001 ↓, s. 33.
  4. Allyn 2001 ↓, s. 34.
  5. Allyn 2001 ↓, s. 38.
  6. Allyn 2001 ↓, s. 96.
  7. Allyn 2001 ↓, s. 97.
  8. Allyn 2001 ↓, s. 98.
  9. a b Allyn 2001 ↓, s. 99.
  10. D'Emilio 2013 ↓, Singles Life and Rebellious Youth.
  11. D'Emilio 2013 ↓, The Second Wave of Feminism.
  12. Allyn 2001 ↓, s. 55.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • David Allyn: Make love, not war: the sexual revolution, an unfettered history. London: 2001. ISBN 0-316-03930-6.
  • John D’Emilio: Intimate Matters: a History of Sexuality in America. Chicago: 2013. ISBN 978-0-226-92381-9.
  • James Peterson: Stulecie seksu. Dom Wydawniczy Rebis, 2003.
  • Nick Yapp: Gettyimages lata 60. Wydawnictwo Konemann, 2005.
  • Life: Our century in pictures Richarda Stolleya i Tony’ego Chiu; wydawnictwo Bulfinch (1999); rozdział 1963 – 1975 : Dissent and disobedience.
  • Japan in the 1960s; Newsletter Instytutu Nauk Społecznych; Uniwersytet Tokijski (1999).
  • Socjologia Anthony’ego Giddensa; wydawnictwo PWN (2006); rozdział 5 Płeć kulturowa i seksualność, rozdział 7 Rodziny, rozdział 17 Religia.
  • Wprowadzenie do socjologii Barbary Szackiej; wydawnictwo Oficyna Naukowa (2003); rozdział 15 Różnice płci jako różnice społeczne, rozdział 16 Sfera reprodukcji i rozdział 18 Sfera ekspresyjno-integracyjna.
  • Historia powszechna XX wieku Antoniego Czubińskiego; Wydawnictwo Poznańskie (2006); część V Zimna wojna (1945-1991); rozdział Rewolucja społeczna i ideowo-polityczna lat 60., podrozdział Rewolucja obyczajowa i bunt studentów.
  • Historia doktryn politycznych i prawnych (podręcznik akademicki) Krystyny Chojnickiej i Henryka Olszewskiego; wydawnictwo Ars Boni et aequi (2004); rozdział 12 Świat po roku 1968.
  • Historia, ludzie i epoki (podręcznik dla szkół średnich, klasa 3) Grzegorza Szymanowskiego i Piotra Trojanowskiego; wydawnictwo Znak (2003); część V rozdział 45 Kultura, kontrkultura i postkultura.