Rezerwat przyrody Meteoryt Morasko
Szablon:Rezerwat przyrody infobox
Meteoryt Morasko – rezerwat przyrodniczo-astronomiczny utworzony 24 maja 1976 roku, o powierzchni 54,5 ha. Znajduje się w północnej części Poznania, na Morasku i graniczy bezpośrednio z Suchym Lasem. Na jego terenie mieszczą się kratery, które zdaniem większości badaczy powstały w wyniku upadku meteorytu Morasko ok. 5 tys. lat temu. Rezerwat podlega Nadleśnictwu Łopuchówko, bezpośrednią opiekę sprawuje Leśnictwo Marianowo.
Na terenie rezerwatu znajduje się najwyższe wzniesienie Poznania – Góra Moraska oraz małe jezioro polodowcowe o powierzchni 0,2 km² – Zimna Woda.
Przez rezerwat przebiega szlak turystyczny do Rezerwatu Meteorytów.
Przyroda
W dominującym na terenie rezerwatu lesie grabowo-dębowym rośnie wiele rzadkich gatunków roślin[1]:
Występują tam również rzadko spotykane ptaki:
Na terenie rezerwatu wytyczono ścieżkę dydaktyczną. Przez cały rezerwat prowadzi specjalny szlak turystyczny, a ciekawe miejsca są opisane za pomocą tablic informacyjnych. Do rozwoju edukacyjnego tego miejsca przyczynia się od 1994 roku Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” z Poznania.
Kratery i meteoryty
- Osobny artykuł:
Na terenie rezerwatu znajduje się sześć kraterów, z czego największy ma ok. 90 metrów średnicy i 11,5 m głębokości[1]. Powszechnie uważa się, że jest to pozostałość po upadku meteorytu ok. 5 tysięcy lat temu.
Pierwszy meteoryt na Morasku odnalazł w 1914 roku niemiecki żołnierz podczas budowy umocnień wojskowych. Od tego czasu znaleziono wiele fragmentów (w 1956 odnaleziono meteoryt o masie 78 kg).
We wrześniu 2006 roku, w wyniku poszukiwań za pomocą wykrywacza metalu prowadzonych na zlecanie naukowców z Instytutu Geologii UAM przez Krzysztofa Sochę, poszukiwacza meteorytów z Kielc, został odnaleziony meteoryt, który po usunięciu zanieczyszczeń waży 164 kg. W owym czasie był to największy meteoryt znaleziony w Polsce[2]. Po dokonaniu badań odkryto, że meteoryt oprócz stopu żelazo-niklu zawiera niewielką ilość krzemianów (pirokseny) nie występujących na Ziemi[3].
W październiku 2012 roku, na głębokości 2,1 m, dwoje poszukiwaczy z Opola znalazło meteoryt, który po oczyszczeniu z pyłu i warstwy wierzchniej ma wagę 261 kg; trafił do Instytutu Geologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza[4]. Jest to największy meteoryt znaleziony w Polsce[5].
Od roku 2006 władze Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza rozważały powstanie centrum edukacyjnego mającego na celu zgromadzenia większej uwagi wokół rezerwatu oraz odnalezionych tam meteorytów[6][czy to ważne?].
Na terenie rezerwatu znajduje się głaz narzutowy znaleziony przez rolnika o nazwisku Szeszuła. W czasie orki, zahaczył pługiem o jakiś obiekt i zaczął go wykopywać. Głaz waży ok. 70 ton. Został znaleziony w miejscowości Łęki Wielkie w powiecie grodziskim w gminie Kamieniec[potrzebny przypis].
Wymiary kraterów
Sześć kraterów oznaczono literami A–F.
- A. średnica – 90 m, powierzchnia – 4657 m², głębokość – 11,5 m, osady organiczne do 4 m, w podłożu iły neogeniczne, woda do 2,5 m,
- B. średnica – 50 m, powierzchnia – 1195 m², głębokość – 9 m, osady organiczne do 3,5 m, w podłożu piaski na glinie, woda do 1,5 m,
- C. średnica – 30 m, powierzchnia – 661 m², głębokość – 4,3 m, osady organiczne do 2 m, w podłożu glina na iłach, woda do 0,9 m, okresowo pozbawiony wody,
- D. średnica – 20–35 m, powierzchnia – 616 m², głębokość – 2,1 m, osady organiczne do 0,3 m, w podłożu glina morenowa, brak wody, sezonowo do 0,3 m wody,
- E. średnica – 25 m, powierzchnia – 415 m², głębokość – 2,2 m, osady organiczne do 0,2 m, w podłożu glina morenowa, brak wody, sezonowo do 0,3 m wody,
- F. średnica – 20 m, powierzchnia – 284 m², głębokość – 3 m, w podłożu piaski i gliny piaszczyste, suchy[7].
Teorie pochodzenia kraterów
Większość uczonych skłania się obecnie ku teorii o meteorytowym pochodzeniu kraterów. Przemawia za nią fakt znalezienia w ich okolicy fragmentów materii meteorytowej oraz występowanie w ich pobliżu pyłu prawdopodobnie kosmicznego pochodzenia. Po odkryciu kraterów, obok teorii o kosmicznym pochodzeniu[8], pojawiła się teoria pochodzenia lodowcowego. Uzasadniano ją niezgodnością lokalizacji znajdowanych meteorytów z przewidywanymi lokalizacjami okazów, których spadek miałby spowodować powstanie kraterów oraz nietypowymi kształtami i położeniem kraterów względem siebie. Różne warianty tej teorii biorą pod uwagę m.in. spadek meteorytu na lodowiec z dala od Moraska i ich transport na miejsce obecnego występowania a następnie wyżłobienie zagłębień przez lodowiec[9] (zjawiska transportu meteorytów przez lodowiec występują obecnie na Antarktydzie). Obecnie teoria lodowcowa stanowi pogląd mniejszościowy, ale kwestia pochodzenia kraterów w Morasku nadal nie została ostatecznie rozstrzygnięta[10][11]. Wciąż prowadzone są także badania mineralogiczne samych meteorytów.
Dojazd
Do rezerwatu można dojechać autobusem linii 902 z dworca Jana III Sobieskiego (obowiązuje taryfa ZTM Poznań – bilet na strefę „A”), wysiadając na przystanku „Rezerwat Morasko”. Można także skorzystać z darmowej wypożyczalni rowerów znajdującej się na pętli Poznańskiego Szybkiego Tramwaju (wystarczy okazać aktywną tzw. KOM-Kartę lub kartę PEKA ZTM i podpisać umowę o nieodpłatnym wypożyczaniu). Wraz z umową przekazywana jest specjalna mapa okolicy. Do rezerwatu dojeżdża się korzystając z żółtego szlaku nr 3585, który zaczyna się tuż za pętlą.
Zobacz też
- Kaali kraater na estońskiej wyspie Sarema, również wypełniony przez jezioro meteorytowe
- Struktura Podlesie, potencjalny krater na Lubelszczyźnie
- Lista kraterów uderzeniowych w Europie
Znane kratery meteorytowe:
Przypisy
- ↑ a b Rezerwat "Meteoryt Morasko". poznan.pl. [dostęp 2013-06-04].
- ↑ Jacek Łuczak, Łukasz Cynalewski. Największy meteoryt w Polsce. „Gazeta Wyborcza”, s. 16, 2006-12-01.
- ↑ Jacek Łuczak. Sylwetka tygodnia – Andrzej Muszyński. „Gazeta Wyborcza, poznański dodatek lokalny”, 2006-12-02.
- ↑ Kosmos! Największy w Polsce meteoryt odkryty na Morasku. „Gazeta Wyborcza”, 2012-10-24.
- ↑ Znaleziono największy w Polsce meteoryt. Waży 261 kg!. Newsweek.pl. [dostęp 2012-11-17].
- ↑ Jacek Łuczak. Wielki kawał żelaza z Moraska. „Gazeta Wyborcza, poznański dodatek lokalny”, s. 3, 2006-11-30.
- ↑ Wojciech Stankowski , Meteoryt Morasko, Poznań: UAM, 2009, s. 42, ISBN 978-83-232-2018-3 .
- ↑ Vagn F. Buchwald: Handbook of Iron Meteorites. University of California, 1975.
- ↑ Krzysztof Socha. Morasko – inne spojrzenie, oraz komentarz redakcyjny Andrzeja S. Pilskiego do tego artykułu. „Meteoryt”.
- ↑ Andrzej S. Pilski. Gdzie i kiedy spadł meteoryt Morasko?. „Meteoryt”.
- ↑ Krzysztof Socha. Pożegnanie kraterów Morasko. „Acta Societatis Metheoriticae Polonorum”. 2, 2011. Polskie Towarzystwo Meteorytowe. (pol.).
Bibliografia
- B. Hurnik, H.Hurnik. Kratery Morasko. „Problemy”. 122, 1986.
- Marek Żbik: Tajemnice Kamieni z Nieba. Warszawa: 1987.
- A. Dzięczkowski, H. Korpikiewicz: Zagadka meteorytu Morasko. Poznań: 1979.
- H. Korpikiewicz: Spadające gwiazdy, czyli rzecz o meteorach i meteorytach. Poznań: 1988.
- A. Dzięczkowski, Z. Pniewski. Projekt rezerwatu geologiczno-florystycznego na Górze Moraskiej pod Poznaniem. „Przyroda polski zachodniej”. 9, s. 32–47, 1971. Poznań.
- S. Janyszek, A. Pawłowski i inni Rezerwat meteoryt Morasko – przyrodnicza perła Poznania, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”, Poznań 2000
Linki zewnętrzne
- Morasko. Earth Impact Database. [dostęp 2013-06-04]. (ang.).
- PKiM Pracownia Komet i Meteorów – artykuł o odnalezionych meteorytach
- Nowe oblicze rezerwatu "Meteoryt Morasko" – artykuł w „Salamandrze”
- Wiki Meteoritica